* بازسازی باغ نگارستان و تبدیل آن به نقطه گردشگری
در آغاز مراسم افتتاح این موزه، شوشتری مدیرعامل سازمان زیباسازی شهرداری تهران در سخنانی از بازسازی باغ نگارستان برای تبدیل آن به یک نقطه گردشگری شهر تهران خبر داد.
سید محمد جواد شوشتری گفت: نگاه مجموعه شهرداری تهران به حوزه فرهنگ و هنر، یک نگاه نرم افزاری است و در دوره فعلی مدیریت شهری، توجه به فرهنگ و هنر به عنوان یک مسئولیت خطیر دیده شده است.
وی افزود: تاسیس موزه مکتب کمال‌الملک به عنوان بخشی از حافظه تاریخی هنر کشور، در راستای اقدامات فرهنگی و هنری شهرداری تهران شکل گرفت تا از این مکان در جهت هویت سازی شهر تهران بهرمند شویم.
مدیرعامل سازمان زیباسازی شهر تهران با اشاره به اقدامات صورت گرفته در جهت تاسیس این موزه گفت: با توجه به تفاهم نامه‌ای که با دانشگاه تهران داشتیم، اقدام به بازسازی فضای تاریخی باغ نگارستان کردیم و این فضا را که از زمان فتحعلی شاه شاهد اتفاقات مهمی در عصر معاصر بوده ، در جهت هویت سازی شهر تهران تبدیل به یکی از نقاط گردشگری می‌کنیم.
وی افزود: تاسیس موزه مکتب کمال الملک هم در راستای همین تفکر شکل گرفت تا در مکان مدرسه صنایع مستظرفه که دانشسرای کمال الملک نیز بود، موزه دستاوردهای هنری که این هنرمند پایه گذار آن بود را سامان دهیم. خوشبختانه در کمتر از یک سال توانستیم تجهیزات و بازسازی باغ نگارستان و همچنین گردآوری آثار کمال الملک و شاگردانش را به سرانجام برسانیم.
شوشتری با اشاره به اینکه بازسازی مجموعه باغ نگارستان همچنان ادامه دارد گفت: باغ نگارستان در قلب شهر تهران یکی از نقاط تاریخی و مهم شهر است و در همین راستا کتابخانه پروین اعتصامی که در محل این باغ قرار داشت را نیز در حال بازسازی داریم تا مجموعه باغ نگارستان به عنوان یک نقطه گردشگری در شهر تهران بدل شود.
* گردآوری سه اثر از کمال‌الملک در گنجینه شهرداری
محمدحسن حامدی پژوهشگر هنری دومین سخنران این مراسم بود که در مورد گردآوری آثار موزه مکتب کمال الملک گفت: سلسله نشست های پژوهشی درباره شناسایی هنرمندان فقید ایران توسط سازمان زیباسازی شهر تهران برپا می شد که طی این نشست‌ها بزرگداشت تعدادی از شاگردان کمال الملک همچون ابوالحسن خان صدیقی، علی اکبر صنعتی و... را برگزار کردیم و طی برپایی این نشست ها نمایشگاهی از آثار این هنرمندان را نیز برگزار می کردیم.
وی افزود: بر همین اساس ایده اولیه شکل گیری موزه ای برای جریان هنری که کمال الملک در ایران پایه گذاری کرد شکل گرفت و آن را با مدیرعامل سازمان زیباسازی مطرح کردیم که با استقبال دکتر شوشتری مواجهه شد.
حامدی با اشاره به انتخاب باغ نگارستان برای برپایی موزه مکتب کمال الملک گفت: برای تاسیس این موزه یکی از مشکلات ما یافتن مکان بود که در همین اثنا طی تفاهم نامه دانشگاه تهران و سازمان زیباسازی برای بازسازی باغ نگارستان، بهترین مکان برای تاسیس موزه که در همان فضا و مکان قدیمی مدرسه صنایع مستظرفه بود مهیا شد.
وی در مورد اقداماتی که برای تاسیس موزه صورت گرفته، توضیح داد: یکی از مشکلات ما برای گردآوری آثار یافتن نام و نشان هنرمندان بود و در عین حال از بسیاری از آنها تنها فقط نامی باقی مانده بود و اطلاعات دیگری در دسترس نبود. به همین خاطر طی یک کار پژوهشی شروع به تحقیق کردیم و در کنار این تحقیقات، آثاری را که می یافتیم اغلب نیازمند ترمیم بودند که در جهت حفظ آنها اقدام و از آنها عکس و اسلاید تهیه کردیم.
