گروه فرهنگی مشرق- با توجه به گذشت نزدیک به 2 سال از سخنرانی رهبر انقلاب راجع به اساس تمدن اسلامی و سبک زندگی اسلامی در جمع جوانان استان خراسان شمالی، و اینکه ایشان در ساخت تمدن اسلامی، بحث سبک زندگی را اصل قضیه و مابقی را فرع دانسته بودند، و اینکه مسئله جهاد اصلاح سبک زندگی را در ابتدای مرداد سال 1392 عنوان فرمودند، گفتگویی با دکتر سید سعید اسماعیلی صابر، متخصص طب اسلامی-ایرانی گرفتیم تا جایگاه طب سنتی در اصلاح سبک زندگی مردم ایران را بیابیم. آنچه که تقدیم می­گردد متن این گفتگو است:

- لطفا خودتان رو معرفي كنيد؟

دكتر اسماعيلي هستم، پزشك عمومي بودم و الان متخصص طب سنتي هستم.

- چند سال است كه كار طب سنتي را شروع كرديد؟

از سال 85 شروع كردم و نزدیک به 9 سال است كه فعاليت‌هاي طب سنتي مي‌كنم و بعد از اينكه وارد طب سنتي شدم با مقوله جديدي روبرو شدم و به آن بيش از طب سنتي علاقه‌مند شدم كه طب اسلامي نام دارد كه با گرايش قرآن و روايات موضوع را پي‌گيري كرديم و در اين زمينه یک کتاب و چند مقاله نوشتم.

- عنوان کتابتان چیست؟

«تغذيه در طب اسلامي- ايراني» كه با همكاري خانم دكتر محمدي و آقاي دكتر کردافشاری نوشته شده. يک مقدار روي بحث «رساله الذهبیه» امام رضا (ع) كار كرديم كه موضوع طبي داشته و عنوان دوره دكتري تخصصي من هم همين رساله بود.

- به نظر شما طب سنتی چه جایگاهی در سبک زندگی اسلامی-ایرانی دارد؟

بحث سبك زندگي از بحث‌هاي مورد توجه مقام معظم رهبري بوده و چندين بار ايشان تاكيد فرموده‌اند كه جز موضوعات مهمي است كه بايد بهش عنايت بشود. در واقع مي‌شود گفت كه جز بحث‌هاي كاملا مغفول مانده ما در حوزه سلامت است. عموما تصور مردم در باره طب همين مطب است با يک تعدادي مريض كه نشسته‌اند و بايد بيایند و پزشك آنها را ويزيت كند و يک نسخه‌اي دست ایشان بدهد؛ بروند. در حالي كه بخش مهم در طبابت جديد بحث پيشگيري است كه به همه حوزه‌هایش پرداخته نشده. ولي در طب سنتي به اين بحث به طور وسيع پرداخته شده است. مثلا فرض كنيد بحث‌هاي رايج كه در طب جديد پرداخته مي‌شود محصور شده در واكسن زدن بچه‌ها و قد و وزن و مراقبت‌هاي بارداری و... . اينها كارهايي هستند كه معمولا در مراكز بهداشت و خانه‌هاي بهداشت انجام مي‌شود و كار خوب و ارزشمندي هم هست، اما در طب سنتي ما، اين مفهوم خيلي گسترش بيشتري هم دارد. مثلا ابن سينا طب را اينطور تعريف مي‌كند: طب دانشي است كه در آن احوال بدن انسان مورد شناخت واقع مي‌شود تا صحتي كه موجود است حفظ بشود و اگر اين صحت از دست رفته دوباره برگردد. يعني در تعريف اول، تاكيد ابن سينا و ساير حكماي ما بر حفظ سلامتي است و وظيفه اول اين است كه طبیب كاري كند كه مردم مريض نشوند. براي اينكه اين سلامت و صحت را ما حفظ كنيم در طب سنتي 6 تا حوزه است كه ما بايد بهش توجه كنيم.

- لطفا این 6 حوزه و ارتباط آن‌ها با سبک زندگی را بفرمایید.

