گروه اقتصادی مشرق -وقتی رئیس جمهور حسن روحانی در یک گفتگوی زنده تلویزیونی خواست تا عملکرد 100 روزه خود را برای مردم تشریح کند به یکباره از برنامه ای خبر داد "قرار است از این به بعد هر فصل یک سبد کالای رایگان میان مردم توزیع شود". اینکه برنامه چیست و چگونه اجرا خواهد شد معلوم نبود . فقط یک چیز مشخص بود ؛ دولت میخواهد هرچه زودتر این کار را انجام دهد . رئیس جمهورآن روز جزئیات توزیع سبد کالا را به روزهای بعد موکول کرد و گفت : "مدیرانم به زودی جزئیات توزیع سبد کالا را اعلام خواهند کرد "
چند روز پس از گفتگوی رئیس جمهور و اعلام خبر توزیع سبد کالا نشست های خبری و اطلاعیه ها و بخشنامه ها بود که هر روز پشت سر هم می آمد . قرار بود روز (...)توزیع سبد آغاز شود ؛ اما یکدفعه از سوی وزارت صنعت اعلام شد مقدمات اجرای توزیع سبد کالا فعلا فراهم نیست ...اما چندروز بعد با مشکلاتی که وجود داشت بالاخره توزیع سبد کالای رایگان آغاز شد ... اما اعتراضات نسبت به نحوه و انتخاب افراد گیرنده سبد کالا موج دیگری را در کشور آغاز کرد ؛ صف های طولانی مردم و حتی کشته و زخمی شدن چند نفر از شهروندان سوژه داغی شد برای رسانه های غربی .
حتی کسانی که تا دیروز از سیاستهای اقتصادی دولت دفاع می کردند لب به انتقاد گشودند و از رفتار اقتصادی اخیر دولت به شدت انتقاد کردند .
خبر آغاز توزیع این طرح در سال 93 از سوی مسئولان دولتی باعث شد تا به سراغ دکتر عبدالمجید شیخی استاد اقتصاد دانشگاه و از مشاوران وزیر جهاد کشاورزی در دوران محمدرضا اسکندری در دولت نهم برویم و نظر و تحلیل وی را در این رابطه جویا شویم.
او که فارغ التحصیل اقتصاد برنامه ریزی و توسعه از دانشگاه علامه طباطبایی است در گفتگوی خود با خبرنگار اقتصادی مشرق معتقد است توزیع بد سبد کالای رایگان میان مردم انسان را به یاد روزهای جنگ می انداخت . عضو انجمن اسلام و توسعه اقتصادی گفت: "به هر حال باید از دولتی ها پرسید در بیش از هفت ماهی که سرکار آمدند برای اقتصاد چه کردند ؟ نویسنده کتاب "توسعه و برنامه ریزی" در ادامه گفتگوی خود اظهار امیدواری می کند دیگر از این نوع اتفاقات در اقتصاد ایران در سال 93 رخ ندهد .
یکی از مواردی که موج انتقاد بسیار گسترده ای را برای دولت به همراه داشته است نحوه توزیع سبد کالا درهفته های پایانی سال 92 بود، اغلب کارشناسان اقتصادی حتی کارشناسانی که قبل از انتخابات ریاست جمهوری 92 طرفدار آقای روحانی بودند نیز به این شیوه حمایتی دولت نقدهای جدی وارد کردند . با این مقدمه میخواهم سوال نخست را اینگونه آغاز کنم ؛ آیا این طرح دولت ، اقدامی در جهت افزایش قدرت خرید خانوارهای ایرانی محسوب میشود ؟
البته پرداخت یارانه به صورت کالایی این حسن را دارد که همزمان از طرف تقاضای موثر اضافی فشاری بر طرف عرضه نمی آید و موجب تحریک قیمت های کالاهای مورد نظر و قیمت های نسبی نمی شود.
ولی این اشکال را دارد که اگر کالای مورد نظر به هر نحو و دلیل ممکن جزء ضروریات سبد مصرف کننده نباشد یک تحمیل تلقی می شود در حالی که پرداخت نقدی به مصرف کننده اجازه می دهد تا خود فرد ، هزینه و ترکیب خرید خود را مدیریت کند.
اشکال اساسی طرح توزیع سبد کالا چند مسئله است. اول اینکه مانند بهانه هایی که برای طرح هدفمندی یارانه ها مطرح شده ،در این طرح نیز هنوز اقشار ضعیف و آسیب پذیر را شناسایی نکرده است. لذا دولت با فقدان یک شناسایی درست ، دست به این آزمون و خطا زده است.
