به گزارش مشرق، بررسی شیوه‌ی سخنرانی رهبر انقلاب – خصوصا در دیدارهای مهم و مردمی- نشان می دهد که ایشان معمولا آیه یا آیاتی از قرآن را مَطلع بیانات خود قرار می دهند. اما نکته قابل توجه آن است که این آیات به لحاظ معنایی در ارتباط با منظومه‌ی سخنانی است که قرار است توسط ایشان در آن روز و سخنرانی خاص بیان شود.
برای مثال، ایشان در ابتدای خطبه‌های نماز جمعه‌ی مهم و تاریخی ۲۹ خردادماه ۱۳۸۸، آیه‌ی چهارم از سوره‌ی مبارکه‌ی «فتح» را تلاوت فرمودند: «هُوَ الَّذِی أَنزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیَزْدَادُوا إِیمَانًا مَّعَ إِیمَانِهِمْ وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَکَانَ اللَّهُ عَلِیمًا حَکِیمًا». چنان‌چه می‌دانیم این آیه ناظر به ماجرای حدیبیه است که به دلیل حوادثی که در آن مقطع برای مسلمانان به وجود آمده بود، عده‌ای از مسلمانان دچار اضطراب و دلهره شدند و خداوند در این آیه بشارت نزول «سکینه» و «آرامش» را به مسلمانان وعده می‌دهد. رهبرانقلاب نیز با قرائت این آیه تلویحا درصدد بیان این مطلب بودند که پس از وقوع حوادث و آشوب‌های هفته‌ی اول پس از انتخابات سال ۸۸ که موجب اضطراب برخی از دوستداران انقلاب اسلامی شد، این حوادث از بین رفتنی است و انشاءالله خداوند بار دیگر سکینه و آرامش را به دل‌های مؤمنین و جامعه‌ی اسلامی باز خواهند گرداند. که البته چنین هم شد.
از این منظر، آیاتی که رهبر انقلاب در ابتدای سخنان خود در ۱۴ خرداد امسال و در حرم امام خمینی قرائت فرمودند نیز می‌تواند قابل توجه باشد که در این نوشتار سعی می‌شود به‌طور اختصار اشاراتی به آن شود:
* آیه‌ی اول
از نظر نگارنده و با توجه به مفاد آیه، رهبر انقلاب با قرائت این آیه سعی داشتند یاد پیشگامان و کسانی که برای رسیدن انقلاب اسلامی به این مرحله از تاریخ، مجاهدت کرده و با نثار جان و مال خود در راه اهداف انقلاب تلاش کرده‌اند را زنده نگاه دارند. بی‌شک در رأس این افراد حضرت امام خمینی رحمه‌الله که آغازکننده‌ی این راه بود، مدّ نظر ایشان بوده و پس از آن کسانی که نیروهای تراز اول انقلاب محسوب می‌شدند نظیر شهیدان بهشتی، مطهری، رجایی، باهنر و همه‌ی شهدای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را می‌توان نام برد.
دیگر اینکه آیه‌ی فوق بیانگر به‌وجود آمدن فضای «برادری» و «وحدت» در میان جامعه‌ی مسلمن است. استفاده از کلمه‌ی «اخوان» به معنای «برادران» و استمداد از خداوند رئوف و رحیم در پایان آیه همه حاکى از روح محبت و صفا و برادرى است که می‌بایست بر کل جامعه‌ی اسلامى حاکم باشد. بنابراین هر کس هر خوبی و نیکى که مى‌خواهد نباید تنها براى خود بخواهد، بلکه تلاش‌ها و تقاضاها باید همه به صورت جمعى و براى جمع انجام گیرد و دل‌های مردم جامعه نیز از زذائل اخلاقی شسته و پاک شود. البته واضح است که این سخن بدان معنا نیست که می‌بایست در برابر انحرافات و کارهای غیرقانونی و غیرشرعی که برخی افراد انجام داده‌اند، اغماض کرده و آنها را نادیده گرفت، چنان‌چه با توجه به آیات دیگر این سوره نیز چنین موضوعی مستفاد نمی‌شود. روشن است که چنین موضوعی در مورد کسانی صدق می‌کند که بر سر عهد خود در اجرا و رعایت احکام و حدود جامعه‌ی اسلامی استوار هستند و از آن عدول نمی‌کنند.