این پژوهشگر عنوان کرد: به همت مدیریت و همکاری تیم اجرایی سازمان زیباسازی شهر تهران، امروز از بسیاری از شاگردان کمال الملک که تنها فقط از آنها یک نام باقی مانده بود امروزه یک مقاله جامع و کامل در مورد شیوه کار و زندگی آنها وجود دارد که در کنار آثارشان در این موزه وجود دارد.
حامدی همچنین با اشاره به خریداری آثار مجموعه مکتب کمال الملک توضیح داد: در گردآوری این مجموعه به مسائل شگفت انگیزی برخورد کردیم که یکی از آنها شیشه های عکس مدرسه صنایع مستظرفه بود که در مجموعه ابوالحسن خان صدیقی کشف شد. ما با گردآوری این آثار به دو روش اقدام کردیم، زیرا کمال الملک به دو صورت شاگرد می پذیرفت یکی شاگردان رسمی مدرسه و برخی دیگر که به صورت گذراندن دوره نزد استاد می آمدند. در این موه نیز آثار به این دو شکل تقسیم بندی شده اند.
وی در پایان گفت: امروز شهرداری تهران در مجموعه خود سه اثر از کمال الملک و آثار گران بهایی از حسین شیخ، ابوالحسن خان صدیقی، علی اکبر صنعتی، حسن علی خان وزیری و.... دارد. بر همین اساس گردآوری و تاسیس موزه مکتب کمال الملک دستاورد بزرگی برای شهرداری تهران است که می تواند از طریق آن مردم را با هویت فرهنگی و هنری شهر تهران آشنا کند.
* مکتب کمال‌الملک یک اتفاق درست برای هنر ایران بود
در ادامه این مراسم پرویز کلانتری هنرمند نقاش از کمال الملک به عنوان نقطه عطف هنر معاصر ایران یاد کرد که از سوی روشنفکران با کم لطفی روبرو شد.
او با اشاره به تاثیر این هنرمند بر هنر ایران گفت: جریان هنری که کمال الملک پا نهاد به صورت همزمان، همراه با چند رویداد ملی بود. مکتب هنری کمال الملک همزمان با جریان مشروطه خواهی ملت ایران همراه شد. یعنی در دورانی که ملت ایران تجددخواهی را آغاز کردند این جریان که هنر نیز نیازمند تغییر است حس شده بود.
وی افزود: این همزمانی تجدد خواهی در قلمرو هنر نیز با سفر به اروپا آغاز شد و کمال الملک تحت تاثیر هنر رنسانس قرار گرفت و این تجددخواهی را در قلمرو بازنگری به واقع گرایی دید. کمال الملک در این شکل نقطه عطفی را برای هنر یک قرن اخیر رقم زد که اتفاقاً با کم لطفی روشنفکران نیز قرار گرفت.
این نقاش پیشکسوت ادامه داد: بسیاری از هم نسلان من معتقد هستند که او جریان هنر امپرسیونیستی را در سفر به اروپا نادیده گرفت که این بی انصافی است. زیرا او آنچه را که در اروپا دید نگاه واقع‌گرایانه به هنر بود که خیلی اهمیت داشت. این حرف‌ها دیگر کهنه شده و مکتب کمال الملک یک اتفاق درست برای هنر ایران بود.
کلانتری در مورد مکتبی که کمال الملک پایه گذار آن بود گفت: کمال الملک در ابتدا یک جریان را در هنر آغاز کرد که به سبب تاسیس مدرسه صنایع مستظرفه و آموزش هنرجویان تبدیل به مکتب شد و این مکتب نگاه جدیدی به مقوله واقعیت نمایی داشت.
*کمال‌الملک مهمترین نقاش 100 سال گذشته است
آیدین آغداشلو هنرمند نقاش و کارشناس آثار هنری نیز در ادامه این مراسم درباره مکتب کمال‌الملک گفت: اگرچه کمال الملک هنر آکادمیک قرن 19 را وارد ایران کرد، اما سبک کاری او و شاگردانش به هیچ وجه موجب ورود هنر مدرن به ایران نشد.