بنده معتقدم این طرح تنها یک حرکت پوپولیستی بوده که البته اینقدر بد اجرا شد که حتی نمی توان آن را یک حرکت پوپولیستی صرف نامید .
دوم اینکه زمان توزیع سبد کالا نیز اصلا مناسب نبود، من شنیدم یکی از مسولان امریکایی گفته است که دولت ایران با پول ما بین مردم غذا توزیع کرده است ! به نظر من این اقدام نسنجیده دولت متاسفانه بهانه ای به دست دشمن خارجی داد که آبروی ملت ما خدشه دار شود . من بدون هیچ ترسی میگویم این مسئله نشانه ای از عملکرد نادرست دولت بود. من معتقدم متاسفانه با این توزیع بد سبد کالا آبروی جمهوری اسلامی را بردند .
سوم اینکه متاسفانه دولت برنامه مدون و محاسبه دقیقی برای تعداد و زمان متوسط مراجعه هر گیرنده و توزیع متناسب مکانی و زمانی توزیع سبد نداشت و البته بعدها رئیس جمهور و معاونش در این باره از مردم عذرخواهی کرد که معتقدم فایده ای نداشت.
چهارم؛تناقض گویی مبرهن آنها برمی گردد به حرفهای خودشان که دولت قبلی را گدا پرور معرفی کردند. آنهم به بهانه طرح محترمانه هدفمند سازی یارانه ها که یک بده بستان برابر و تراز بود. معلوم نیست چرا عیب خود را نمی بینند؟!!!
پنجم، این حرکات ظاهری و تشریفاتی برای نشان دادن اینکه دولت خیلی مردمی است نمی تواند سرپوشی بر بی برنامگی دولت در بسیاری از جهات ،همچون پیاده سازی قانون هدفمندی یارانه ها، طرح مسکن مهر،تقویت پول ملی،تقویت بنیان تولید داخلی با اتکا به توانایی های داخلی، نرخ سود بانکی، مهندسی و مدیریت فرهنگی، تثبیت نظام مدیریتی توانا، کاهش غیر منفعلانه تورم و دهها مسئله مهم دیگر باشد.
آیا مسئولان دولت یازدهم که اکثر آنها سالها در مراکز تحقیقاتی و پژوهشی سابقه فعالیت دارند، فرصت فکر درباره این مسائل را نداشتند؟
واقعا نمیدانم چه طور میشود توزیع بد سبد کالا را توجیه کرد ؟ از خود میپرسم چه طور ممکن است دولتمردان کنونی که تا دیروز در مراکز پژوهشی و مطالعاتی تحت نظارت مجمع فعالیت می کردند و به هر کار دولت قبل انتقاد میکردند ،حالا اینچنین اجرای این طرح به این اهمیت را به این صورت اجرا کردند؟! تحلیل من این است تمام این اتفاقات ناشی از نداشتن یک برنامه منسجم برای اقتصاد است. دولت یازدهم همه چیز را در سیاست خارجی میداند ،بنابراین مشخص است باید چنین برنامه ای ، چنین عملکردی هم داشته باشد .
آیا این اتفاقات را ناشی از نداشتن تیم اقتصادی منسجم در دولت می دانید؟
بله ،من در این مدت از دولت برنامه خاصی در حوزه اقتصادی ندیدم . تحلیل من این است که دولت خیلی دوست داشت تا فورا یک برنامه "خوب " و به اصلاح عامیانه " دهن پرکن "اقتصادی انجام دهد که وقتی پس از یکسال از او پرسیدند چه کار کردی ؟ بگوید مثلا به 10 میلیون خانوار ایرانی سبدکالای رایگان دادم .
ولی شما دیدید که چه شد ...دولتی ها فکر می کردند فوری ترین کاری که میتوانند برای اقتصاد انجام دهند و نتیجه اش را هم فوری ببینند همین توزیع سبد کالا است. البته ناگفته نماند که می خواستند مثل احمدی نژاد یک کار ماندگار کنند.
