به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، نگاهی به جنگهای چند دهه اخیر که توسط ارتش آمریکا بر ضد کشورهای دیگر از جمله همسایگان ایران تحمیل شده، نشان از این نکته دارد که قدرت هوایی و موشکی بخش جدایی ناپذیر از استراتژی نظامی این کشور بوده است؛ قدرتی که در سایه آن، آمریکا توانسته است برای بسیاری از مردم جهان خود را نیرویی شکست ناپذیر جلوه دهد.

اما بروز رخدادهای مهمی مثل شناسایی و سالم به زمین نشاندن پهپاد پنهانکار RQ-170 در ایران و شناسایی و پیش از آن نیز مورد اصابت قرار گرفتن هواپیمای پنهانکار F-117 بر فراز بالکان در سال 1999 میلادی، سوالات بزرگی درباره توان واقعی هوایی آمریکا به وجود آورده است.

نکته دیگر این که از سال 1991 به این سو تقریبا تمامی کشورهایی که مورد تهاجم نظامی آمریکا قرار گرفتند از وضعیت مناسب نظامی برخوردار نبودند.

بر این اساس، دکتر کارلو کوپ کارشناس حوزه دفاعی اهل کشور استرالیا که یکی از منتقدین مشهور در حوزه علوم نظامی خصوصا با گرایش هوایی است و مطالب مختلفی را در باب ضعف ها و نقاط قوت نیروهای هوایی کشورهای مهم دنیا نوشته است، در تحلیلی تلاش کرده است استراتژی های کشور روسیه برای شکست قدرت هوایی آمریکا را تشریح و سوالات مهمی را درباره توانایی واقعی غرب در جنگ بر علیه یک دشمن واقعی مطرح کند.

با توجه به اینکه بخشی از این استراتژی ها و سامانه های ذکر شده در این تحلیل، توسط نیروهای مسلح کشورمان نیز مورد استفاده قرار می گیرد، آشنایی با این مزیت ها کمک خواهد کرد درک بهتری از قدرت دفاعی کشورمان داشته باشیم.

کارلو کوپ در ابتدای این تحلیل با اشاره به اینکه در پایان جنگ سرد ، آمریکا و پیمان آتلانتیک شمالی "ناتو" از لحاظ تکنولوژیکی دست برتر را به نسبت پیمان ورشو داشته و همان گونه که نبرد سال 1991 بر علیه عراق ثابت شد، توانایی پرنده های پنهان کار، سامانه های مراقبت و شناسایی و همچنین موشکهای کروز به همراه مهمات هدایت شونده دست برتر را در نبرد به آمریکا داد، افزوده است: با داشتن اطلاعات کامل از توانایی های طرف مقابل و همچنین نقاط ضعف آنها، آمریکا توانست با استفاده ترکیبی از پرنده های پنهان کار ، موشکهای کروز و بمب های هدایت شونده دفاع هوایی عراق را از بین برده و نیروی زمینی به همراه زیرساختهای استراتژیک این کشور را نابود کند.

وی در ادامه با یادآوری اینکه برنامه آمریکا برای دهه 1990 در صورت باقی ماندن شوروی سابق در بخش هوایی در سه بخش خلاصه شده بود، افزوده است: بخش اول مربوط به پرنده های پنهانکار مثل هواپیمای تهاجمی F-117A و ناوگانی شامل 132 فروند بمب افکن B-2 به همراه تعداد بیشاز 500 فروند جنگنده اف 22 رپتور بود. در صورت بروز هرگونه جنگ این ناوگان پنهان کار در موج اول حمله اهداف مهم مثل پایگاه های هوایی، پست های کنترل و فرماندهی و در کل شبکه دفاع هوایی شوروی سابق را نابود کرده و راه را برای سایر جنگنده ها و بمب افکن های غیر پنهان کار مسلح به مهمات هدایت شونده باز می کردند. (امروزه آمریکا دارای 20 فروند بمب افکن بی 2 و 192 فروند اف 22 است.)