اولين حوزه، هوا است و هوايي كه ما استنشاق مي‌كنيم و تغييراتي كه در هوا به واسطه تغيير فصول، تغيير روزها و ماه‌ها يا تغييرات جغرافيايي كه ما در هوا داريم. اينها جزو مسائل مهم در طب سنتي است و توصيه‌هاي خيلي جالبي در اين زمينه وجود دارد. مثلا توصيه‌هاي تنفسی كه ما براي افرادي كه در ناحيه گرمسير زندگي مي‌كنند با آنهايي كه در ناحيه سردسير زندگي مي‌كنند متفاوت است. نوع غذاها و مقدار نوشيدني كه براي افراد توصيه مي‌شود با هم متفاوت است. حتي در فصل‌ها كه تغيير مي‌كند ما توصيه‌هايمان براي افراد در زمينه تغذيه و رفتاري متفاوت است. و جالب‌تر اينكه توي برخي از منابع طب اسلامي مثل رساله الذهبیه امام رضا (ع) حتي ما توصيه ‌هاي ماهانه داريم كه در هر ماهي مردم چه كاري انجام بدهند و چه كارهايي را انجام ندهند.

- لطفا تعدادی را ذكر كنيد (در جهت سبك زندگي)؟

بله، مثلا فرض بفرمائيد كه توي همين ماه شهريور كه قرار داريم شرايط آب‌و هوا تغيير مي‌كند و ما آماده‌ ورود به فصل پاييز مي‌شويم و توصيه‌هايي كه داده مي‌شود همه در جهت حل مشكلاتي است كه ممكن است در پاييز پيش بياید. يعني مشكلات ناشي از سردي و خشكي هوا. اين توصيه‌ها كمك مي‌كند كه اين مشكلات كمتر بشود یا اصلا به وجود نیاید.

مثلا آب خوردن كه خيلي‌ها سوالاتي دارند كه چقدر آب بخوريم؟ طب جديد مي‌گوید روزي 8 ليوان در حالي كه طب سنتي محدوديت دارد و همه کس، همه چيز را نمي‌توانند يكسان بخورند. مثلا فردي كه در يزد زندگي مي‌كند با آن فردي كه در آذربايجان زندگي مي‌كند نيازشان به آب كاملا متفاوت است. مزاج افراد وقتي متفاوت مي‌شود نيازشان به آب هم متفاوت می‌شود. مثلا افراد گرم مزاج به آب نياز بيشتري دارند تا افراد سرد مزاج. آب ناشتا خوردن در برخي از ماه‌هاي سال را امام رضا (ع) در همين رساله الذهبیه توصيه فرمودند كه آب سرد ناشتا بخوريد مثل همين مرداد ماه كه پشت سر گذاشتيم. توي برخي از ماه‌ها هم مثل دي ماه و.. توصيه شده كه آب گرم ناشتا ميل كنيد. يعني براساس ماه‌ها توصيه ‌ها هم متفاوت است و همين‌طور نوع غذاهايي كه توصيه مي‌شود. مثلا در فصل سرد غذاهاي گرم توصيه مي‌شود و در فصل گرم غذاهاي با طبيعت خنك. بنابراين يكي از مسائلی كه مورد بحث است؛ بحث هواست و مسائل مربوط به آب‌و هوا و تاثيرات كه آب و هوا دارد و تدابيري كه ما بايد بيانديشيم براي اينكه بتونيم با تغييرات آب و هوا خودمان را وفق بدهيم.

بخش دوم بحث تغذيه و خوردني‌ها و نوشيدني‌ها است، كه فصل وسيعي در منابع طب سنتي ما را اشغال كرده و توصيه‌هاي متعددي راجع به بحث‌هاي تغذيه موجود است. مثلا در همين توصيه‌هايي كه امام رضا فرمودند: يكي از توصيه‌ها اين است كه افراد گرم مزاج، غذاهاي خنك و سرد مصرف كند و همينطور اين غذاها در فصل‌هاي مختلف متفاوت مي‌شود. نوع تغذيه‌ای كه در فصل‌ها و ماه‌هاي مختلف داريم و اشاره شد، تغذيه در سنين مختلف متفاوت است؛ چون شرايط مزاجي افراد در سنين مختلف متفاوت است. مثلا تا سن 15 سال طبيعت افراد گرم و تر است. و 15 تا 35 گرم و خشك و بالاي 35 سال مزاج به سمت سردي مي‌رود كه توصيه ما اين است كه افراد بالاي 35 سال غذاهاي گرم بيشتر مصرف كنند.

- يک جمله‌ای است در طب سنتي است كه مي‌گوید: تو بگو چه مي‌خوري تا من بگویم چه جور آدمي هستي؛ الان متاسفانه ما در شهرهاي بزرگ مخصوصا تهران شاهد برخی بدرفتاری­‌ها و کج­‌خلقی­‌ها از سوی مردم هستيم. مثلا در مترو برخی افراد به شدت بداخلاق هستند به شکلی که وقتي وارد واگن مي‌شود يک فضاي سنگين اطرافش درست مي‌كند و اين فضا براي همه سنگين مي‌شود و نه تنها خودش بداخلاق است بلكه ديگران را هم بدخلق مي‌كند.