مدافعان رسانه ای و اقتصادی دولت معتقدند ، "جامعه شناسی توزیع هر کالای مجانی وضعیت را به این شکل میتوانست دربیاورد" .آنها البته معتقدند ایرانیان بیشتر از دیگر مردمان جهان به کالاها و خدمات رایگان گرایش دارند و به نوعی "لذت رایگانه "را خیلی دوست دارند.تحلیل شما درباره اظهارات مدافعان دولت چیست؟آیا مشکل از مردم است یا دولت هم در این باره تقصیر دارد؟ نقش دولت دراین باره چیست؟
مردم همه اقتصادی فکر می کنند. تعجیل در گرفتن سبد نیز تابع همین مسئله است.یا تعجیل به خاطر تامین نیاز و یا برای کمینه سازی تعداد مراجعه بعدی به خاطر تمام شدن موردی برخی از اجزای سبد در مراکز توزیع است که اتفاقاً گزارش شد.
برنامه ریز باید عاقل باشد تا با توجه به جمیع شرایط یک شبکه متناسب در ابعاد زمانی و مکانی مناسب طراحی و پیاده سازی نماید . بهتر است مدافعان نسبت به مردم با دید محترمانه تری نگاه کنند.
اگر از منظر مدافعان دولت، دلیل توزیع ، نیاز مردم بوده ، این حرف آنها کمال بی حرمتی است و اگر اینان مانند مردم محاسبه گر باشند، بهتر می فهمند که هزینه چند بار مراجعه مردم به مراکز توزیع ، با ارزش سبد برابری می کند یا اینکه این آقایان اهل محاسبات قیمت تمام شده واقعی در اقتصاد نیستند.
البته طیف دولت خیلی علاقه مند بود حداقل یکسال مردم را با همین توزیع سبد کالا مشغول کند و راضی نگه دارد تا ببینند وضعیت مذاکرات هسته ای چه میشود ؟
آقای دکتر یک سوال خیلی مهم : آیا اگر به صورت همزمان مثلا درشهر تهران –لندن و توکیو در سه روز متوالی قرار باشد یک کالای رایگان همزمان در این سه شهر توزیع شود رفتار مردم این سه شهر مختلف جهان چگونه خواهد بود؟
همین الان بحران اروپا مستوجب صف های طولانی بیکاران، گیرندگان کمک های کالایی و غذایی شده است. یک امر طبیعی است. بین مردم ما و دیگران فرقی نیست و حتی باید بگوییم که در اینجا ایثار جلوه خوبی در شکل گیری صف و گرفتن کمک دارد. در امریکا هم برای گرفتن غذای رایگان صف میکشند . اما یادمان باشد اگر مدیریت دولت مناسب بود خیلی از اتفاقات رخ نمی داد.
شما خودتان اگر در تیم اقتصادی دولت مسولیت داشتید آیا طرح توزیع سبد کالا را پیشنهاد می دادید ؟ اصلا چگونه این طرح را اجرا می کردید که کمترین اشتباه رخ دهد؟
با این وضعیت ،عدم ایفای نقش ضروری دولت در تنظیم بازار و کنترل قیمت ها،اگر بنده مسئولیت این کار را می داشتم اولین قدم بنده شناسایی اقشار مستحق و سپس برنامه ریزی یک شبکه متناسب همراه با جدول بندی زمانی تحویل کالا بود.
برای این کار "بن ویژه" متناسب تر از نحوه توزیع فعلی می بود. زیرا به ازای تحویل بسته کالا به مراکز بن برگشت می خورد و اطمینان از توزیع بوجود می آمد و نیازی به کنترل های بیشتر زمانبر وجود نمی داشت.
البته زمان توزیع را بهتر از وضعیت کنونی انتخاب می کردم. شیوه ی راحت تر پرداخت نقدی و همزمان توزیع کالاهای مورد نظر در شبکه تعریف شده و با کنترل قیمت بود، که لذا نگرانی از قِبَلِ گرانی ناشی از افزایش نقدینه وجود نمی داشت.
اگر خوب دقت شود این غائله ریشه در بی سرو سامانی بازار و عدم ایفای نقش نظارتی، کنترل و تنظیم بازار توسط دولت دارد و گرنه اگر کنترل قیمت باشد، پرداخت نقدی و کالایی هیچ فرقی ندارد و لذا نیازی به این همه هزینه های بالا سری برای رساندن مقداری آذوقه به برخی از اقشار مردم نیست. بهتر است به فکر حل مشکل بی برنامگی دولت در باب تنظیم بازار بود. من پیش بینی میکنم این اتفاقات در آینده نیز رخ دهد ؛ چرا که دولت اصلا برنامه ای برای تنظیم بازار ندارد.
