شاهین شایان آرانی دارای فوق لیسانس مهندس شیمی و مدیریت بازرگانی از دانشگاه کلمبیا در شهر نیویورک، دکترای مدیریت بازرگانی و فوق تخصص مدیریت ارشد اجرایی از دانشگاه هاروارد است.وی همچنین مسئولیت‌هایی از قبیل مدیرعاملی شرکت سرمایه‌گذاری بانک ملی ایران، شرکت سرمایه‌گذاری پیشرو ایران، شرکت سرمایه‌گذاری عظام را هم به‌عهده داشته است.
شایان آرانی در این گفت‌وگوی تفصیلی با اشاره به 3 محور اصلی و مورد ارزیابی بازار فعلی ارز کشور، اظهار داشت: در مواردی فقط نرخ برابری ارز افزایش می‌یابد، اما توام با نوسانات شدید نیست، در این حالت منحصرا مدیریت خاصی مورد نیاز است به عبارت دیگر در مدیریت این شرایط با زمانی که شاهد نوسان شدید نرخ ارز هستیم، تفاوت وجود دارد.
وی ادامه داد: در مواقعی هم نرخ ارز افزایش نمی‌یابد و تنها شاهد نوسانات شدید نرخ هستیم، به عنوان مثال دلار از 900 به 1000 تومان و از یک هزار تومان به 800 باز می‌گردد که در این حالت تنها نوسانات شدید ارز مشاهده می‌شود.
آرانی با تاکید بر اینکه شیب افزایش نرخ ارز با نوسان آن دو مقوله متفاوت ولی مرتبط با یکدیگر هستند، تصریح کرد: در مواقع دیگری که بسیار حساس و از لحاظ اقتصادی مخرب تلقی می شود، افزایش همراه با نوسان است که هر دو با یکدیگر عمل می‌کنند به عنوان مثال رانندگی در شیب همراه با دست‌انداز بسیار دشوار است یعنی برای هر شرایطی از جاده و راه باید به نوع خاصی عمل کرد.
این اقتصاددان با بیان اینکه ارائه راهکارهای تخصصی در حوزه ارزی کشور را می‌توان در سه حوزه افزایش، نوسان و افزایش همراه با نوسان ارز خلاصه کرد، گفت: در سناریوی اول نرخ برابری ارز در حال افزایش بدون نوسان ارزی وجود دارد، در سناریوی دوم نرخ برابری ارز افزایش ندارد اما دچار نوسانات ارزی "Volatilitiy" زیادی است و در آخرین سناریوی این راهکار که بدترین آن است، رشد همراه با نوسان نرخ ارزی به وجود می‌آید.
وی ادامه داد: ابتدا باید اصل علمی بودن اقتصاد از سوی سیاست‌گذاران و مسئولان پذیرفته شود،چراکه اقتصاد سلیقه نیست و اظهار نظر غیر متخصص در آن جایی ندارد؛ مانند کار یک پزشک که چندین سال پس از کسب دانش علمی، تجربیات لازم جراحی را به دست می‌آورد تا در شناسایی بیماری و درمان آن نظر بدهد،بنابراین متخصصان حوزه اقتصاد نیز با توجه به حساسیت‌ها و نیازهای روش‌های ایجاد ثبات اقتصادی دارای دانش علمی کافی و تجربیات لازم هستند.
* دانش علمی و آکادمیک همراه با تجربه و تخصص کارآیی دارد
شایان آرانی یادآور شد: باید از ورود افرادی که تخصص، دانش علمی و آکادمیک توام با صلاحیت لازم اجرائی را در اقتصاد ندارند طبق قانون گرفته شود؛ به عنوان مثال مهندس نباید راجع به اقتصاد اظهار نظر نهایی کند، چرا که حوزه‌های اقتصادی و مالی به دلیل حساسیت‌های آن یک حوزه بسیار تخصصی و علمی است.
این اقتصاددان با ابراز ناخرسندی از اینکه یکی از مشکلات اساسی اقتصاد اظهار نظر و سیاست‌گذاری افرادی است که تخصص، دانش علمی و تجربه لازم را ندارند، تاکید کرد: به تعریف روشن متخصصین اقتصادی افرادی هستند که ابتدا به لحاظ علمی، تخصصی دانش لازم را به صورت آکادمیک به دست آورند و تجربه کافی را به صورت عملیاتی و مؤثر به اجرا در آورده‌اند.
