گروه گزارش ویژه مشرق - ژنرال نورمن شواتزکوف فرزند هربرت نورمن شواتزکوف، هفته گذشته در سن 78 سالگی درگذشت. شهرت خانواده شوارتزکوف را بیش از هرچیز می توان بدلیل حضور در کودتای 28 مرداد ایران و روی کار آوردن محمدرضا پهلوی و عملیات طوفان صحرا در جنگ دوم خلیج فارس – اخراج نیروهای متجاوز عراق از کویت – دانست؛ پدر و پسری که در بیشتر تحولات تاثیرگذار منطقه طی چند دهه گذشته معمولا بطور مستقیم حضور داشتند.

شوارتزكوف پسر - شوارتزكوف پدر

نورمن شوارتزکوف پدر از جمله ماموران بلندپايه سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا بود که در سال 1954 به منظور سرنگون کردن دولت دکتر مصدق نخست وزیر وقت ایران، با همکاری سرویس اطلاعاتی انگلستان، کودتای 28 مرداد را برنامه ریزی و اجرا کردند. از وی به عنوان هدایت کننده پنهان کودتای 28 مرداد نام برده می شود که پیش از آغاز کودتا مخفیانه وارد تهران شد و با جمعی از افسران اطلاعاتی انگلستان و آمریکا در خانه‌ای امن در تهران کودتا را هدایت می کردند.

گزارش ویژه مشرق به بررسی سوابق شوارتزکوف پدر و پسر و نقش آن ها در تحولات دهه‌هاي گذشته ایران و منطقه خواهد پرداخت.

شوراتزکوف پدر؛ کودتای 28 مرداد تا پایه‌گذاری ساواک

هربرت نورمن شوارتزکوف متولد 1895 میلادی در خانواده‌ای آلمانی‌الاصل، از افسران عالیرتبه سازمان سیا و یکی از عوامل اصلی کودتای 28 مرداد در ایران بود. وی ابتدا به عضویت پلیس آمريكا درآمد اما با جدا شدن از نیروی پلیس و پیوستن به سازمان سیا ماموریت‌های بسیاری را در ایران اجرا کرد. شوارتزکوف از جمله کسانی بود که پیش از کودتاي 28 مرداد، طي ديدارها و پيام‌هاي محرمانه‌اي محمدرضا پهلوی را که با روی کار آمدن دولت مصدق از ایران گریخته بود، برای بازگشت به ایران و در دست گرفتن قدرت تشویق و تحریک کرد.

ژنرال شوارتزکوف پدر طی سال‌های 1321 تا 1327 ریاست هیات نظامی آمریکا در ژاندارمری را بر عهده داشت.

پس از ملی شدن صنعت نفت و قطع دستان آمریکا و بریتانیا از ذخایر نفتی ایران، مقامات این دو کشور سعی کردند با شکایت به دیوان بین المللی لاهه و شورای امنیت سازمان ملل بار دیگر وارد تجارت و استعمار پر سود نفت ایران شوند. اما به بن بست رسیدن در محاکم بین المللی و اصرار مصدق بر اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت، سرآغاز طراحی برای براندازی دولت مردمی و منتخب مصدق و روی کار آوردن مجدد محمدرضا پهلوی شد.

عملیات آژاکس را "کرمیت روزولت" از اعضای ارشد سازمان سیا و رئیس بخش آسیا و خاور نزدیک این سازمان برنامه ریزی کرد. وی به همراه نورمن شوراتزکوف با ورود مخفیانه به ایران مقدمات کودتا علیه دولت مصدق را مهیا کردند. برنامه روزولت جوان و شوارتزکوف با همکاری مطبوعات وقت تهران تحت عنوان پروژه "بدامن" و با هدف جوسازی علیه مصدق و ناسزاگویی به دولت وقت و ايجاد دو دستگي ميان مردم با هدف استفاده از فشار افکار عمومی از یکسو و با آموزش نیروهای میدانی و تجهیز آن‌ها آغاز شد.

نیروهای پشتیبانی کودتا نیز در خارج از مرزها به نحوی آرایش پیدا کرده بودند که در صورت شکست کودتا به هر دلیل، به سرعت سلاح های تدارک دیده شده وارد کشور می شد و با به راه انداختن جنگ داخلی مصدق را مجبور به کناره گیری می کردند.