اولین آیه‌ای که ایشان در حرم امام راحل رحمه‌الله قرائت فرمودند، بخشی از آیه‌ی ۱۰ سوره‌ی مبارکه‌ی «حشر» بود: «رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونَا بِالْإِیمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنَا غِلًّا لِّلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّکَ رَؤُوفٌ رَّحِیمٌ»: «پروردگارا! ما و برادران ما را که در ایمان بر ما پیشى گرفته‌اند بیامرز، و در دل‌هایمان حسد و کینه‌اى نسبت به مؤمنان قرار مده، پروردگارا! تو مهربان و رحیمى.»
* آیه‌ی دوم
دومین آیه‌ای که رهبر انقلاب در ابتدای سخنان خود قرائت فرمودند، آیه‌ی ۸۸ سوره‌ی مبارکه‌ی «یونس» بود: «وَ قَالَ مُوسَى رَبَّنَا إِنَّکَ آتَیْتَ فِرْعَوْنَ وَمَلأهُ زِینَةً وَأَمْوَالاً فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا رَبَّنَا لِیُضِلُّواْ عَن سَبِیلِکَ رَبَّنَا اطْمِسْ عَلَى أَمْوَالِهِمْ وَاشْدُدْ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَلاَ یُؤْمِنُواْ حَتَّى یَرَوُاْ الْعَذَابَ الأَلِیمَ»: «تفسیر نمونه» در ترجمه‌ی این آیه چنین نوشته است: «و موسی(ع) گفت: پروردگارا تو فرعون و اطرافیانش را زینت و اموال در زندگى دنیا بخشیده‌اى اما عاقبت داشتن این زینت و ثروت آن شده که بندگانت را از راه تو منحرف و گمراه مى‌سازند، پروردگارا، اموال‌شان را نابود کن و دل‌هایشان را سخت گردان که دیگر ایمان نیاورند تا عذاب دردناک را ببینند.»
آیه‌ی فوق و دعایی که حضرت موسی(ع) در قبال فرعون و یارانش کرد، ناظر به آخرین مرحله از مبارزات حضرت موسی(ع) با فرعون است. یعنی هنگامی‌که حضرت موسی(ع) همه‌ی تلاش خود را برای هدایت فرعون و یارانش انجام داد و از همه ابزار و وسائل تبلیغی برای راهنمایی آنها استفاده کرده و آنان هم‌چنان «تکبّر» (فاستکبروا) ورزیده و به خداوند ایمان نیاوردند، حضرت موسی(ع) این دعا را از خدا درخواست کرد.
«ملاء» به اَشراف پر زرق و برق گفته مى شود که ظاهرشان چشم پُر کن و حضورشان در اجتماع در همه جا دیده مى شود، و معمولا در آیاتى از قبیل آیات مورد بحث به معنى دار و دسته و اطرافیان و مشاوران مى آید.
هم‌چنین در «تفسیر المیزان» آمده است کلمه‌ی «زینة» بناء نوع از مصدر «زین» به معناى آراستن است، و آن حالت و وضعى است که موجودى، آن را به خود مى‌گیرد و باعث مى‌شود که موجودى دیگر جذب به آن شود. کلمه‌ی «طمس» نیز به معناى آن است که چیزى به طرف پوسیدگى و کهنه‌شدن و دگرگونى یابد. پس معناى اینکه موسى(ع) از خداى تعالى خواست: «اطْمِسْ عَلى أَمْوالِهِمْ» این است که وضع اموال فرعونیان را به سوى فنا و زوال تغییر دهد. جالب آنکه آنچنان که در «تفسیر نمونه» آمده است: «در بعضى از روایات وارد شده که پس از این نفرین، اموال فرعونیان به صورت سفال و سنگ در آمد، شاید کنایه از این باشد که آنچنان «بحران اقتصادى» دامان‌شان را گرفت که ارزش ثروت‌هایشان به کلى سقوط کرد، و همچون سفال بى قیمت شد!»
