سرویس فرهنگ و هنر مشرق –از دهه شصت میلادی تلویزیون به عنوان رسانه جمعی فراگیر، همواره به عنوان ابزار مهم سرگرمی معرفی شده است. برداشت عمومی در سراسر جهان از تلویزیون ابزاری معادل تفریح ارزان عمومی است و اطلاع رسانی، آموزش، در ردیف انتظارات بعدی قرار می‌گیرد.

با توسعه رسانه‌های آنلاین، پلت‌فرم‌ها در پی ایجاد یک شکاف میان مخاطب و تلویزیون هستند. نظرسنجی اخیر مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران، ایسپا، فاصله نسل «زد» را با رسانه‌های مرجع آشکار می‌کند که البته ترمیم این شکاف چندان کار دشواری نیست.

مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران(ایسپا) اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ طرح نظرسنجی وضعیت اجتماعی فرهنگی دانشجویان دانشگاه‌های دولتی را با همکاری معاونت فرهنگی و اجتماعی وزرات علوم، تحقیقات و فناوری اجرا کرد.

در گزارش چند سال مشرق به این موضوع اشاره شد که تعداد دفعات دانلود سریال تاج و تخت در ایران بیش از ۲۶ میلیون بار بوده است. در این گزارش که دفتر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم نیز در اجرای آن مشارکت داشته است، متغیرهای متعددی مورد بررسی قرار گرفته از جمله؛ اوقات فراغت دانشجویان، میزان استفاده دانشجویان از پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی، سبک موسیقی مورد علاقه، تماشای فیلم و سریال، منبع پیگیری اخبار و... اعتماد اجتماعی. در این نظرسنجی با ۲۲۵۰ نفر از دانشجویان دانشگاه‌های دولتی در سراسر کشور مصاحبه حضوری انجام شده است.

در این نظر سنجی با تعداد دانشجویان مصاحبه شونده این سوال مطرح شده که از چه طریقی فیلم و یا سریال مورد علاقه‌اشان را دنبال می‌کنند؟

۳۹/۴ درصد از دانشجویان گفته‌اند که به گزاره دانلود و تماشا از طریق سایت‌های اینترنتی اشاره کرده‌اند.

منظور این درصد از دانشجویان سایت‌هایی است که مجوز رسمی فعالیت در ایران ندارد و علی رغم محدودهایت ایجاد شده از سال ۱۳۹۶ همچنان نزدیک به چهل درصد از نسل جوان، عمدتا زیر ۲۲ سال، مشتری ثابت سایت‌هایی مشابه تاینی مووی، کینگ مووی و مای مووی هستند.

۱۱/۶ درصد از این جمعیت اشاره کرده‌اند که فیلم‌ها و سریال‌های مورد علاقه‌اشان را از پلت‌فرم‌های خارجی دنبال می‌کنند.

کاملا مشخص است که این جمعیت یازده درصدی کاملا به زبان انگلیسی آشناست و نیازی به پلت‌فرم‌های واسطه برای استفاده ترجمه به صورت زیرنویس یا دوبله ندارد. پیش از این گزارشی توسط ساترا ارائه شده‌ بود که ۱۰ میلیون نفر از جمعیت داخل کشور علی رغم فیلترینگ گسترده مشتری، اپل تی‌وی پلاس، نت فلیکس، دیزنی پلاس، سونی و ... هستند.

۱۸/۷ درصد این جمعیت برای تماشای فیلم و سریال به پلت‌فرم‌های داخلی مراجعه می‌کنند.

چندی قبل پلت‌فرم فیلیمو آماری را منتشر کرد که بخشی از آن قابل توجه قرار گرفت. در این پلت‌فرم میزان مخاطبان فیلم های و سریال های روز جهان حتی از سریال آقازاده که در ایام انتشار بسیار مورد توجه بود، بیشتر است.

در این پلت‌فرم سریال روز آقازاده برای هر قسمت تقریبا ۴۲ میلیون دقیقه تماشا شده، اما فیلم های کمپانی مارول بیش از ۳۱ میلیون دقیقه و «سریع و خشن» بیش از چهل و شش میلیون دقیقه تماشا شده است.