این هنرمند نقاش و استاد تاریخ هنر در مورد کمال الملک گفت: بدون شک کمال‌الملک مهمترین نقاش 100 ساله گذشته کشور است. او در زمان مظفرالدین شاه با سفر به اروپا، نقاشی رنگ و روغن و شیوه آکادمیک هنر در اروپا اواخر قرن 19 را که در اروپا رایج بود تجربه و تمرین کرد و به عنوان یک نقاش واقع‌گرا آکادمیک، توانست شهرت و جایگاهش را در هنر ایران تثبیت کند.
وی افزود: اهمیت کمال الملک در این دوران به خاطر مهارت اجرایش در هنر واقع‌گرا و آکادمیک است، یعنی شیوه‌ای که در نگارگری قدیم ایرانی و مکتب زند و قاجار وجود نداشت.
آغداشلو ادامه داد: کمال‌الملک یکی از نخستین مدارس هنری را تاسیس کرد و سال‌های بسیاری سبک و شیوه واقع‌گرایی را به هنرجویانش آموخت و نقاشی آکادمی غربی را برای مدت زیادی به عنوان تنها شیوه متداول نقاشی ایران شناساند.
او همچنین در مورد مکتب کمال الملک گفت: مکتب کمال‌الملک به این شیوه اطلاق می‌شود که به موضوعات همیشگی نقاشی غربی همچون؛ تک چهره، مناظر، بناهای شهری و مجالس اشخاص در آثارش می پردازد.
آغداشلو همچنین درباره اینکه آیا مکتب کمال الملک توانست راه ورود هنر مدرن به ایران باشد، توضیح داد: باید توجه داشت سبک کمال‌الملک و شاگردانش به هیچ وجه موجب ورود هنر مدرن به ایران نشد چون این هنر از خاستگاه دیگری می‌آمد.
این استاد تاریخ هنر در مورد اینکه چرا محمد غفاری هنر امپرسیونیستی را وارد ایران نکرد، گفت: اینکه چرا کمال الملک به هنر در حال شکل گیری امپرسیونیستی اروپا توجه نشان نداد و آن را نادیده گرفت به دو عامل بر می‌گردد. اول اینکه این نقاش دربار قاجاری سعی می کرد واقع گرایی را که در هنر قدیمی ایران و حتی مکتب زند و قاجار مستتر بود دنبال کند. او مبدا آرزویی شد که پیش از او هم مطرح بود. اهمیت کمال الملک در این است که این خواست را با نبوغ و استادی خود به کمال رساند و از همکارانی چون مسبب الممالک که در همین شیوه کار می کرد پیشی گرفت.
وی افزود: عامل دوم این بود که کمال الملک در دورانی به هنر آکادمیک فرانسه و ایتالیا توجه نشان داد که شیوه مرسوم و جا افتاده همین شیوه واقع گرایی بود و امپرسیونیست‌ها با وجود اینکه دوران جدیدی در هنر اروپا را پایه گذاری کرده بودند اما هنوز به صورت رسمی و سبک رسمی دوران، جا نیفتاده بودند و فقط در حلقه خاصی از هنر دوستان مطرح بود. بنابراین کمال‌الملک به عنوان یک هنرمند بیگانه که بیشتر در کارآموزی و همراهی با شیوه دوران بود توجه اش را به هنر رسمی دوران معطوف کرد تا به هنر تازه ای که باید نزدیک به یک دهه طول می کشید که مورد قبول عموم قرار می گرفت.
* بازنمایی هویت شهر تهران با آثار کمال‌الملک/ نقش حسن حبیبی در حفظ باغ نگارستان
احمد مسجد جامعی عضو شورای شهر تهران نیز که در این مراسم حضور داشت، آثار به جای مانده از کمال الملک را بخشی از هویت شهر تهران دانست که در آنها کیفیت زندگی گذشته تهران مستتر است.
مسجد جامعی با اشاره به تاسیس این موزه در باغ نگارستان گفت: زنده یاد دکتر حسن حبیبی وقتی ساختمان لوکس و مدرن سازمان مدیریت برنامه و بودجه قصد داشت این باغ را تخریب کند برای حفظ آن اقدام کرد و تلاش های زیادی داشت تا این مکان تاریخی که رویدادهای مختلفی را به خود دیده حفظ شود.