جالب آنکه در آیه‌ی بعدی این‌گونه می‌آید که خداوند دعای حضرت موسی(ع) (و برادرش هارون) را مستجاب کرده و به آنان می‌گوید که «استقامت» به خرج داده و از راه جاهلان پیروی نکنند: «قَالَ قَدْ أُجِیبَت دَّعْوَتُکُمَا فَاسْتَقِیمَا وَلاَ تَتَّبِعَآنِّ سَبِیلَ الَّذِینَ لاَ یَعْلَمُونَ».
از این منظر، اگر مهم‌ترین خصیصه‌ی فرعون و یارانش را «استکبار» بدانیم، از نظر نگارنده، شاید مراد رهبر انقلاب از قرائت این آیه، توجه دادن ناظران داخلی و بین‌المللی به نماد استکبارطلبی در دوران حاضر باشد. یقینا نماد استکبار در عصر کنونی چیزی نیست جز حکومت آمریکا. حکومت آمریکا را در حال حاضر می‌توان نماد استکبارطلبی دانست که فرعون‌وار داعیه‌ی خدایی دارد و به دلیل برخورداری از برخی زینت‌های دنیوی و توان اقتصادی، بر سایر کشورها زور گفته و از پذیرش سخن حق نیز سر باز می‌زند.
در طول دوران بعد از انقلاب اسلامی، حکومت آمریکا مانند فرعون تنها بدین دلیل که جمهوری اسلامی کشوری مستقل است به دنبال ساخت جامعه‌ی دینی و الهی است و پرچم «خدا محوری» در جهان را عَلَم کرده است، با آن مخالفت کرده و از انواع و اقسام راه‌ها و ابزارها برای ضربه زدن به آن استفاده کرده و می‌کند. کمک نظامی و تسلیحاتی به ارتش عراق در طول دوران جنگ هشت ساله، طراحی چندین کودتا علیه جمهوری اسلامی، وضع تحریم‌های یک‌جانبه و شدید بین‌المللی علیه ایران، راه‌اندازی و حمایت از فتنه‌گران برای ایجاد آشوب‌های داخلی، طراحی جنگ‌های رسانه‌ای و تبلیغی، کمک‌های اطلاعاتی برای ترور اندیشمندان ایرانی و... همه و همه مؤید دشمنی امریکا با ایران است.
از این زاویه، به نظر می‌رسد دو آیه‌ای که رهبر انقلاب قرائت فرمودند، ناظر به دو چالشی باشد که ایشان در همین سخنرانی به آن اشاره کردند. در مواجهه با «چالش درونی»، همان‌گونه که رهبر انقلاب بیان داشتند، حفظ «انسجام داخلی» و وحدت و برادری، راه‌کار اصلی و اساسی است. و در مواجهه با «چالش بیرونی»، یعنی مزاحمت‌های استکبار و فرعون زمان، استقامت به خرج دادن و بر مسیر الهی ثابت قدم ماندن است.
پی‌نوشت:
محتوای این مطلب با استفاده از دو تفسیر گرانقدر «المیزان» و «نمونه» نوشته شده است.