وینستون چرچیل و آیزنهاور برنامه سقوط مصدق را در سال 1331 کلید زدند اما با اطلاع مصدق از این نقشه و اقدام وی در تعطیل کردن سفارت انگلستان و اخراج دیپلمات های این کشور، کودتا شکست خورد.

وينستون چرچيل و آينهاور پس از ملي شدن صنعت نفت تصميم به سرنگوني مصدق گرفتند

بار دیگر طرح کودتا علیه دولت مصدق در روز 24 مرداد 1332 کلید خورد و با اسم رمز "حالا دقیقا نیمه شب است" که از رادیو بی‌بی‌سی پخش شد، عملیات آژاکس کلید خورد. روز 25 مرداد سرهنگ نصیری رئیس گارد سلطنتی با تانک و خودروی زرهی حکم عزل مصدق را که به امضای محمدرضا پهلوی رسیده بود به سعدآباد برد اما از سوی گارد حفاظت مصدق و نيروهاي ژاندارمري بازداشت شد و با رسانه‌ای شدن موضوع این بار نیز طرح کودتا شکست خورد.

اما تظاهرات موافقان و مخالفان مصدق که با فضاسازی روزنامه‌های آن روز به خیابان‌ها ریختند به درگیری میان مخالفان و موافقان انجامید و مزدوران سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا و بریتانیا به سرکردگی شعبان جعفری به دفاتر حزب توده و دفتر کار مصدق حمله کردند. گروهی دیگر نیز به منزل مصدق و دیگر ساختمان‌های دولتی حمله کردند و در نهایت با تصرف ساختمان رادیو، دولت مصدق سقوط کرد و محمدرضا پهلوی به عنوان شاه دست‌نشانده ایران با کودتا بر سر کار آمد. این درحالی بود که مصدق با اطلاع از نقشه کودتا بارها از مردم خواسته بود از برگزاری هرگونه تظاهرات خودداری کنند.

از دیگر اقدامات ژنرال شوراتزکوف می‌توان به حضور او در ایران پس از آغاز جنگ جهانی دوم در سال 1942 نیز اشاره کرد. شوارتزکوف در آن دوره مسئولیت پلیس منطقه جنوب ایران را بر عهده گرفت.

شوارتزکوف همچنین پلیس مخفی ایران را که به سازمان اطلاعات و امنیت کشور - ساواک - تغییر نام داد راه‌اندازی کرد. وی بعدها به همراه افسران اطلاعاتی موساد به آموزش نیروهای ساواک پرداختند که به اعتراف ماموران سازمان سیا، نیروهای ساواک را با نیروی ویژه گشتاپو در آلمان نازی مقایسه کرده‌اند و ساواک را از گشتاپو نیز بی‌رحم‌تر خوانده‌اند.

ادامه راه شوارتزکوف پدر توسط پسر

نورمن شوارتزکوف در تاریخ 22 آگوست 1934 در نیوجرسی به دنیا آمد. پدرش پایه‌گذار پلیس ایالتی نیوجرسی بود و در جنگ جهانی اول و دوم شرکت کرده بود. پس از جنگ، نورمن 12 ساله به همراه خانواده‌ و پدرش برای مأموریت عازم ایران شدند. در آنجا به مدرسه رفت. سپس عازم ژنو سوئیس، شدند. در سال 1956 دررشته مهندسی مکانیک از دانشگاه فارغ‌التحصیل شد. سپس مدرک کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه کالیفرنیای جنوبی در رشته مهندسی موشک‌های هدایت شونده دریافت کرد.

ژنرال نورمن شوارتزكوف راه پدر را در منطقه  ادامه داد

سوابق نظامی؛ از ویتنام تا خلیج فارس

ژنرال شوارتزکوف در سال 1966 داوطلبانه در جنگ ویتنام شرکت کرد. در این جنگ 58 هزار و 202 سرباز آمریکایی و صدها هزار ویتنامی کشته شدند. وی در طول مدت خدمتش در ویتنام نشان‌های افتخار متعددی دریافت کرد، از جمله سه ستاره نقره‌ای، یک ستاره برنز و یک قلب بنفش. وی در طول جنگ در مقام فرمانده یکی از گردان های حاضر در جنگ خدمت کرد. در جنگ ویتنام شوارتزکوف فرماندهی 540 هزار نظامی آمریکایی را برعهده داشت.