حالا طب سنتي در مسائل رفتاري -همان فرمايش حضرت آقا كه فرمودند نوع رفتار با همسايه با پدر و مادر و كارمندان و زيردستان- چه راه‌كارهايي دارد؟

بله، در اون 6 تا حوزه‌اي كه عرض كردم، بحث روحي رواني در حوزه ششم است. خشم و شادي و ناراحتي و غم است. بله غذا بسيار تاثير دارد مثلا افرادي كه غذاهاي تند و تيز زياد مصرف مي‌كنند وقتي حرارت بدنش بالا مي‌رود زودتر از بقيه افراد عصباني مي‌شود. مثلا شخصی كه زياد فست‌فود و گوشت گاو مصرف مي‌كنند كه باعث افزايش سودا مي‌شود، اين فرد زيادي حساس مي‌شود و به كوچك‌ترين چيزي واكنش نشان مي‌دهد، حتي ممكن است منفي‌بافي داشته باشد و رفتارهاي افراد را به نحو بدي قضاوت كند و ممكنه است اطرافیانش چنین قصدي نداشته باشند ولي او دچار منفي‌بافي شده. حتي اين افراد داخل خانه و خانواده هم همينطور هستند.

-يعني شما مي‌فرمائيد طب سنتي مي‌تواند مشكلات داخل خانواده هم برطرف كند؟

بله، خيلي از اختلافات خانوادگي كه وجود دارد با اصلاح نحوه تغذيه رفع مي‌شود. با يک داروي ساده گياهي و دمنوش گياهي برطرف مي‌شود. مثلا آقايي كه 8 صبح رفته سركار و شب خسته برگشته با يک لیوان شربت گلاب و بيدمشك سرحال مي‌آید. يا درگيري ذهني و بدخوابي كه افراد دارند با يه گل گاو زبان قابل حل هست. چون بدخوابي شب، در روز فردا تاثير دارد و فرد ممكن است با افراد ديگر در صبح آن روزي كه بد خوابيده دچار مشكل بشود و همه اين‌ها قابل مديريت است.

- آیا طب سنتی برای معضلات زناشویی و جنسی درونی خانواده که متاسفانه با توجه به آمار دادگاه‌­های خانواده زیاد هم هست راه­کار دارد؟

قطعا. يكي از بحث‌هايی كه در طب سنتي داريم و جزء همان 6 حوزه است، همين درمان جنسي است. يک بحثي است تحت عنوان احتباس و استفراغ. يعني بدن بايستي مواد مورد نياز خودش را نگه دارد و مواد زائد و دور ريزش را بتواند به موقع از بدن خارج كند. در روابط زناشوئي هم همينطور است و بدن باید برخی مواد را از خود خارج کند وگرنه دچار مشکل می­‌شود. بخشي كه ما بايد بتوانيم مديريت كنيم همين مسائل زناشوئي است. حالا يک بخش آن برمي‌گردد به افرادي كه نياز به ازدواج دارند و نتوانستند ازدواج كنند و همين مساله موجب پرخاشگري و ناراحتي‌ها و بدرفتاري‌ها در جامعه می­‌شود و راه حل اصلي اين مشكل ازدواج است. ولي اگر شرايط فراهم نيست براي مديريت اين بحث توصيه ما اين است كه اين افراد غذاهاي گرم نخورند، غذايي كه محرك قواي جنسي است نخورند. و سعي كنند غذاهاي سرد بخورند مثلا ترشي و مقداری عرق كاسني بخورند و حجامت انجام دهند تا اين حرارت شهوت كاهش پيدا کند و فرد بتواند خودش را مديريت كند و به دنبال اين يك آرامش رواني برایش ايجاد شود. همچنين در روابط زناشوئي كه خيلي از افراد مشكلاتي دارند چه از طرف زن و چه از طرف مرد آموزه‌هايي كه در طب سنتي وجود دارد و آموزه‌هاي زيبايي كه در روايات داريم می­‌توانند اکثر مشکلات جنسی همسران را حل کنند.

توصيه‌هاي بسيار ريزی با تاكيد بر جزئيات در روايات داريم كه راه‌‌ گشاست و چون مردم اين‌ها را نمي‌دانند دچار مشكل مي‌شوند.