برای مثال، ایشان در ابتدای خطبه‌های نماز جمعه‌ی مهم و تاریخی ۲۹ خردادماه ۱۳۸۸، آیه‌ی چهارم از سوره‌ی مبارکه‌ی «فتح» را تلاوت فرمودند: «هُوَ الَّذِی أَنزَلَ السَّکِینَةَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیَزْدَادُوا إِیمَانًا مَّعَ إِیمَانِهِمْ وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَکَانَ اللَّهُ عَلِیمًا حَکِیمًا». چنان‌چه می‌دانیم این آیه ناظر به ماجرای حدیبیه است که به دلیل حوادثی که در آن مقطع برای مسلمانان به وجود آمده بود، عده‌ای از مسلمانان دچار اضطراب و دلهره شدند و خداوند در این آیه بشارت نزول «سکینه» و «آرامش» را به مسلمانان وعده می‌دهد. رهبرانقلاب نیز با قرائت این آیه تلویحا درصدد بیان این مطلب بودند که پس از وقوع حوادث و آشوب‌های هفته‌ی اول پس از انتخابات سال ۸۸ که موجب اضطراب برخی از دوستداران انقلاب اسلامی شد، این حوادث از بین رفتنی است و انشاءالله خداوند بار دیگر سکینه و آرامش را به دل‌های مؤمنین و جامعه‌ی اسلامی باز خواهند گرداند. که البته چنین هم شد.
از این منظر، آیاتی که رهبر انقلاب در ابتدای سخنان خود در ۱۴ خرداد امسال و در حرم امام خمینی قرائت فرمودند نیز می‌تواند قابل توجه باشد که در این نوشتار سعی می‌شود به‌طور اختصار اشاراتی به آن شود:
رهبرانقلاب با قرائت این آیه تلویحا درصدد بیان این مطلب بودند که پس از وقوع حوادث و آشوب‌های هفته‌ی اول پس از انتخابات سال ۸۸ که موجب اضطراب برخی از دوستداران انقلاب اسلامی شد، این حوادث از بین رفتنی است و انشاءالله خداوند بار دیگر سکینه و آرامش را به دل‌های مؤمنین و جامعه‌ی اسلامی باز خواهند گرداند. که البته چنین هم شد.
* آیه‌ی اول
اولین آیه‌ای که ایشان قرائت فرمودند، بخشی از آیه‌ی ۱۰ سوره‌ی مبارکه‌ی «حشر» بود: «رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونَا بِالْإِیمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنَا غِلًّا لِّلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّکَ رَؤُوفٌ رَّحِیمٌ»: «پروردگارا! ما و برادران ما را که در ایمان بر ما پیشى گرفته‌اند بیامرز، و در دل‌هایمان حسد و کینه‌اى نسبت به مؤمنان قرار مده، پروردگارا! تو مهربان و رحیمى.»
از نظر نگارنده و با توجه به مفاد آیه، رهبر انقلاب با قرائت این آیه سعی داشتند یاد پیشگامان و کسانی که برای رسیدن انقلاب اسلامی به این مرحله از تاریخ، مجاهدت کرده و با نثار جان و مال خود در راه اهداف انقلاب تلاش کرده‌اند را زنده نگاه دارند. بی‌شک در رأس این افراد حضرت امام خمینی رحمه‌الله که آغازکننده‌ی این راه بود، مدّ نظر ایشان بوده و پس از آن کسانی که نیروهای تراز اول انقلاب محسوب می‌شدند نظیر شهیدان بهشتی، مطهری، رجایی، باهنر و همه‌ی شهدای انقلاب اسلامی و دفاع مقدس را می‌توان نام برد.
دیگر اینکه آیه‌ی فوق بیانگر به‌وجود آمدن فضای «برادری» و «وحدت» در میان جامعه‌ی مسلمن است. استفاده از کلمه‌ی «اخوان» به معنای «برادران» و استمداد از خداوند رئوف و رحیم در پایان آیه همه حاکى از روح محبت و صفا و برادرى است که می‌بایست بر کل جامعه‌ی اسلامى حاکم باشد. بنابراین هر کس هر خوبی و نیکى که مى‌خواهد نباید تنها براى خود بخواهد، بلکه تلاش‌ها و تقاضاها باید همه به صورت جمعى و براى جمع انجام گیرد و دل‌های مردم جامعه نیز از زذائل اخلاقی شسته و پاک شود. البته واضح است که این سخن بدان معنا نیست که می‌بایست در برابر انحرافات و کارهای غیرقانونی و غیرشرعی که برخی افراد انجام داده‌اند، اغماض کرده و آنها را نادیده گرفت، چنان‌چه با توجه به آیات دیگر این سوره نیز چنین موضوعی مستفاد نمی‌شود. روشن است که چنین موضوعی در مورد کسانی صدق می‌کند که بر سر عهد خود در اجرا و رعایت احکام و حدود جامعه‌ی اسلامی استوار هستند و از آن عدول نمی‌کنند.