شایان آرانی با اشاره به اینکه در حوزه ارزی متخصصین انگشت‌شماری داریم، ادامه داد: به یک سری از دانش‌آموختگان دانشگاهی برای مدیریت ارزی نیاز داریم و متاسفانه از معدود متخصصان علمی و تجربی ارزی کشور در سیاست‌گذاری‌ها استفاده نمی‌شود به عبارت دیگر راهکارهای این متخصصین در هیچ کدام از تصمیم‌گیری‌ها لحاظ نمی‌شود.
وی افزود: نمی‌توان سیستم ارزی کشور را بدون متخصصان این حوزه نظام‌مند کرد چراکه حوزه ارزی نیازمند متخصصان با تجربه است و دکترین اقتصاد هم باید با کسب نظر متخصصان لازم فعال شوند.
این اقتصاددان با اشاره به اینکه اولین راهکار برای مدیریت ارزی بکارگیری متخصصان انگشت شمار ارزی کشور است، گفت: لزوما باید از دانش و تخصص ارزی این افراد استفاده و به‌کارگیری شود به تعبیر دیگر مدیریت حوزه ارزی به دلیل اهمیت بالا همانند جراحی قلب است.
وی افزود: استفاده از نظرات متخصصین در قالب کمیته‌های مشورتی به علاوه بکارگیری آنها در سیاست‌گذاری‌های بسیار راهگشا خواهد بود.
شایان آرانی با ارائه راهکار دیگری در حوزه‌های افزایش، نوسان و افزایش همراه با نوسان ارز، یادآور شد: زمانی که نرخ برابری ارز در حال افزایش است اتفاق ناخوشایندی است چراکه عمدتا این اتفاق به دلیل افزایش تقاضا برای ارز می‌افتد؛ تقاضای زیاد برای ارز خارجی که موجب افزایش نرخ آن می‌شود معمولا به دلیل بیماری در بخشی از اقتصاد رخ می‌دهد.
وی افزود: راهکار لازم در هنگام صرفا افزایش نرخ ارز این است که دولت ابتدا باید بیماری داخلی اقتصاد را ترمیم و سریعا یک دورنمایی از آینده ارزی کشور ترسیم کند و طبق آن نیز حتما عمل کند برای اینکه خط مشی نرخ ارز کاملا معلوم و روشن شود.
شایان آرانی تصریح کرد: در این بین افزایش بی‌حد و اندازه نرخ ارز مطلوب ارزیابی نمی‌شود به عنوان مثال اگر قرار بر افزایش نرخ برابری ریال به دلار از 2 هزار و چهارصد تومان به 3 هزار تومان است باید این رقم به طور قطعی در بلند مدت ثابت بماند: اثرات مخرب این افزایش فعلی نسبت به زمانی که همراه با نوسان شدید باشد بسیار کمتر خواهد بود.
*بحران سال 1374 با مدیریت و سیاست‌گذاری اصولی منتج به ثبات ارزی شد
وی تأکید کرد: افزایش باید با اصول علم اقتصاد و منطق هم خوانی داشته باشد،بنابراین درسال 74 تا 76 طی بحران ارزی کشور، دلار از 160 به 230 و در نهایت به بالای 700 تومان رسید که بعد از جابه جایی رئیس کل بانک مرکزی دلار 800 تومان قیمت‌گذاری شد و نزدیک به 10 سال این نرخ ثابت باقی ماند.
شایان آرانی تأکید کرد: افزایش نرخ ارز را باید با برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری صحیح و اصول علمی و منطق اقتصاد مدیریت کرد،طوری که همین افزایش ارز را کاملا می‌توان کنترل و در یک عدد ثابت نگه داشته شود.
استاد اقتصاد به تشریح دیگر دلایل و عوامل افزایش نرخ ارز کشور پرداخت و عنوان کرد: در یک اقتصاد پویا از بین رفتن یکی از مزیت‌ها هم عامل افزایش نرخ ارز است به عنوان مثال حوزه بورس، ساخت و ساز، تولید و جذب سرمایه از این دست از مزایا هستند.
وی گفت: عدم آگاهی جامعه از سیاست‌های ارزی دولت هم از دیگر عوامل افزایش است؛ روشن‌گری، شفاف‌سازی، ارائه برنامه و پاسخ‌گویی در قبال تصمیمات از اقداماتی است که باید در دستور کار مسئولان قرار بگیرد.
شایان آرانی با اشاره به اینکه نوسانات یا همان به دلیل ابهام، عدم قاطعیت، بی‌برنامگی مسئولین، عدم داشتن دورنمای صحیح اقتصادی بازیگران اقتصادی رخ می‌دهد، تاکید کرد: ممکن است نرخ ارز روی 2 هزار و چهارصد تومان ثابت باقی بماند اما نبود دورنمای صحیح آینده اقتصادی این ثبات را با ابهام و تناقض مواجه می‌کند؛ اثرات تخریب این حالت بسیار بیشتر از حالت اول یعنی صرف افزایش بدون نوسان صرفا رشد است.