درسال 1972 وارد دانشکده جنگ ارتش آمریکا شد. در سال 1983، به درجه ژنرالی ستاد فرماندهی مرکزی آمریکا رسید. وی در طول مدت خدمتش، فرماندهی نیروها در حمله به گرنادا و جنگ دوم خلیج فارس را نیز بر عهده داشت. ژنرال نورمن شوارتزکوف به خاطر خلق تند و ذهن استراتژیک دقیقش بسیار معروف بود.

پس از جنگ ویتنام، شوارتزکوف در ارتش ماند و به درجات بالاتر رسید. در اواخر دهه 70 به درجه ژنرالی و به سمت معاونت فرماندهی ارتش آمریکا در طول حمله به گرنادا در سال 1983 رسید. به گفته خود وی، در این حمله 160 سرباز گرنادایی و 71 کوبایی به دست نیروهای آمریکایی کشته شدند.

گرنادا جزیره‌ کوچکی با جمعیت حدود 95 هزار نفر است. این جزیره در 100 مایلی شمال ونزوئلا و در جنوب دریای کارائیب قرار گرفته است. در 25 اکتبر 1983 ارتش آمریکا به فرماندهی ژنرال شوارتزکوف به جزیره گرنادا حمله کرد و در کمتر از دو ماه دولت کمونیستی آن را سرنگون کرد و یک دولت حامی منافع غرب را روی کار آورد.

مشکلات میان آمریکا و این کشور کارائیبی در سال 1979 ، وقتی جنگ سرد هنوز به قوت خود باقی بود، و طی کودتایی بدون خونریزی ماریس بیشاپ با رویکردی مارکسیستی به سمت نخست وزیری رسید آغاز شد. با این کودتا روابط میان گرنادا و کشورهای کمونیستی همچون کوبا و شوروی تقویت شد. در اکتبر 1983 بیشاپ و اطرافیانش طی کودتایی دیگر به رهبری معاون خود کشته شد. با شدت گرفتن اغتشاش داخلی جان دانشجویان پزشکی آمریکایی که در این جزیره زندگی می‌کردند به خطر افتاد. آمریکا نیز با درخواست کشورهای کارائیبی متحد عملیاتی به نام "خشم فوری" آغاز کرد و نیروهای دریایی خود را به شمال و نیروهای ضدچریک را به جنوب جزیره اعزام کرد. اواسط دسامبر بود که آمریکا توانست کنترل جزیره را به دست گیرد. تا دسامبر 1984 وقتی هربرت بلیز به نخست وزیری رسید حکومت این کشور را شورای مشورتی موقت برعهده گرفت. در این عملیات 7 هزار سرباز آمریکایی و 300 پرسنل نظامی از جزایر اطراف شرکت داشتند.

شوارتزکوف محبوب‌ترین ژنرال آمریکا از زمان جنگ جهانی دوم

در آگوست سال 1990 نخستین بحران خارجی عمده برای آمریکا پس از جنگ سرد بروز پیدا کرد. صدام حسین ارتشش را به کویت اعزام کرده بود. این حمله، حمله‌ای عادی نبود. عراق ارتش بسیار مجهزی داشت. زیرا آمریکا در طول جنگ هشت ساله عراق و ایران کمک نظامی بسیار بزرگی به عراق کرده و ارتش عراق را چهارمین ارتش جهان ساخته بود. کویت نیز یکی از تأمین‌کنندگان اصلی نفت آمریکا بود. افتادن کنترل کویت به دست عراق خطری فوری برای عربستان سعودی، یکی دیگر از صادرکنندگان بزرگ نفت تلقی می‌شد. اگر عربستان به دست صدام می‌افتاد، عراق به یک پنجم نفت دنیا دست می‌یافت. تمامی چشم‌ها به کاخ سفید بود و همه منتظر واکنشی از سوی بوش بودند.

صحبت‌هاي شوارتزكوف و كالين پاول در سال 1991 همزمان با عمليات طوفان صحرا

چند واحد عراقى بدون اینكه به هشدارهاى جهانى توجه كنند با حمله به كویت و تسخیر 13 ساعته این كشور ثروتمند به جهان ثابت كردند كه از نظر آنها دوران دیپلماسى در خلیج فارس به سر آمده و زور جاى آن را گرفته است. هدف آنها از حمله به كویت در درجه اول خروج از بن بست اقتصادى و در درجه دوم جلوگیرى از ركود در ارتش بزرگ عراق بود.