وی با اشاره به بخشی از هویت باغ نگارستان توضیح داد: این ساختمان از آثار نیکلای مارکوف است که بناهای مدرنی در عصر قاجار در تهران ساخت. مراسم سلام فتحعلی شاه در این مکان برگزار شد که عبدالله خان معمارباشی و نقاش باشی از آن نقشی در کاخ گلستان کشید. قائم مقام فراهانی در این مکان به تزویر شاهانه به قتل رسید و مدرسه صنایع مستظرفه کمال الملک در این باغ دایر بود. پایه آموزش عالی در کشور نیز با عنوان دارالمعلمین در باغ نگارستان شکل گرفت و اولین مرکز تهران شناسی در این مکان تاسیس شد. همچنین دکترمحمد قریب دستور زبان 5 استاد را در این مکان نوشت و پروین اعتصامی در کتابخانه این باغ مشغول به کار بود. اینها همه بخشی از خاطرات تاریخی باغ نگارستان است و چه خوب است مدیریت شهری در پی احیای آن به عنوان یک میراث مهم شهر تهران بر آمده است.
وی در ادامه با اشاره به خاندان بزرگ غفاری که کمال الملک ستاره تابناک این خاندان است، گفت: تاسیس موزه مکتب کمال الملک را می توان در جهت شناسایی مکتب هنری تهران دانست و در این جهت از آن بهره مند شد. زیرا در مکتب نگاری‌های هرات، شیراز، اصفهان و... همیشه دوران سلطنت شاهان مختلف در نظر گرفته می شد و عصر قاجار و مکتب هنری تهران را نیز می توان در همین راستا قرار داد.
این عضو شورای شهر تهران با اشاره به بررسی آثار کمال الملک گفت: کمال الملک در آثارش واقع نمایی را لحاظ می کرد و بخشی از آثار مهم او روح، شکل و فرم تهران را در خود دارد. تابلوهای او از کوه های شمال تهران، نقاشی او از محله یهودیان تهران و آثاری که از کاخ گلستان خلق کرد را می توان بخشی از فرهنگ تهران برشمرد و در جهت شناسایی آنها اقدام کرد.
وی افزود: با تاسیس این موزه می توان اقدام به جمع آوری آثار بیشتری از کمال الملک و شاگردانش کرد و با پژوهش بیشتر می توان به منش و اخلاق این استاد بزرگ هنر کشور و شاگردانش پی برد.
وزیر اسبق وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در پایان با تقدیر از اقدامات شهرداری تهران گفت: مدیریت شهری طی ماه های گذشته دو موزه قصر و مکتب کمال الملک را بازسازی و در جهت فرهنگ سازی شهر تهران احیا کرده است؛ این موضوع نشان از آن دارد که مدیریت شهری به مسائل روحی شهر و ظرفیت های متجلی در آن توجه دارد و امیدوارم این نگاه در برنامه دیگر دستگاه های اجرایی کشور نیز قرار گیرد.
* احیای هویت فرهنگی، دینی، ملی و انقلابی تهران
محمد باقر قالیباف شهردار تهران نیز در مراسم افتتاح موزه مکتب کمال‌الملک، فعالیت های فرهنگی و هنری شهرداری را در راستای احیای هویت فرهنگی، دینی، ملی و انقلابی شهر تهران عنوان کرد.
او گفت: در نوع ساختار حوزه مدیریت شهری در کشور ما، فعالیت‌های فرهنگی و هنری دیده نشده است و ما مثل دیگر شهرداری های دنیا وظیفه قانونی برای فعالیت در حوزه های فرهنگ و هنر نداریم و شهرداری در ایران بیشتر نهادی خدماتی و عمرانی است، در حالی که فرهنگ شهر و شهرنشینی جزئی از کالبد شهر است.
وی افزود: سه ماه بعد از پذیرفتن حوزه مدیریت شهری اعلام کردم که سعی خواهیم داشت تا شهرداری تهران را از یک نهاد خدماتی به یک نهاد اجتماعی و فرهنگی سوق دهم، زیرا در مجموعه شهرداری تهران معتقد هستیم شهر محل زندگی است و فرهنگ در کنار توسعه کالبدی شهر، بسترسازی تربیتی است.
قالیباف با اشاره به فعالیت های فرهنگی و هنری شهرداری تهران گفت: در طول دوران خدمت، فعالیت های عمرانی خوبی در خور شهر تهران انجام شد اما این فعالیت ها بر کارهای فرهنگی که توسط مجموعه شهرداری صورت گرفت، سایه انداخت. شهرداری در کنار توسعه کالبد شهر، تربیت و حفظ هویت فرهنگی ملی و انقلابی را نیز مورد توجه قرار داد و کارهای قابل توجهی نیز در این راستا به ثمر رساند. اگر مقایسه آماری نسبت به گذشته داشته باشیم در خواهیم یافت در زمینه ساخت سینما، تئاتر، مجسمه سازی و... تلاش های خوبی به ثمر نشست تا هنرمندان در سایه این عرصه به کالبد فرهنگ شهر، روح و اندیشه ببخشند.
