به گزارش مشرق، رشد جریانات افراطی اسلامی در دو دهه اخیر امری کاملا محسوس و البته خارج از منطق عرفی روابط بین الملل (مبنی بر موازنه قوا میان دولت- ملت ها) بوده است. این جریانات که موسوم به «سلفی» هستند، گروه ها و دسته بندی های متفاوتی دارند. آنها در دو دهه اخیر از بازیگران غیردولتی موثر در صحنه معادلات منطقه جنوب غرب آسیا و شمال آفریقا بوده اند. پدیده حضور قدرت های فرامنطقه ای در این منطقه، تحولات مربوط به بیداری اسلامی و بحران سوریه به دیده شدن بیشتر این گروه ها کمک کرده است. در قسمت اول این نوشتار به تقسیم بندی این گروه ها در قالب خاستگاه، شاخه های تشکل، حوزه فعالیت و هدف خواهیم پرداخت. در قسمت دوم هم اشتراکات این گروهها را توضیح خواهیم داد.

 قسمت اول: تقسیم بندی جریان ها

گروه های سلفی امروزی در این تقسیم بندی از چهار گروه تشکیل می شود. این چهار گروه سلفی های تکفیری، سلفی های ستیزه جو، سلفی های دیوبندیه و سلفی های اعتدالی است. در ادامه یک به یک این گروهها را بر اساس چهار مولفه ذکر شده در مقدمه بیان خواهیم کرد.

1. سلفی های ستیزه جو

هشتاد درصد سلفی های امروزی را این گروه دربرمی گیرد. این جریان متکی به آموزه های محمد بن سرور زین العابدین شامی است و آمیزه ای از اخوان و وجوهی از تجدد را در خود جمع کرده است.

  1-1. خاستگاه: آفریقای شمالی

  1-2. شاخه های تشکل:

  1-3. حوزه فعالیت:

  1-4. هدف: تلاش برای کسب قدرت از طریق مبارزه مسلحانه و ترور.

2. سلفی های دیوبندیه

این جریان سلفی راه نجات مسلمانان را در گسترش و ترویج نوعی فرمالیسم مذهبی (توجه به ظواهر امور دینی) بر محور تاکید بر رعایت تشریفات و هنجارهای ظاهری که آنها را به عنوان ارزشهای معنوی- اخلاقی تعبیر می کرد، می دانست.

  2-1. خاستگاه: مناطق مختلف شبه قاره هند و افغانستان

  2-2. شاخه های تشکل: 

2-3. حوزه فعالیت: 

2-4.  اهداف و وظایف:

3. سلفی های اعتدالی

محمد عبده و حسن البنا از بنیانگذاران فکری این جریان به حساب می آیند. رهبران فعلی این حرکت تلاش می کنند چهره ای معتدل از این حرکت به جهان عرضه کنند.

  3-1. خاستگاه: شمال آفریقا به ویژه مصر

  3-2. شاخه های تشکل: 

  3-3. حوزه فعالیت: 

  3-4. هدف: تلاش برای کسب، حفظ و افزایش قدرت سیاسی

4. سلفی های تکفیری

در هم تنیده بودن قدرت سیاسی و اقتصادی در عربستان که حفظ و گسترش آن برای حاکمان در عرصه داخلی و معادلات بین المللی در گروی رابطه ای تنگاتنگ با ترویج اندیشه های وهابی قرار داشت، باعث تلاش دولت این کشور برای ایجاد گروه هایی با ماموریت تبلیغ و گسترش این تفکر شد. این جریان با اقبال حدود 50 میلیون نفری مواجه شده است.

  4-1. خاستگاه: شبه جزیره عربستان

  4-2. شاخه‌های تشکل: گروه های وابسته و متاثر از مکتب جامیه در جنوب غربی آسیا (خاورمیانه) آفریقا، آسیای میانه

  4-3. حوزه فعالیت: 

4-4. اهداف: 

قسمت دوم: اشتراکات گروه های سلفی

 به گزارش دیدبان پس از ذکر تفاوت های محسوس این گروه ها با یکدیگر از اشتراکات این گروه ها را ذکر می کنیم:

1. اسلام گرایی افراطی:تعبیر این گروه ها از منابع دریافت و تشخیص احکام اسلامی تعبیر تندی در نظر گرفته می شود. با توجه به وجود سابقه کم این نوع تفکرات، واضح است که انحرافی در تفکر اصیل اسلامی که در سده های اولیه اسلام بود، اتفاق افتاده است. 

2. مبارزه مبتنی بر رفتارهای خشن: کنار گذاشتن سایر رفتارهای اصلاحی (اقدام های غیرخشونت آمیز) در تفکرات این گروه ها جایی ندارد. از اخوان المسلمین این روزهای مصر گرفته تا گروه های کوچک و بزرگی که در سوریه و عراق مشغول مبارزه با دولتهای حاکم و کشتار بی رحمانه غیرنظامی ها هستند، نشانگر رفتار سخت و خشونت آمیز آنهاست.

3. نبود تفکر ایجابی:سلفی ها جنبشی هستند که هنوز وجه ایجابی ندارند و بیشتر یک جنبش سلبی هستند. آنها بحران داخلی جهان اسلام را در فرقه گرایی ملاحظه نموده اند. سلفی ها آلترناتیو روشنی ندارند. تفکرات و عقاید سازنده در گروه های سلفی جایی ندارند. این گروهها به دنبال تخریب مبانی ظاهری و معرفتی وضع موجود هستند و در نظام سازی ایده روشنی ندارند. در واقع تخریب و برداشت تفکرات سلبی از عقاید اسلامی شاکله اصلی تشکیل و ادامه کار چنین گروههایی است. فقدان تفکر ایجابی یا منجر به سرسپردگی به دامان حاکمیت می شود یا به سمت تفکرات گروههای تکفیری و رادیکال می روند که حتی برای استعمال سیگار هم حکم اعدام می دهند.

4. نفوذ عربستان و ایالات متحده: همگی این چهار گروه تحت تاثیر قدرت منطقه ای چون عربستان و قدرت فرامنطقه ای چون ایالات متحده آمریکا هستند. این دو کشور با انواع ابزارهای تهدید و مشوق های تطمیعی جلوی خرابکاری این گروهها به منافع حیاتی این دو دولت و اقمارشان را می گیرند.

نتیجه گیری

به رغم سادگی موجود در آموزه های جریان سلفی، ترکیب شدن این آموزه ها با برخی مکانیسم ها و زمینه های اجتماعی و سیاسی جهان امروز، جریان سلفی به مرور به سمت رادیکالیسم سوق پیدا کرده است. این رادیکالیسم در حال توسعه است. به نظر دیدبان این افزایش دامنه شعله آتش رادیکالیسم، با وجود استعداد شیعه ستیزی موجود در این گروهها، منجر به اعلام زنگ خطری برای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است. هوشیاری، رصد و اقدام به مثل در برابر تمامی این گروهها نقشی تعیین کننده در سطح تحلیل راهبردی دستگاه سیاست خارجی ایران دارد.

منبع: دیدبان

منابع: 

1. از اعتدالیون تا ستیزه جویان: خاستگاه فکری، حوزه جفرافیایی و حوزه های نفوذ جریانات سلفی، ماه نامه همشهری دیپلماتیک، شماره 79
2. همزادی با بحران: بررسی جریان فکری سلفی در گفت و گو با دکتر داود فیرحی، ماه نامه همشهری دیپلماتیک، شماره 79