در آخرین ماه‌های سال 1990، آمریکا در عملیاتی معروف به "طوفان صحرا" به کمک عربستان سعودی شتافت. بیش از 500 هزار سرباز آمریکایی در عربستان مستقر شدند تا در صورت حمله عراق از این کشور دفاع کنند. عراق از متحدان شوروی به حساب می‌آمد و شوروی نیز دارای حق وتو دربرابر هرگونه اقدام نظامی آمریکا بود. اما شوروی که به دلیل تغییرات فاحش داخلی خود چشم انتظار کمک از کشورهای غربی بود، مانع از نقشه آمریکا نشد. سازمان ملل نیز عراق را محکوم و به شکل‌گیری ائتلافی برای جنگ نظامی در برابر صدام کمک کرد.

بوش که از جنگ ویتنام درس عبرت گرفته بود، این بار پیش از هر اقدامی حمایت مردم را جلب کرد. با وجود مخالفت‌های اندک، اکثریت آمریکایی‌ها و نمایندگان کنگره از اقدام بوش حمایت کردند. آمریکا اولتیماتومی برای صدام تعیین کرد: عراق تا 15 ژانویه 1991 ملزم به ترک کویت است، در غیر این صورت مورد حمله نیروهای چندملیتی قرار می‌گیرد. 15 ژانویه فرارسید و نیروهای عراقی هیچ اقدامی انجام ندادند. 

عملیات طوفان صحرا به فرماندهی شوارتزکوف آغاز شد. در ژانویه 1991 ، 500 هزار سرباز آمریكایى، 36 هزار سرباز انگلیسى، 150 هزار سرباز شوراى همكارى خلیج فارس، 19 هزار سرباز فرانسوى، 20 هزار سرباز مصرى و 30 هزار سرباز از كشورهاى دیگر در عربستان و كويت مستقر شدند. سخت ترین قسمت لجستیك متفقین رساندن حدود 3 هزار تانك سنگین و 2 هزار هواپیما به منطقه بود. به مدت چند هفته اهداف نظامی عراق بمباران شد. در برخی از روزها بیش از 2500 حمله صورت می‌گرفت.

ژنرال نورمن شوارتزكوف فرمانده آمریكایى عملیات، على رغم ارتش عظیمى كه در جنوب كویت و جنوب غرب عراق مستقر كرده بود هنوز از درگیرى با ارتش یك میلیون نفرى عراق واهمه داشت بنابراین تصمیم گرفت ابتدا با موشك هاى كروز و هواپیما زیرساختهاى دفاعى صدام، خطوط ارتباطى و واحدهاى رزمى او را منهدم كند و آنگاه دست به حمله بزند.

ژنرال شوارتزكوف و بوش پدر در مناطق پاكسازي شده توسط ارتش آمريكا

عراق نیز با پرتاب موشک‌های اسکاد به پادگان‌های آمریکا در عربستان و اسرائیل پاسخ داد. حمله به اسرائیل ترفندی برای متقاعد کردن تمامی کشورهای عربی همسایه برای پیوستن به ائتلاف بر ضد عراق بود. کشورهای عربی پس از فشار دیپلماتیک شدید به مخالفت با عراق ادامه دادند.

24 فوریه 1991 نورمن شوارتزكوف به نيروهاي زمینى فرمان آماده باش كامل براى حمله نهایى را داد. حمله اولیه را آمریكا و متفقین از جنوب و غرب كویت انجام مى داد اما براى آنكه صدام كاملاً غافلگیر شود نیروهاى آبى _ خاكى آمریكا در 23 فوریه حركتى گمراه كننده را از سواحل كویت آغاز كردند و آنگاه در حالى كه نيروهاي عراقى‌ مسير حمله خود را به سمت جنوب كویت و دریا تغییر دادند، عمده نیروهاى متفقین در حدود 700 هزار سرباز و 3 هزار تانك در پناه آتش پشتیبانى هواپیماهاى آمریكایى در عملیاتى كم نظیر ظرف 24 ساعت ابتدا 300 هزار نیروى عراقى مستقر در كویت را دور زده و سپس ظرف 72 ساعت با گازانبرى وحشتناك جنوب عراق را از خاك اصلى این كشور جدا كردند. قبل از آنكه ارتش عراق به خود بیاید نیم میلیون سرباز عراقى به محاصره نظاميان ائتلاف در آمدند.