"در بخش دوم هواپیماهای غیر پنهانکار مجهز به بمب های های هدایت شونده و موشکهای کروز سایر اهداف را در آسمان تقریبا امن شده به پرواز در آمده و اهداف مورد نظر را نابود می کردند. بخش سوم توان آمریکا نیز توان دورایستای آمریکا در بحث فرماندهی و کنترل فضای نبرد بر پایه پرنده هایی مثل E-3 ، E-8 ، RC-135 و U-2 بود که نقشه کاملای را از صحنه نبرد در زمانی واقعی به دست فرماندهان می رساندند."

این صاحب نظر عرصه دفاعی با اشاره به اینکه اتحاد شوروی سابق پس از فروپاشی دوران سختی را از نظر اقتصادی و صنعتی گذرانده، اضافه کرده است که کشور روسیه به عنوان بزرگترین میراث دار شوروی سابق برنامه ای بسیار متفاوت را برای ساماندهی صنایع دفاعی شوروی سابق به راه انداخت. اکثر صنایع نظامی شوروی سابق در هم ادغام شده و بازار صادرات را به عنوان اولویت خود قرار دادند. در دوران پس از فروپاشی شوروی دولت روسیه حجم زیادی از تسلیحات پیشرفته را که در زمان شوروی سابق امکان صادرات آن غیر ممکن بود را به راحتی به مشتری های گوناگون خصوصا در منطقه آسیا صادر کرد. نتیجه سرمایه گذاری مناسب و استفاده از استعدادهای بالای طراحان روسی در دوران پس از سال 1990 میلادی به خلق تسلیحات و طرح های پیشرفته دفاعی منجر شد.

به اعتقاد دکتر کوپ، نکته بعدی که بسیار به صنایع نظامی روسیه کمک کرد بحث دسترسی صنایع روسی به بازارهای جهانی در خصوص صنایع کامپیوتری و نرم افزاری بود. برای نمونه می توان با نگاهی ساده به کابین امروز جنگنده های امروزی روس به استفاده از نمایشگرهای دیجیتال به مانند جنگندهای آمریکایی و اروپایی اشاره کرد. در حالی که همین جنگنده ها در زمان شوروی سابق عمدتا از کابینی پر از نمایشگرهای آنالوگ بهره برده و این گونه امکانات برای روسها یک رویای شیرین به حساب می آمد.

وی تاکید می کند: امروزه فناوری های به کار رفته در مهمات هدایت شونده روسی مثل بمب های سری KAB-500/1000/1500 با انواع جستجوگرهای حرارتی و اپتیکی و همچنین خطوط انتقال داده مجهز شده و یا موشکهای ضد کشتی سری SS-N-27 روسی به مانند موشکهای تام هاوک آمریکایی قابلیت حمله به اهداف زمینی را نیز دارند.

در بخش هواپیماهای رزمی، روسیه با معرفی جنگنده هایی مثل MiG-35 و یا SU-35BM و شکاری بمب افکن SU-34 بسیاری از جنگنده های آمریکایی را از دور خارج کرده است. این پرنده های جدید روسی از لحاظ سامانه های جنگ الکترونیک، رادار و استفاده از مواد جاذب امواج رادار در بدنه خود کاملا قابل مقایسه با نمونه های آمریکایی بوده و در مواردی حتی نمونه های آمریکایی را پشت سر می گذارند. رادار آرایه فازی غیر فعال Irbis E از شرکت NIIP و همچنین رادار های سری Zhuk با قابلیت آرایه فازی فعال به همراه سامانه های جنگ الکترونیک مجهز به حافظه دیجتالی فرکانس های رادیویی کاملا قابلیت برابری با گونه های غربی را دارند. در حوزه جنگنده های نسل پنج نیز طرح PAK-FA در حال پیشرفت بوده و به زودی تولید انبوه آن آغاز می شود.