این در حالی است که در پلت فرم نماوا تماشای آثار روز سینمای جهان و سریال‌های پرطرفدار با توجه به تعداد و حجم محصولات بارگذاری رشده، بیشتر از محصولات داخلی است.

۱۰/۱ از این درصد تماشا کننده، آثار مطلوب و مورد علاقه خود را از طریق شبکه‌های ماهواره‌ای دنبال می‌کنند.

در حال حاضر در ماهواره ترکمنعالم و یاه‌ست بیش از ۲۳۰ شبکه پخش و فیلم سریال فعالیت می‌کنند و با درنظر گرفتن سلیقه نسل زد می‌توان حدس زد که شبکه‌هایی نظر آوافمیلی، آوا سریز، گراند سینما، اف‌ایکس که آثار سینمای جهان را با دوبله و زیرفارسی پخش می‌کنند، بر اساس ارزیابی صفحات اجتماعی، از شبکه‌های سیاسی مخاطب بیشتری دارند.

اما در دنبال کردن فیلم و سریال، سهم سیمای ملی ۱۰/۱ درصد است. دلایل این افت، گسترده شدن بسترهای تماشای است اما این نکته را باید در نظر گرفت که تلویزیون پس از نیمه دهه نود، پخش فیلم و سریال را خارجی را محدود کرد و به همین دلیل تاینی مووی به مرجع علاقه‌مندان سینما تبدیل شد.

یادآوری حواشی مربوط به سایت تاینی مووی از این جهت اهمیت دارد که این وب‌سایت در سال ۱۳۹۶ در یک پروسه قضایی تعطیل شد.

همزمان مشرق گزارشی آماری را به نقل از منابع آگاه منتشر کرد. در این گزارش به این موضوع اشاره شد که تعداد دفعات دانلود سریال تاج و تخت در ایران بیش از ۲۶ میلیون بار بوده است.

در این گزارش به این موضوع اشاره شد که تعداد دفعات دانلود سریال تاج و تخت در ایران بیش از ۲۶ میلیون بار بوده است. کاربران این وب‌سایت همزمان با تعطیلی آن انتقادات گسترده‌ای در زیرصفحات متعلق به محمدجواد آذری جهری، وزیر وقت ارتباطات درج کردند.

این حجم از اعتراضات آنقدر گسترده بود که جهرمی مجبور به پاسخ شد. با این حال استقبال از سریال بازی تاج و تخت که در هیچ گاه رسمی داخلی منتشر نشد و اعتراضات به وزیر وقت ارتباطات از این جنبه مورد توجه قرار نگرفت که درگاه‌های غیررسمی به زودی جای تلویزیون را در میان نسل جوان خواهد گرفت.

با تعطیلی این وب سایت صدها سایت مشابه آن تاسیس شد و این سکوهای غیررسمی، پس از برخورد با بستر آنلاین تاینی مووی، سرورهای بومی خود را به خارج از کشور منتقل کردند.

تلویزیون می‌تواند به جعبه مورد علاقه نسل زد تبدیل شود؟

وقتی نخستین بار در یکی از سه شنبه پاییز سال ۱۳۶۳ برای نخستین بار فیلم هندی قانون از تلویزیون ملی ایران پخش شد، حجم تماس‌ها با این رسانه آنقدر افزایش یافت که شبکه پخش کننده مجبور شد در سه روز آخر هفته در نوبت‌های دیگری این فیلم سینمایی را پخش کند.

با آمدن علی لاریجانی در ابتدای دهه هفتاد به تدریج تابوی پخش فیلم‌ها و سریال‌های خارجی شکسته شد. دهه هفتاد و هشتاد دهه طلایی حوزه تامین در سیما بود. نیمه دوم دهه هشتاد این مرجعیت افزایش یافت و اداره تامین سیما بازوی قدرتمند سیما در جذب مخاطبان بود.