اولین آیه‌ای که ایشان در حرم امام راحل رحمه‌الله قرائت فرمودند، بخشی از آیه‌ی ۱۰ سوره‌ی مبارکه‌ی «حشر» بود: «رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِینَ سَبَقُونَا بِالْإِیمَانِ وَلَا تَجْعَلْ فِی قُلُوبِنَا غِلًّا لِّلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّکَ رَؤُوفٌ رَّحِیمٌ»: «پروردگارا! ما و برادران ما را که در ایمان بر ما پیشى گرفته‌اند بیامرز، و در دل‌هایمان حسد و کینه‌اى نسبت به مؤمنان قرار مده، پروردگارا! تو مهربان و رحیمى.»
* آیه‌ی دوم
دومین آیه‌ای که رهبر انقلاب در ابتدای سخنان خود قرائت فرمودند، آیه‌ی ۸۸ سوره‌ی مبارکه‌ی «یونس» بود: «وَ قَالَ مُوسَى رَبَّنَا إِنَّکَ آتَیْتَ فِرْعَوْنَ وَمَلأهُ زِینَةً وَأَمْوَالاً فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا رَبَّنَا لِیُضِلُّواْ عَن سَبِیلِکَ رَبَّنَا اطْمِسْ عَلَى أَمْوَالِهِمْ وَاشْدُدْ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَلاَ یُؤْمِنُواْ حَتَّى یَرَوُاْ الْعَذَابَ الأَلِیمَ»: «تفسیر نمونه» در ترجمه‌ی این آیه چنین نوشته است: «و موسی(ع) گفت: پروردگارا تو فرعون و اطرافیانش را زینت و اموال در زندگى دنیا بخشیده‌اى اما عاقبت داشتن این زینت و ثروت آن شده که بندگانت را از راه تو منحرف و گمراه مى‌سازند، پروردگارا، اموال‌شان را نابود کن و دل‌هایشان را سخت گردان که دیگر ایمان نیاورند تا عذاب دردناک را ببینند.»
آیه‌ی فوق و دعایی که حضرت موسی(ع) در قبال فرعون و یارانش کرد، ناظر به آخرین مرحله از مبارزات حضرت موسی(ع) با فرعون است. یعنی هنگامی‌که حضرت موسی(ع) همه‌ی تلاش خود را برای هدایت فرعون و یارانش انجام داد و از همه ابزار و وسائل تبلیغی برای راهنمایی آنها استفاده کرده و آنان هم‌چنان «تکبّر» (فاستکبروا) ورزیده و به خداوند ایمان نیاوردند، حضرت موسی(ع) این دعا را از خدا درخواست کرد.
«ملاء» به اَشراف پر زرق و برق گفته مى شود که ظاهرشان چشم پُر کن و حضورشان در اجتماع در همه جا دیده مى شود، و معمولا در آیاتى از قبیل آیات مورد بحث به معنى دار و دسته و اطرافیان و مشاوران مى آید.
هم‌چنین در «تفسیر المیزان» آمده است کلمه‌ی «زینة» بناء نوع از مصدر «زین» به معناى آراستن است، و آن حالت و وضعى است که موجودى، آن را به خود مى‌گیرد و باعث مى‌شود که موجودى دیگر جذب به آن شود. کلمه‌ی «طمس» نیز به معناى آن است که چیزى به طرف پوسیدگى و کهنه‌شدن و دگرگونى یابد. پس معناى اینکه موسى(ع) از خداى تعالى خواست: «اطْمِسْ عَلى أَمْوالِهِمْ» این است که وضع اموال فرعونیان را به سوى فنا و زوال تغییر دهد. جالب آنکه آنچنان که در «تفسیر نمونه» آمده است: «در بعضى از روایات وارد شده که پس از این نفرین، اموال فرعونیان به صورت سفال و سنگ در آمد، شاید کنایه از این باشد که آنچنان «بحران اقتصادى» دامان‌شان را گرفت که ارزش ثروت‌هایشان به کلى سقوط کرد، و همچون سفال بى قیمت شد!»
