به گزارش مشرق، برنامه «راز» شب گذشته با موضوع «مسکن وعدالت اقتصادی» میزبان افشین پروین‌پور و فرهاد بیضایی کار‌شناسان حوزه سیاست گذاری مسکن بود.
افشین پروین‌پور، کار‌شناس سیاست گذاری مسکن در خصوص راز بی‌عدالتی در حوزه مسکن گفت: معتقدم که هیچ چیز در اقتصاد مثل زمین و مسکن قادر نیست بی‌عدالتی ایجاد کند. از طرف دیگر هیچ چیز به جز تنظیم سازوکار مسکن نمی‌تواند عدالت اقتصادی را در مرحله اول محقق کند. واقعیت به ما می‌گوید شاخص‌های اقتصاد در زمینه مسکن اصلا خوب نیست و این نشان می‌دهد رسانه وظیفه خود را به خوبی انجام نداده است. امام خمینی(ره) در خصوص مسأله اقتصاد دقیق‌ترین برنامه ریزی را داشتند اما به آن عمل نشده است.
پروین‌پور درباره توجه امام خمینی(ره) به مسأله مسکن گفت: اولین پیام اقتصادی امام بعد از انقلاب در زمینه زمین و مسکن بود. ایشان گفته‌اند اینک به مرحله حساسی از انقلاب اسلامی خود رسیده‌ایم که دوران سازندگی است و مردم باید از انقلاب بهره‌مند شوند. امام اشاره کردند باید شکوه نظام عدل اسلامی را لمس کنید و حل مشکل در گروی تأمین مسکن است و مشکل زمین باید حل شود. همه محرومان باید خانه داشته باشند و هیچ کس در هیچ جای مملکت نباید از داشتن خانه محروم باشد.
این کار‌شناس اقتصادی با اشاره به راهکارهای موجود برای حل مشکل مسکن گفت: مسئله مسکن به این دلیل پیچیده است که نهاده اصلی به نام زمین دارد. ویژگی منحصر به فرد زمین این است که منابع آن محدود است و از طرف دیگر کالایی است که جایگزین ندارد و همه نمی‌توانند از آن استفاده کنند. بنابراین باید تخصیص عادلانه منابع در این حوزه به وجود بیاید. یعنی این موهبت باید بین همه مردم توزیع شود. معمولا مسائل مربوط به مسکن در تمام کشورهای پیشرفته با کار دولت حل شده است. امام خمینی(ره) گفته‌اند دولت باید به مردم سرانه زمین مورد احتیاج را بدهد و هیچ پولی نگیرد. یعنی یک خانواده 4 نفری باید 140 متر زمین مرغوب از دولت بگیرد و یک مسکن مناسب روی آن ساخته و به مردم داده شود.
وی اضافه کرد: تا زمانی که تمام مردم از میزان حق خود استفاده نکردند اگر فردی بیش از این میزان داشته باشد، باید مالیات بدهد و کشورهای پیشرفته همین کار را می‌کنند. راه حل این مشکل مسکن گرفتن مالیات از افرادی است که حق بیشتری از مسکن برده‌اند. در حال حاضر بزرگ‌ترین بازیگران سوداگری در عرصه مسکن بانک‌ها هستند. آنها نقش مهمی در افزایش قیمت دارند و حکومت با آن‌ا هیچ برخوردی نمی‌کند. این مسئله به دلیل این است که بازار مسکن رهاست و هیچ ابزار مالیاتی در این زمینه وجود ندارد، بانک‌ها با آرامش در این زمینه فعالیت می‌کنند و هیچ برخوردی نمی‌شود.
در ادامه فرهاد بیضایی نیز در خصوص راز بی‌عدالتی در حوزه مسکن گفت: اگر بخواهیم ریشه‌ای‌تر به مسائل اقتصادی نگاه کنیم، یکی از مشکلات، دادنِ یک آدرس غلط بود و آن طرح این سوال است که آیا متولی فضای اقتصادی کشور بخش عمومی است یا دولتی؟هدف گذاری‌ها و سیاست گذاری در حوزه دولتی بیشتر مربوط به این سؤال بود؛ این در حالی است که اصل سوال اشتباه بوده است. تجربه ما نشان می‌دهد مسأله اساسی که معمولا به آن پرداخته می‌شود، منافع عمومی، خصوصی یا خاص است. اقتصاد باید به این مسأله توجه کند که آیا استراتژی‌ها به نع منافع عمومی است یا خصوصی؟ مردم می‌توانند قضاوت کنند که در حوزه مسکن به منافع عمومی پرداخته می‌شود یا خصوصی. بخش عمده‌ای از بازار مسکن با سوداگری پیشرفت کرده است و این نشان می‌دهد که منافع خصوصی به منافع عمومی ارجح بوده است.