پس از رفتن عزت الله ضرغامی از سیما، حوزه تامین یعنی پخش فیلم وسریال و خارجی در سیما کمرنگ شد. تقریبا از آن زمان پخش فیلم‌های سینمای جهان علی الخصوص هالیوود و سینمای اروپا در تلویزیون کمرنگ شد و فیلم‌های درجه چندم کره‌ای و چینی در اولویت پخش تلویزیونی قرار گرفتند. اغلب فیلم های هالیوودی پخش شده در سیما تکراری هستند اما همچنان مقام نخست در بازپخش از تلویزیون را دارند.

این در حالیست که در آخرین های روزهایی که حوزه تامین در سیما امکان بروز و ظهور داشت سریال جنجالی خانه پوشالی از شبکه نمایش در تابستان ۱۳۹۵ با استقبال گسترده مخاطبان مواجه شد.

در دهه‌های گذشته برنامه‌های هنر هفتم، سینمایک، صد فیلم، سینما ماورا، سینما چهار و ...، از پربیننده برنامه های پخش فیلم در سیما بودند. طبیعی است که روال منظم پخش آثار فیلم‌های سینمایی حتی با ملاحظات سیما از گرایش نسل Z به درگاه‌های غیررسمی را کاهش می‌داد.

متاسفانه تلقی از مفهوم رقابت همچنان مدار پیشی گرفتن از شبکه‌های سیاسی همچون اینترنشنال، بی‌بی‌سی فارسی و شبکه من و تو را می‌پیماید و این شبکه‌ها به عنوان رقبای صدا و سیما معرفی می شوند در حالیکه رقیب اصلی سیما، شبکه‌های پخش فیلم‌ها و سریال‌های روز جهان هستند.

در دهه گذشته جذابیت‌ترین سریال‌های خارجی از شبکه‌های مختلف سیما پخش می‌شد و مهمترین خاطرات تماشاگران پای ثابت سیما سریال‌های ارتش سری، قصه‌های جزیره، روزنامه مرکوری، افسران پلیس، افسانه زاگالا، لبه تاریکی، پرستاران، پوآرو، خانواده رابینسون، در برابر باد، دختر مهاراجه، «دِرک»، دکتر مارتین، سال‌های دوراز خانه، داستان زندگی، معلم جزیزه، فونتامارا، کمسیر و رکس، هشدار برای کبری ۱۱، جواهری در قصر، خانم مارپل و ... است.

یک بررسی نشان می‌دهد مهمترین سریال‌های انگلستان، چین، ژاپن، آمریکا، کره‌جنوبی، کانادا، اتریش، فرانسه، سوئد، اسپانیا، استرلیا، نیوزلند، سوئیس، آلمان، سوریه، مصر، رومانی، هلند در ادوار مختلف زمانی پخش شده‌اند و مخاطب سیما علی الخصوص در دهه هشتاد با انبوهی فیلم‌های و سریال‌های خارجی مواجه بود.

با محدود شدن بخش واحد تامین سیما در یک دهه اخیر، نسل «زد» دیگر مثل سایر نسل‌ها برای تماشای فیلم های روز جهان به تلویزیون احساس وابستگی به سیما ندارد.

در مقابل این بحث تحریم‌ها مطرح می‌شود. مستندات نشان می‌دهد بسیاری از رایت‌های واقعی فیلم‌های و سریال آمریکایی و اروپایی در گذشته به صورت واقعی خریداری نشده و با توجه به اینکه دولت آمریکا ضریب تحریم‌ها علیه ایران افزایش داده، با قطع پخش از ماهواره‌های بین‌المللی، شبیه آنچه در مورد مسابقات فوتبال رخ می‌دهد، تلویزیون می‌تواند خواست و سلیقه مخاطب نسل زد را در قالب چهارچوب‌ها و خط‌قرمزها برآورده کند.

از طرفی هدایت نسل «زد» به سوی درگاه‌های غیررسمی پیامدهای سوء فراوانی به همراه خواهد داشت اما تلویزیون همچنان این قدرت را داد که این معادله را عوض کند.