جالب آنکه در آیه‌ی بعدی این‌گونه می‌آید که خداوند دعای حضرت موسی(ع) (و برادرش هارون) را مستجاب کرده و به آنان می‌گوید که «استقامت» به خرج داده و از راه جاهلان پیروی نکنند: «قَالَ قَدْ أُجِیبَت دَّعْوَتُکُمَا فَاسْتَقِیمَا وَلاَ تَتَّبِعَآنِّ سَبِیلَ الَّذِینَ لاَ یَعْلَمُونَ».
از این منظر، اگر مهم‌ترین خصیصه‌ی فرعون و یارانش را «استکبار» بدانیم، از نظر نگارنده، شاید مراد رهبر انقلاب از قرائت این آیه، توجه دادن ناظران داخلی و بین‌المللی به نماد استکبارطلبی در دوران حاضر باشد. یقینا نماد استکبار در عصر کنونی چیزی نیست جز حکومت آمریکا. حکومت آمریکا را در حال حاضر می‌توان نماد استکبارطلبی دانست که فرعون‌وار داعیه‌ی خدایی دارد و به دلیل برخورداری از برخی زینت‌های دنیوی و توان اقتصادی، بر سایر کشورها زور گفته و از پذیرش سخن حق نیز سر باز می‌زند.
به نظر می‌رسد دو آیه‌ای که رهبر انقلاب قرائت فرمودند، ناظر به دو چالشی باشد که ایشان در همین سخنرانی به آن اشاره کردند. در مواجهه با «چالش درونی»، همان‌گونه که رهبر انقلاب بیان داشتند، حفظ «انسجام داخلی» و وحدت و برادری، راه‌کار اصلی و اساسی است. و در مواجهه با «چالش بیرونی»، یعنی مزاحمت‌های استکبار و فرعون زمان، استقامت به خرج دادن و بر مسیر الهی ثابت قدم ماندن است.
در طول دوران بعد از انقلاب اسلامی، حکومت آمریکا مانند فرعون تنها بدین دلیل که جمهوری اسلامی کشوری مستقل است به دنبال ساخت جامعه‌ی دینی و الهی است و پرچم «خدا محوری» در جهان را عَلَم کرده است، با آن مخالفت کرده و از انواع و اقسام راه‌ها و ابزارها برای ضربه زدن به آن استفاده کرده و می‌کند. کمک نظامی و تسلیحاتی به ارتش عراق در طول دوران جنگ هشت ساله، طراحی چندین کودتا علیه جمهوری اسلامی، وضع تحریم‌های یک‌جانبه و شدید بین‌المللی علیه ایران، راه‌اندازی و حمایت از فتنه‌گران برای ایجاد آشوب‌های داخلی، طراحی جنگ‌های رسانه‌ای و تبلیغی، کمک‌های اطلاعاتی برای ترور اندیشمندان ایرانی و... همه و همه مؤید دشمنی امریکا با ایران است.
از این زاویه، به نظر می‌رسد دو آیه‌ای که رهبر انقلاب قرائت فرمودند، ناظر به دو چالشی باشد که ایشان در همین سخنرانی به آن اشاره کردند. در مواجهه با «چالش درونی»، همان‌گونه که رهبر انقلاب بیان داشتند، حفظ «انسجام داخلی» و وحدت و برادری، راه‌کار اصلی و اساسی است. و در مواجهه با «چالش بیرونی»، یعنی مزاحمت‌های استکبار و فرعون زمان، استقامت به خرج دادن و بر مسیر الهی ثابت قدم ماندن است.
پی‌نوشت:
محتوای این مطلب با استفاده از دو تفسیر گرانقدر «المیزان» و «نمونه» نوشته شده است.