بیضایی ادامه داد: یکی از گرفتاری‌های عمده حوزه اقتصاد فقدان توجه به منافع عمومی بوده است و اینکه کدام بخش عمومی و خصوصی باید در این زمینه فعال باشد. باید جهت گیری اقتصادی به نحوی باشد که فضای عدالت خواهانه در اجتماع مردم کاملا ملموس باشد و مردم از ثمره برنامه ریزی‌های دولتمردان احساس کنند جریان اقتصادی به نفع تأمین منافع قدم برمی دارد. در ادبیات برنامه ریزی گروه‌های ذی نفع و ذی نفوذی در فرآیند برنامه ریزی وجود دارد که متأسفانه مسأله مسکن مربوط به افرادی فرودست جامعه بوده است. این باعث شده که صدای این افراد به گوش حاکمیت و برنامه ریزان برسد و دغدغه آنها مربوط به مسئولان نباشد.
این کار‌شناس حوزه سیاست گذاری مسکن توضیح داد: ما در بد‌ترین حالت مسکن و اجاره بها قرار داریم اما مجریان قوه مقننه به این مسأله نمی‌پردازند و حتی اقتصاددانان مجلس هم مسأله اقتصاد برایشان اساسی نیست. شاید مشکل اجتماعی یا عفاف و حجاب به مسأئل اقتصادی باز گردد و هیچ کس در این رابطه توجهی نمی‌کند. افزایش هزینه‌های مسکن و زندگی طی دو دهه اخیر باعث بالا رفتن سن ازدواج شدهاست. ما حداقل 12 میلیون نفر در سن ازدواج داریم و 2 میلیون نفر هنوز ازدواج نکرده‌اند.
بیضایی اضافه کرد: آمار‌ها به ما می‌گوید اگر یک جوان بخواهد خانه داشته باشد، حداقل 6 سال تمام، همه درآمدش را بدون هیچ هزینه‌ای پس انداز کند. رهن یک خانه مسکونی 6 برابر درآمد سالیانه یک فرد است. همین وضعیت باعث می‌شود ازدواج‌ها دیرهنگام شود و سن آن بالا برود و یک میلیون دختر ازدواج نکرده بالای 30 سال داشته باشیم.
وی افزود: اگر از مردم انتظار داریم که بصیرت داشته باشند، باید به همان اندازه به حرف‌های آنها گوش کنیم. اگر بخواهیم مردم مواضع و مسائل ما را درک کنند و به ارزش‌های ما پایبند باشند، باید به درد مردم آنها توجه کنیم. یکی از بد‌ترین وضعیت‌های مسکن ما بین سال 2013 تا 2014 بوده و شاخص دسترسی ما از 15 به 21 رسیده است. شاخص دسترسی نشان می‌دهد که اگر یک خانوار 15 سال تمام تمام درآمد خود را بدون هیچ هزینه‌ای پس انداز کند، بعد از آن می‌تواند یک واحد مسکونی بخرد.
بیضایی درباره تورم در حوزه مسکن عنوان کرد: تورم در بخش زمین و مسکن وجود دارد اما افزایش درآمد نداریم و دولت نیز هیچ نوع برنامه‌ای ندارد و این یک قدمت 20 ساله دارد. مردم ما در این وضعیت دست و پا می‌زنند. متأسفانه در بعضی حوزه‌ها برای دسترسی به اهداف انقلاب مشکل داشتیم و پاسخ خوبی برای مردم نداشتیم؛ مثلا کارهای خوبی در توسعه روستا‌ها و مناطق اتفاق افتاد و دسترسی ما بیشتر از استانداردهای اتحادیه اروپا بود. ما در حوزه‌هایی خوب کار کردیم اما در برخی قسمت‌ها توسعه ما کاریکاتوری بوده است. از دهه 70 به بعد تمام شاخص‌های ما بدون استثنا در حال بد‌تر شدن بود. شاید مسئولان دغدغه اقتصادی نداشته باشند چون خودشان در جای خوبی سکونت دارند.