آقای دکتر یکی از مواردی که به نظر بسیاری از کارشناسان درباره توزیع سبد کالا مهم ارزیابی میشود ،اینست که، چه طور دولت با خزانه خالی سبد کالای رایگان به مردم توزیع کرد؟
تحلیل من این است رئیس جمهور چون پس از 100 روز نمی توانست جوابی برای وعده های عمل نشده خود مبنی بر حل مشکلات اقتصادی در 100 روزه داشته باشد ادعا کرد که خزانه خالی است ؛ این یک واقعیت است . باید بدانید عمر دولت دارد به یکسال نزدیک میشود ،اما واقعا عملکرد دولت قابلیت تشریح عملکرد یکساله را دارد ؟ به هرحال باید از دولتی ها پرسید در 7-6 ماهی که سرکار آمدند برای اقتصاد چه کردند ؟
" لم تقولون مالا تفعلون"؟ کلیه وعده های انتخاباتی ایشان ضبط شده و بنده نیز یک نسخه از آنها را دارم. البته من از رسانه ها گلایه دارم . متاسفانه دوستان رسانه ای درباره برخی مسائل خیلی مهم اصلا توجهی نمی کنند . یکی از این موارد که رسانه ها خیلی به آن توجه نکردند همین موضوع رابطه خزانه خالی و توزیع سبد کالای 1500میلیارد تومانی بود.
مگر میشود خزانه ای خالی باشد و رئیس دولت این مسئله را علنی اعلام کند و تنها پس از چند هفته پس اعلام رئیس جمهور مبنی بر خالی بودن خزانه یکدفعه دولت اعلام میکند سالی 4 بار می خواهد به مردم سبد کالای رایگان بدهد . آیا شما باور می کنید خزانه خالی را ؟!
یا شاید چند هفته بعد از تخریب اقای احمدی نژاد یکدفعه خزانه کشور پر شد ! به نظر من نباید این حرف ها زده میشد . شما بهتر ازمن میدانید پس از اظهارات آقای رئیس جمهور مبنی برخالی بودن خزانه ، خیلی از رسانه های خارجی حرف های آقای روحانی رابازتاب گسترده ای دادند و حتی یکی از مهم ترین دلایل ایران برای حضور در مذاکرات هسته ای را همین خالی بودن خزانه دولت ایران قلمداد کردند . به نظر من این حرف ها به حیثیت جمهوری اسلامی ضربه زد. من یک مدرس دانشگاه هستم و اقتصاد خوانده ام .چه طور فردی مثل من که فقط یک دانشگاهی است میداند که خزانه نمیتواند خالی باشد ،اما رئیس جمهور یک مملکت نمی داند ؟ این حرف ها و حرف های پس از آن فقط برای تخریب احمدی نژاد زده شد . وگرنه مگر میشود با خزانه خالی دولت هر سه ماه یک سبد کالای 1500 میلیاردتومانی بدهد ؟!
آقای روحانی و تیم اقتصادی دولت از توزیع بد سبد کالا عذرخواهی کردند ؛ آیا دولت با این توصیفات فهمیده اند که اشتباه کرده اند ؟
ببنید عذر خواهی از مردم خوب است . بله قبول دارم این کار خوبی است ،اما این نکته را به یاد داشته باشید مسولان دولتی اگر عذرخواهی کردند تحت فشار افکار عمومی بود نه اینکه واقعا متوجه شده باشند کارشان اشتباه است .
نکته بعد اینکه مطمئنا یادتان هست پس از عذرخواهی آقای رئیس جمهور معاون او آمد و گفت رئیس جمهور نباید عذرخواهی میکرد ! از این ادبیات چه میتوان نتیجه گرفت ؟ من فکر میکنم عذرخواهی روحانی از مردم خیلی دیپلماتیک بود و از ته دل نبود ، استدلال من حرف های معاون اوست . آقای نوبخت رسما میگوید چرا عذرخواهی ....!اما باید این نکته را یادآور شوم این توزیع در شان جمهوری اسلامی نبود .
آنهم در برهه ای که دشمن با عربده کشی و رجز خوانی وارد میدان نبرد بر سر حقوق هسته ای شده است و در هرحال امیدوارم توزیع سبد کالا در مرحله دوم مقداری با تغییرات انجام شود ؛ دولت مراقب باشد اگر این بار اشتباه کند نظام را با چالش های بزرگتری مواجه خواهد کرد .