وی افزود: افزایش نرخ ارزی در کشور توام با نوسان منجر به ایجاد یک فضای مبهم و عدم قاطعیت در تصمیم‌گیری بازار را با ریسک زیادی مواجه می‌کند که در این حالت مدیریت اقتصادی بسیار سخت‌تر و دشوار است اما هنوز قابل مدیریت و کنترل است به شرط آنکه نوسانات به همراه شفاف سازی برنامه‌ها برای جامعه و با دادن اطلاعات لازم به بازیگران ارزی، عرضه‌کنندگان و متقاضیان ارزی همراه باشد؛ خود این شرط دارای پیش شرط استفاده از توانمندان حوزه ارز در شرایط نوسانی است.
شایان آرانی با تاکید بر اینکه افزایش نرخ ارز همراه با نوسان نشان از بین رفتن مزیت‌های بیشتری از اقتصاد است، گفت: هم اکنون کشور ما در وضعیت نوسان همراه با افزایش نرخ ارز قرار دارد، چرا که شرایط تحریم و مشکلات منطبق با آن و وضعیت نابسامان مدیریت اقتصاد در داخل و محدودیت فرصت‌های سرمایه‌گذاری بر این وضعیت بی‌تأثیر نبوده است.
وی ادامه داد: شرایط نوسان همراه با افزایش نرخ ارز یک پدیده روانی ایجاد می‌کند که باز خورد منفی را به همراه دارد، که این سخت‌ترین شرایط مدیریتی را به وجود می آورد.
این استاد اقتصاد بیان کرد: برخورد تخصصی و کارشناسی با شرایط ارزی، عدم برخورد سیاسی با مسائل اقتصادی و استفاده از دانشمندان مطلع از علم اقتصاد از تشدید نوسان ارز، ایجاد وحشت، سردرگمی و فضای ملتهب جلوگیری می‌کند.
وی با بیان اینکه سیاست‌های مدیریتی مدون، روشن و شفاف از نوسانات نرخ ارزی می‌کاهد، افزود: مردم باید بدانند و باور کنند که نرخ ارز در یک محور عدد ثابت مدیریت خواهد شد، چرا که در صورت عدم وجود ثبات نرخ ارز بیشترین آسیب‌های میان و بلند مدت به اقتصاد وارد خواهد شد.
* سیاست در مدیریت اقتصاد جایی ندارد
این استاد اقتصاد اظهار داشت: مدیریت ارزی باید توأم با دانش، علم روز، تخصص، معلومات آکادمیک مرتبط همراه باشد و صرف تجربه کاری کافی نخواهد بود بنابراین کل فضای مدیریت ارزی باید خارج از نفوذهای سیاسی باشد و نمی‌توان یک فضای اقتصادی را با چاشنی‌های سیاسی مدیریت کرد؛ کسانی که این طور فکر می کنند از علم اقتصاد چیزی نمی‌دانند چون به محض ورود سیاست به حوزه اقتصاد نظام اقتصادی دچار انحراف جدی خواهد شد.
شایان آرانی ادامه داد: حوزه مدیریت در هر کشوری به لحاظ ساختاری و حاکمیت از نفوذهای سیاسی کاملا مستقل شده است چون فضای سیاسی دارای خاصیت‌هایی با دورنمای کوتاه مدت است؛ تصمیمات اقتصادی مخصوصا ارزی تصمیمات میان و بلند مدت می طلبند.
وی افزود: اثرات نامطلوب نفوذ های سیاسی در حوزه کوتاه مدت اقتصادی، به طور دراز مدت متبلور می شود در حوزه اقتصاد و ارز باید دیدگاه های کاملا کارشناسی میان مدت و بلند مدت در برنامه‌ریزی‌ها و مدیریت‌ها گنجانده تا برنامه‌های کوتاه مدت در پی آن مدیریت شود؛ هم اکنون متاسفانه بیشتر دیدگاه ها، تصمیمات با رویکرد کوتاه مدت در اقتصاد و نظام ارزی همراه شده است.
این استاد اقتصاد در پایان یادآور شد: برای مدیریت و کنترل نوسان و افزایش ارز باید رویکرد غیرسیاسی اعمال شود، برنامه‌ریزی برای تداوم و ثبات اقتصاد انجام و سریعا به مردم ارائه شود تا این التهاب ایجاد شده را کاهش دهد به عبارت دیگر منفعت میان مدت و بلند مدت را نباید فدای انتزاع و سود کوتاه مدت کرد.