وی افزود: حق شهروندی این نیست که یک مسئول درباره اقتصاد خوب صحبت کند اما خودش در یک ویلای چندهزار متری سکونت داشته باشد و مردم به دنبال اجاره یک واحد 40 متری باشند. حق شهروندی به این معناست که توزیع در جامعه به صورت عادلانه وجود داشته باشد و این مسأله اساسی در اقتصاد ماست که رانت در اختیار عده‌ای افراد خاص باشد. در حوزه زمین و مسکن با فردی صحبت می‌کنند که چه طور میلیاردر شدید و می‌گوید زمینی را در قلهک خریدم و الان میلیارد‌ها ارزش دارد.
این کار‌شناس حوزه اقتصاد و مسکن تشریح کرد: حضرت امام گفته‌اند اگر زمین‌های موات آباد نشده باشد، باید لغو مالکیت شود و در اختیار حکومت قرار گیرد تا بین محرومان توزیع شود. بعد از سال 71 این قانون به دیوار کوبیده شد. بی‌عدالتی را درآمد‌ها به وجود نمی‌آورد بلکه دارایی‌ها شکاف طبقاتی به وجود می‌آورد. حضرت آقا در چندین ابلاغیه در برنامه‌های اقتصادی به بحث ثروت‌های بادآورده اشاره کردند و این برای جلوگیری از مسأله رانت است. در حاشیه رودخانه‌ها و جاهای خوب مشخص نیست که زمین را چه کسانی گرفته‌اند. مسأله اصلی این است که چرا مسیرهای دسترسی برای همه وجود ندارد و معمولا مباحث اقتصادی، مباحث اجتماعی ما را هم تشدید می‌کند.
بیضایی یادآور شد: من افرادی را می‌شناسم که نه تنها چند زمین برای خود و خاندانشان بلکه برای فامیل هم چند زمین تصرف کردند. موردی را سراغ دارم که مدیر مربوطه می‌خواست برخورد کند اما به دلیل فشاری که بر او وارد شده، برکنار شده شده است. آیا توانستیم به شعار‌ها و استراتژی‌های خودمان پایبند باشیم؟... تعجب می‌کنم که چرا هیچ برخوردی نمی‌شود.
وی با اشاره به اینکه متأسفانه برنامه ریزی‌ها در حوزه زمین و مسکن خوب نبوده، گفت: حتی در دوره‌ای که رئیس دولت می‌گوید می‌خواهم فساد اقتصادی را کم کنم و دست مفسدان اقتصادی را در کشور کوتاه کنم، فساد اقتصادی و فعالیت سوداگری بانک‌ها رشد بیشتری داشته است. متأسفانه 80 درصد از تقاضاهای ما مصرفی و تنها 20 درصد آنها به صورت سرمایه گذاری بوده است و استدلال این بود که توانایی سرمایه گذاری وجود ندارد اما بعد‌ها امکان توجه به این موضوع وجود دارد. ما در فضایی هستیم که سرمایه گذاری از سال 65 به این طرف به مرور در بازار رشد کرده و هیچ کس برنامه‌ای برای این وجود نداشت. ما در بازه زمانی 85 تا 90 درخشان‌ترین تولید مسکن را داشتیم اما به دست متقاضی نرسید و 70 درصد آن متوجه تقاضاهای سرمایه‌ای شد. یعنی دوباره مسکن تولید شد و عده‌ای متمکن و عده‌ای فقیر‌تر شدند. راه حل این مسأله اختصاص مالیات به دارایی‌های بالاست.
افشین پروین‌پور، کار‌شناس سیاست گذاری مسکن در خصوص راز بی‌عدالتی در حوزه مسکن گفت: معتقدم که هیچ چیز در اقتصاد مثل زمین و مسکن قادر نیست بی‌عدالتی ایجاد کند. از طرف دیگر هیچ چیز به جز تنظیم سازوکار مسکن نمی‌تواند عدالت اقتصادی را در مرحله اول محقق کند. واقعیت به ما می‌گوید شاخص‌های اقتصاد در زمینه مسکن اصلا خوب نیست و این نشان می‌دهد رسانه وظیفه خود را به خوبی انجام نداده است. امام خمینی(ره) در خصوص مسأله اقتصاد دقیق‌ترین برنامه ریزی را داشتند اما به آن عمل نشده است.