ما 6اصلي ضروري سلامت داريم: 1. هوا 2. تغذيه 3. احتباس و استفراغ 4. حركت و سكون 5. خواب و بيداري 6. اعراض نفسانی یا همان مسائل فکری و روانی

يكي از بحث‌هايي كه ما به آن اشاره نكرديم بحث حركت و سكون است. اینکه چه قدر ما تحرك داريم و چقدر ساكن هستيم كه بسيار تاثيرگذار است روي سلامت ما. مثلا افرادي كه كم‌تحرك هستند سردي و رطوبت آنها بالا مي‌رود كه طبيعتا وزنشان افزايش پيدا مي‌كند و همه چيزشان كند مي‌شود، حافظه‌شان كند مي‌شود و عملكرد‌هاي بدني شان دچار اختلال مي‌شود. از اطرف دیگر، افرادي كه در ورزش و حركت بسيار دچار افراط هستند بدنشان دچار خشكي مي‌شود و بعد دچار سردي مي‌شود و افزايش سودا پيدا مي‌كنند.

حركت و سكون و ورزش كردن براي افراد ثابت نيست و طبق مزاج افراد است، در صورتي كه طب جديد اين عقيده را ندارد و حركت را براي افراد يكسان مي‌داند مثلا به همه افراد مي‌گويند صبح‌ها نيم ساعت ورزش كنيد.

در طب سنتي، ممكن است ما به يک فردي بگویيم شما 5 دقيقه ورزش كن و به كسي بگوییم شما 1 ساعت ورزش كنيد. ميزان ورزش در طب سنتي طبق ساعت و دقيقه نيست و بستگي به شرايط بدني فرد دارد. مثلا فرض بفرمائيد حد ورزش را اينطور تعريف كردند؛ وقتي شما شروع به ورزش كردن كرديد، بايستي پوست سرخ شود و ضربان قلب و تنفس تندتر شود و شروع کند به عرق كردن. همين كه شروع به عرق كردن مي‌كنید بايد ورزش را متوقف كنيد؛ كه اگر بيش از اين ورزش كنيد اين از حد ورزش خارج شده و براي فرد معتدل بيش از اين توصيه نمي‌شود ولي براي فردي كه رطوبت بالايي دارد بايد بيشتر از اين ورزش كند كه رطوبت از طريق تعريق خارج شود. ولي به طور معمول براي افراد عادي ما همين قدر توصيه مي‌كنيم.

- در مسئله خواب و بیداری که بخش مهمی از سبک زندگی است و در این مسئله هم متاسفانه شاهد سبک زندگی بدی در شهرهای بزرگ هستیم، طب سنتی چه حرفی برای گفتن دارد؟

بخش ديگري كه در حوزه سلامت مهم است بخش خواب و بيداري است. زمان رفتن براي خواب، مدت خواب و كيفيت خواب. يكي از مشكلات كه امروزه ما در سبك زندگي داريم اين است كه مردم شبها بيدارند و روز خوابند، كه اين جز اشكالات مهمي است كه ما الان با آن روبرو هستيم و هم مشكلات جسمي و هم روحي را ايجاد مي‌كند. خواب روز بسيار در طب سنتي نهي شده و گفته شده كه اين خواب روز مشكلات زيادي را براي انسان ايجاد مي‌كند و باعث مي‌شود كه رطوبت بدن بالا برود و باعث غلبه بلغم در انسان شود. اين غلبه بلغم باعث افزايش كسالت و ناراحتي و خواب آلودگي و كند ذهني و كاهش حافظه مي‌شود. از جمله مشكلات ديگري كه داريم بداخلاقي است؛ فردي كه در شب خواب خوبي ندارد قطعا در طول روز كج خلق و بدخلق می‌­شود. ايجاد يك خواب خوب و مناسب در ساعت مناسب، جزء اركان در طب سنتي است. افرادي كه شب را نمي‌توانند خوب بخوابند معمولا افرادي هستند كه دچار افزايش فكر و خيال و دغدغه هستند. طب سنتي به اينها خيلي كمك مي‌كند. خيلي از اينها مي‌روند سراغ داروهاي آرام بخش مانند اگزازپام و اين دارو‌ها خواب آلودگي روز را براي اين افراد دارد. ولي اگر به جاي آن شبي یک استکان اسطوخدوس یا گل‌گاوزبان دم كند، خواب شبش خواب خوبي‌ است و صبح هم سرحال بیدار مي‌شود.

ادامه دارد...