استراتژی روسیه در برابر مهمات هدایت شونده و موشکهای کروز

کارلوس کوپ در بخش دیگری از تحلیل خود با یادآوری اینکه از زمان قبل از فروپاشی شوروی سابق، طراحان نظامی روسی به مسئله دفاع از یگان های متحرک ارتش سرخ و همچنین تاسیسات مهم دفاعی خود به عنوان یکی از اولویتهای مهم می نگریستند، اضافه کرده است: امروزه این گونه بمب ها و موشکها نقش مهمی در استراتژی تهاجمی آمریکا بازی می کنند. در برابر سیل مهمات هدایت شونده آمریکایی روسها انواع مختلفی از سامانه تدافعی را تدارک دیده اند. در سال 1991 میلادی شوروی سابق دو سامانه تور و تانگوسکا را به منظور دفاع از یگان های متحرک ارتش سرخ در برابر تهدید بالگردها و هواپیماهای تهاجمی طراحی کرد. در طی سالهای بعد این سامانه ها برای مقابله با مهمات هدایت شونده و موشکهای کروز و ضد رادار نیز ارتقاء پیدا کردند. در حال حاضر این سامانه ها توان دفاع از آتشبارهای موشکهای برد بلند سام، رادارهای هشدار زود هنگام تاسیسات ثابت را نیز دارند.

نسل جدید سامانه تور به عنوان TorM2E یک سامانه متحرک که به همراه سیستم جدید پدافند هوایی Pantsir S1E دارای سامانه های تحلیل دیجیتال داده و رادارهای آرایه فازی هستند. برای نمونه رادار آرایه فازی که بر روی سامانه Pantsir S1E نصب شده است یک نمونه از رادار مدل Zhuk-MFE ساخت شرکت Phazotron برای جنگنده میگ 29 است.


گزارش مذکور اضافه می کند که بخش دیگری از توانایی روسیه در این بخش در موشکهای اس – 400 خلاصه شده است. این موشکهای سطح به هوا علاوه بر توانایی مقابله با تهدیدات هوایی و موشکی توان مقابله با موشکهای کروز و مهمات هدایت شونده را نیز دارند که این نکته نقطه قوت S-400 روسی در برابر نسل جدید موشک پاتریوت آمریکایی است. سامانه اس 400 به صورت کلی دیجیتال بوده و پست فرماندهی این موشک که سیستم 55K6 نام دارد توانایی کنترل اکثر موشکهای سطح به هوای روسی حتی موشکی به مانند اس 200 که به ایران نیز صادر شده است را دارد.

بحث سلاح های لیزری و انرژی مستقیم بخش دیگری از توانایی های روسیه برای مقابله با تهدید مهمات هدایت شونده و موشکهای کروز آمریکایی است. یکی از سیستم های روسی در این بخش سامانه ای به اسم " Ranets E " است که از اشعه مایکرویو برای نابودی قطعات الکترونیکی در موشکهای کروز ، بمب های هدایت شونده و هواپیماها در فاصله 12 کیلومتری را دارد. این سامانه بر روی یک کامیون مدل MZKT-7930 نصب شده است.



روسیه همچنین برنامه ای برای ساخت یک سامانه پدافند لیزری با توان 100 کیلووات نیز دارد. اصل این برنامه در زمان شوروی سابق توسط شرکت Almaz-Antey بر پایه یک لیزر از جنس کربن دی اکسید مشابه نمونه آمریکایی به نام MTHEL است. اما برتری سامانه روسی در تحرک آن نهفته است. این سیستم روسی بر روی یک شاسی مدل MAZ-7910 سوار شده و از تحرک بالایی برخوردار است. البته تا به امروز وضعیت سامانه های پدافند لیزری و انرژی مستقیم روسی آنچنان واضح نیست.


به اعتقاد این کارشناش استرالیایی، یکی از نکات مربوط به سامانه های پدافندی روسیه بحث تحرک بالای آنهاست. این مزیت بالا در جریان جنگ بالکان در سال 1999 میلادی مشخص شد. آمریکا 743 فروند موشک ضد رادار هارم را در این جنگ شلیک کرد اما تنها 12 درصد از ناوگان موشکهای سطح به هوای سام 6 صربها نابود شد. امروزه سامانه های پدافند هوایی پیشرفته تر با تحرک بالاتر، استفاده از رادارهای آرایه فازی و قابلیت استفاده از لینک های دیجیتالی، اهداف بسیار سخت تری برای نابود کردن هستند.