پروین‌پور درباره توجه امام خمینی(ره) به مسأله مسکن گفت: اولین پیام اقتصادی امام بعد از انقلاب در زمینه زمین و مسکن بود. ایشان گفته‌اند اینک به مرحله حساسی از انقلاب اسلامی خود رسیده‌ایم که دوران سازندگی است و مردم باید از انقلاب بهره‌مند شوند. امام اشاره کردند باید شکوه نظام عدل اسلامی را لمس کنید و حل مشکل در گروی تأمین مسکن است و مشکل زمین باید حل شود. همه محرومان باید خانه داشته باشند و هیچ کس در هیچ جای مملکت نباید از داشتن خانه محروم باشد.
این کار‌شناس اقتصادی با اشاره به راهکارهای موجود برای حل مشکل مسکن گفت: مسئله مسکن به این دلیل پیچیده است که نهاده اصلی به نام زمین دارد. ویژگی منحصر به فرد زمین این است که منابع آن محدود است و از طرف دیگر کالایی است که جایگزین ندارد و همه نمی‌توانند از آن استفاده کنند. بنابراین باید تخصیص عادلانه منابع در این حوزه به وجود بیاید. یعنی این موهبت باید بین همه مردم توزیع شود. معمولا مسائل مربوط به مسکن در تمام کشورهای پیشرفته با کار دولت حل شده است. امام خمینی(ره) گفته‌اند دولت باید به مردم سرانه زمین مورد احتیاج را بدهد و هیچ پولی نگیرد. یعنی یک خانواده 4 نفری باید 140 متر زمین مرغوب از دولت بگیرد و یک مسکن مناسب روی آن ساخته و به مردم داده شود.
وی اضافه کرد: تا زمانی که تمام مردم از میزان حق خود استفاده نکردند اگر فردی بیش از این میزان داشته باشد، باید مالیات بدهد و کشورهای پیشرفته همین کار را می‌کنند. راه حل این مشکل مسکن گرفتن مالیات از افرادی است که حق بیشتری از مسکن برده‌اند. در حال حاضر بزرگ‌ترین بازیگران سوداگری در عرصه مسکن بانک‌ها هستند. آنها نقش مهمی در افزایش قیمت دارند و حکومت با آن‌ا هیچ برخوردی نمی‌کند. این مسئله به دلیل این است که بازار مسکن رهاست و هیچ ابزار مالیاتی در این زمینه وجود ندارد، بانک‌ها با آرامش در این زمینه فعالیت می‌کنند و هیچ برخوردی نمی‌شود.
بیضایی ادامه داد: یکی از گرفتاری‌های عمده حوزه اقتصاد فقدان توجه به منافع عمومی بوده است و اینکه کدام بخش عمومی و خصوصی باید در این زمینه فعال باشد. باید جهت گیری اقتصادی به نحوی باشد که فضای عدالت خواهانه در اجتماع مردم کاملا ملموس باشد و مردم از ثمره برنامه ریزی‌های دولتمردان احساس کنند جریان اقتصادی به نفع تأمین منافع قدم برمی دارد. در ادبیات برنامه ریزی گروه‌های ذی نفع و ذی نفوذی در فرآیند برنامه ریزی وجود دارد که متأسفانه مسأله مسکن مربوط به افرادی فرودست جامعه بوده است. این باعث شده که صدای این افراد به گوش حاکمیت و برنامه ریزان برسد و دغدغه آنها مربوط به مسئولان نباشد.
این کار‌شناس حوزه سیاست گذاری مسکن توضیح داد: ما در بد‌ترین حالت مسکن و اجاره بها قرار داریم اما مجریان قوه مقننه به این مسأله نمی‌پردازند و حتی اقتصاددانان مجلس هم مسأله اقتصاد برایشان اساسی نیست. شاید مشکل اجتماعی یا عفاف و حجاب به مسأئل اقتصادی باز گردد و هیچ کس در این رابطه توجهی نمی‌کند. افزایش هزینه‌های مسکن و زندگی طی دو دهه اخیر باعث بالا رفتن سن ازدواج شدهاست. ما حداقل 12 میلیون نفر در سن ازدواج داریم و 2 میلیون نفر هنوز ازدواج نکرده‌اند.
بیضایی اضافه کرد: آمار‌ها به ما می‌گوید اگر یک جوان بخواهد خانه داشته باشد، حداقل 6 سال تمام، همه درآمدش را بدون هیچ هزینه‌ای پس انداز کند. رهن یک خانه مسکونی 6 برابر درآمد سالیانه یک فرد است. همین وضعیت باعث می‌شود ازدواج‌ها دیرهنگام شود و سن آن بالا برود و یک میلیون دختر ازدواج نکرده بالای 30 سال داشته باشیم.