هواپیماهاى ضربتى آى _ 10 در كنار بالگردهاي سوپر كبرا و آپاچى، باقیمانده ادوات زرهى عراق را به راكت مى بستند و توپهاى عراق كه هنوز بزرگترین مانع بر سر راه مهاجمان بود توسط ماهواره شناسایى شده و با توپهاى 8 اینچى (كه اطلاعات خود را ازطریق جى.پى.اس مى گرفتند) منهدم مى‌شدند.

ظرف 48 ساعت ارتش متفقین صدها كیلومتر در داخل خاك عراق پیشروى كرده و به حوالى ناصریه رسیده بود. از آن طرف اخبار رسیده حاكى بود كه در كویت، عراقی‌ها دسته دسته تسلیم مى‌شدند.

لشكرهاى گارد نیز نتوانستند موضع تهاجمى بگیرند چرا كه بمباران‌هاى پر حجم امكان تحرك را از آنها سلب كرده بود.

تا این که سرانجام در تاریخ 28 فوریه 1991، کویت طی عملیات طوفان صحرا به فرماندهی شوارتزکوف آزاد شد. او و نیروهایش توانستند نیروهای صدام حسین را ظرف شش هفته از کویت خارج کنند.

صدام حسین دیکتاتور معدوم عراق در مصاحبه‌ای پس از عقب‌نشینی رسمی از کویت، ژنرال شوارتزکوف را به قتل عام اسرای عراقی و کشتار نظامیان در حال فرار ارتش عراق متهم کرد.

در طول این جنگ، شوارتزکوف به خاطر شخصیت بی‌پرده، خلق تند و البته جاذبه‌اش شهرت یافت و به محبوب‌ترین ژنرال آمریکا از زمان جنگ جهانی دوم تبدیل شد. وی به دلیل رهبری این مأموریت نشان‌های افتخار گوناگونی، از جمله نشان شوالیه از ملکه الیزابت دوم، به دست آورد.

شوارتزکوف در سال 1991 از ارتش بازنشسته شد. او تجربیات زندگیش را در زندگینامه خودنوشتش، "لازم نیست یک قهرمان باشی"، منتشر کرد. کتاب وی در فهرست پرفروشترین کتاب‌ها وارد شد.

شوارتزكوف در دوران بازنشستگی به تحلیل نظامی برای شبکه NBC مشغول شد. او از چند خیریه، از جمله سازمان کودکان، نیز حمایت کرده است. شوارتزکوف هرگز از مسائل نظامی به طور کامل فاصله نگرفت. در سال 2003، وی از حمله به عراق در زمان ریاست جمهوری جورج بوش انتقاد کرد. به باور وی، پیامدهای احتمالی این اقدام نظامی به طور کامل مدنظر قرار نگرفت. وی در این باره گفت "پس از جنگ، با وجود کردها و سنی‌ها و شیعیان، چه بر سر عراق خواهد آمد؟ این پرسش بزرگی است که ذهن من را مشغول کرده. این پرسش باید در طرح کلی گنجانده شود."

نورمن شوارتزکوف و پدرش به گواه اسناد موجود در ارتش و سازمان سيا از مهره‌هاي تاثيرگذار آمريكا در منطقه بودند كه بارها مورد تقدير قرار گرفته و مدال‌هاي افتخار بسياري در كارنامه خود ثبت كردند. اقدامات شوارتزكوف‌ها در مقاطع تاريخي ذكر شده، منجر به تغيير عمده در مسير حيات سياسي ايران و خاورميانه در جهت منافع آمريكا گرديد؛ تغيير مسيري كه هيچگاه از حافظه تاريخ، مردم ايران و منطقه پاك نخواهد شد.

زندگي نورمن شوارتزكوف پسر نيز در تاریخ 27 دسامبر 2012، در خانه‌اش در فلوریدا به پايان رسيد.

منابع و مآخذ:

http://www.military.com/Resources/HistorySubmittedFileView?file=history_grenada.htm