در بخش مقابله با سیستم های شناسایی مثل آواکس ها و یا پرنده های اخلال گر الکترونیک روسیه به طراحی موشکهای برد بلند سطح به هوا و هوا به هوا روی آورده است. سامانه هایی مثل S-400 و یا موشک های هوا به هوایی مثل R-37 و یا R-172 با بردهایی در حدود 400 کیلومتر توان نابود و یا دور نگاه داشتن آواکس های آمریکایی از صحنه نبرد را دارند.

استراتژی روسیه ضد پنهان کارها

اما بخش زیادی از توان تبلیغی آمریکا در سالهای اخیر بر روی هواپیماهای پنهانکار قرار گرفته است. پرنده هایی مثل F-117 که از خدمت خارج شده و یا بمب افکن بی -2 و یا جنگنده های اف 22 و یا اف 35 هستند که اعلام می شود می توانند بدون شناسایی شدن از سد رادارها عبور کنند.

کوپ در تشریح برنامه های روسها برای مقابله با این توانمندی می نویسد: یکی از اقدامات روسها ارائه بسته های ارتقاء برای رادارهای قدیمی مثل سری پی -18 است. بر اساس اطلاعات موجود یکی از همین رادارهای مدرنیزه شده بود که اف 117 آمریکایی را در بالکان شناسایی کرده و باعث سرنگونی آن شد. یکی دیگر از اقدامات روسیه در این بخش طراحی و ساخت سامانه راداری نبو با قابلیت عملیات در باند VHF است که به نوعی اولین رادار اختصاصی برای شناسایی هواپیماهای پنهانکار است.


رادار مدل 1L119 Nebo SVU اولین رادار فاز آریه الکترونیکی فعال در باند VHF است که می تواند علاوه بر شناسایی پرنده های پنهان کار موشکهای پرتاب شده به سمت این اهداف را به صورت دقیق به سمت آنها هدایت کند. این رادار در مدت زمان 45 دقیقه آماده کار می شود. جمهوری اسلامی ایران نیز از جمله کاربران این رادار به حساب می آید.


رادار دیگری در این حوزه که توسط بلاروس ساخته شده و عمدتا بر پایه تکنولوژی روسیه قرار دارد سامانه Vostok E نام دارد که از تحرک بالاتری نسبت به نبو برخوردار بوده و در مدت زمان تنها 8 دقیقه آماده به کار می شود. شرکت سازنده این رادار ادعا کرده است که هدف اصلی از ساخت این سامانه شناسایی هواپیماهای پنهان کار بوده و می تواند هواپیمایی مثل F-117 را از فاصله ای در حدود 350 کیلومتری کشف کند. ایران هم این رادار را نیز در اختیار دارد.



نتیجه گیری

بر اساس تحلیل این صاحب نظر عرصه دفاعی، صادرات این سامانه های پیشرفته پدافندی به کشورهای گوناگون مثل چین، ایران و یا ونزوئلا باعث می شود تا بسیاری از هواپیماهای رزمی آمریکا در برابر این سامانه ها شانسی نداشته باشند و در همچنین فضایی که ای بسا پرنده های پنهان کار دچار مشکل می شوند هواپیماهای قدیمی تر مثل اف 15 و یا اف 18 از هیچ شانسی برخوردار نیستند.

بر این اساس، نظریه استفاده از موشکهای کروز و مهمات دور ایستا نیز آنچنان کارساز نخواهد بود چراکه با وجود صادرات گسترده این سامانه های پدافندی، این موشکها و مهمات گران قیمت که عمدتا از سرعت زیر صوت نیز برخوردار هستند عمدتا مغلوب خواهند شد.

وی در پایان این گزارش خود تاکید می کند: در صورتی که آمریکا در نوع طراحی پرنده های رزمی خود و همچنین استراتژی های مربوط به آن تجدید نظر نکند در یک جنگ غیر اتمی در آینده توان پیروزی را از دست خواهد داد.