وی افزود: اگر از مردم انتظار داریم که بصیرت داشته باشند، باید به همان اندازه به حرف‌های آنها گوش کنیم. اگر بخواهیم مردم مواضع و مسائل ما را درک کنند و به ارزش‌های ما پایبند باشند، باید به درد مردم آنها توجه کنیم. یکی از بد‌ترین وضعیت‌های مسکن ما بین سال 2013 تا 2014 بوده و شاخص دسترسی ما از 15 به 21 رسیده است. شاخص دسترسی نشان می‌دهد که اگر یک خانوار 15 سال تمام تمام درآمد خود را بدون هیچ هزینه‌ای پس انداز کند، بعد از آن می‌تواند یک واحد مسکونی بخرد.
بیضایی درباره تورم در حوزه مسکن عنوان کرد: تورم در بخش زمین و مسکن وجود دارد اما افزایش درآمد نداریم و دولت نیز هیچ نوع برنامه‌ای ندارد و این یک قدمت 20 ساله دارد. مردم ما در این وضعیت دست و پا می‌زنند. متأسفانه در بعضی حوزه‌ها برای دسترسی به اهداف انقلاب مشکل داشتیم و پاسخ خوبی برای مردم نداشتیم؛ مثلا کارهای خوبی در توسعه روستا‌ها و مناطق اتفاق افتاد و دسترسی ما بیشتر از استانداردهای اتحادیه اروپا بود. ما در حوزه‌هایی خوب کار کردیم اما در برخی قسمت‌ها توسعه ما کاریکاتوری بوده است. از دهه 70 به بعد تمام شاخص‌های ما بدون استثنا در حال بد‌تر شدن بود. شاید مسئولان دغدغه اقتصادی نداشته باشند چون خودشان در جای خوبی سکونت دارند.
وی افزود: حق شهروندی این نیست که یک مسئول درباره اقتصاد خوب صحبت کند اما خودش در یک ویلای چندهزار متری سکونت داشته باشد و مردم به دنبال اجاره یک واحد 40 متری باشند. حق شهروندی به این معناست که توزیع در جامعه به صورت عادلانه وجود داشته باشد و این مسأله اساسی در اقتصاد ماست که رانت در اختیار عده‌ای افراد خاص باشد. در حوزه زمین و مسکن با فردی صحبت می‌کنند که چه طور میلیاردر شدید و می‌گوید زمینی را در قلهک خریدم و الان میلیارد‌ها ارزش دارد.
بیضایی یادآور شد: من افرادی را می‌شناسم که نه تنها چند زمین برای خود و خاندانشان بلکه برای فامیل هم چند زمین تصرف کردند. موردی را سراغ دارم که مدیر مربوطه می‌خواست برخورد کند اما به دلیل فشاری که بر او وارد شده، برکنار شده شده است. آیا توانستیم به شعار‌ها و استراتژی‌های خودمان پایبند باشیم؟... تعجب می‌کنم که چرا هیچ برخوردی نمی‌شود.
وی با اشاره به اینکه متأسفانه برنامه ریزی‌ها در حوزه زمین و مسکن خوب نبوده، گفت: حتی در دوره‌ای که رئیس دولت می‌گوید می‌خواهم فساد اقتصادی را کم کنم و دست مفسدان اقتصادی را در کشور کوتاه کنم، فساد اقتصادی و فعالیت سوداگری بانک‌ها رشد بیشتری داشته است. متأسفانه 80 درصد از تقاضاهای ما مصرفی و تنها 20 درصد آنها به صورت سرمایه گذاری بوده است و استدلال این بود که توانایی سرمایه گذاری وجود ندارد اما بعد‌ها امکان توجه به این موضوع وجود دارد. ما در فضایی هستیم که سرمایه گذاری از سال 65 به این طرف به مرور در بازار رشد کرده و هیچ کس برنامه‌ای برای این وجود نداشت. ما در بازه زمانی 85 تا 90 درخشان‌ترین تولید مسکن را داشتیم اما به دست متقاضی نرسید و 70 درصد آن متوجه تقاضاهای سرمایه‌ای شد. یعنی دوباره مسکن تولید شد و عده‌ای متمکن و عده‌ای فقیر‌تر شدند. راه حل این مسأله اختصاص مالیات به دارایی‌های بالاست.