شهردار تهران با اشاره به حفظ میراث گذشته به عنوان هویت فرهنگی و اجتماعی شهر گفت: روزگاری منطقه 12 شهرداری تهران حصار ناصری بود که بسیاری از رویدادهای هویتی شهر تهران در این جغرافیا روی داده است. امروزه متاسفانه این منطقه تقریبا فاقد حیات و خالی از سکنه است، در حالی که در این منطقه بیشترین فضاهای هویتی شهر تهران قرار دارد. متاسفانه امروز شاهد هستیم در این منطقه بیشترین حجم آلودگی‌ها و آسیب های اجتماعی نیز وجود دارد.
* احیای حصار عصر ناصری در تهران
قالیباف با اشاره به تاسیس موزه کمال الملک در یکی از میراث‌های تاریخی شهر تهران گفت: ما در یک برنامه جامع قصد داریم برای احیای هویت شهر تهران حصار عصر ناصری را دوباره احیا کنیم تا زمینه حضور توریست های داخلی و خارجی را برای آشنایی با شهر تهران مهیا کنیم. تاسیس موزه مکتب کمال الملک نیز در راستای همین طرح جامع است و امیدواریم تا یک دهه دیگر بر اساس طرح تفصیلی که برای اجرا آن گذاشته‌ایم به این مهم دست پیدا کنیم.
وی افزود: نگاه ما به این گونه از فعالیت ها آشنایی نسل امروز با هویت گذشته اش است که در این اقدام تربیتی نیاز به کمک و راهنمایی اندیشمندان خواهیم داشت. ما سعی می کنیم در این راستا با دقت و بدون آزمون و خطا، هویت اصلی فرهنگی، هنری، دینی، ملی و انقلابی را در پیشبرد کیفیت رندگی شهر لحاظ کنیم. امکان مادی و معنوی این امر مهیا است و سیاست های راهبردی ما با سرعت در پی احیا مسائل فرهنگی در شهر تهران است.
* افتتاح موزه امیرکبیر
شهردار تهران همچنین از افتتاح موزه امیر کبیر خبر داد و گفت: با پیگیری های زنده یاد دکتر حسن حبیبی، مجموعه موزه امیر کبیر نیز به همت شهرداری تهران در آینده نزدیک به بهره برداری خواهد رسید و متاسف هستیم که زندیاد دکتر حبیبی در قید حیات نیستند تا شاهد ثمره تلاش های خود باشند.
*خاطرات بازیگران فیلم کمال‌الملک
در ادامه این مراسم علی نصیریان و جمشید مشایخی دو بازیگر فیلم «کمال الملک» ساخته زنده‌یاد علی حاتمی به ذکر خاطراتی از این فیلم و آشنایی با شخصیت کمال الملک سخن گفتند.
علی نصیریان که نقش مظفرالدین شاه را در فیلم «کمال الملک» ایفا می کرد گفت: برای اینکه به شخصیت مظفرالیدن شاه نزدیک شوم به صدای ضبط شده ای از مظفرالدین شاه گوش کردم که متوجه بلاهت این شاهان قاجار شدم. در جایی از این فیلم نیز که جمشید مشایخی با هنرمندی تمام نقش استاد را ایفا کرد این جمله را به کمال الملک می گفتم ( ما صدر اعظم مثل بیسمارک نداریم که نقاش مثل رامبراند داشته باشیم) که نشان از همین بلاهت داشت.
جمشید مشایخی نیز در این مراسم گفت: در عالم هنر فضیلت است که هنرمند می سازد وگرنه هر آن که نقشی می کشد یا ساز می زند را نمی توان به او عنوان هنرمند اطلاق کرد. به راستی کمال الملک تمامی فضیلت های یک هنرمند را به کمال داشت.
در پایاین این مراسم از محمدحسن حامدی، نعمت‌الله کیکاووسی، مجتبی موسوی، مصطفی ده‌پهلوان و محمدرضا شرایلی نیز تقدیر شد.
