گروه بین‌الملل مشرق- حدود دو ماه قبل بود که امیر عبداللهیان، معاون وزیر امور خارجه به ریاض سفر کرد. این سفر بعد از یک دوره تیرگی روابط نشانگر بهبود روابط این دو رقیب دیرینه بود. در راستای این دیدار سعود الفیصل، وزیر امور خارجه عربستان در حاشیه اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد با محمد جواد ظریف دیدار کرد.

ظریف این دیدار را باعث گشوده شدن صفحه ای جدید در روابط دو کشور اعلام کرد. پیش از این رابطه دو طرف به علت حمایت های عربستان از داعش و دخالت های نابجای عربستان در کشورهای اسلامی مانند یمن و بحرین بسیار تیره بود. حال باید دید نقشه جدید عربستان برای برقراری ارتباط با ایران چیست؟ باید دید عربستان با این ابراز تمایل به همکاری چه اهدافی را دنبال می کند؟ در این نوشتار به دنبال بررسی تغییر موضع تاکتیکی عربستان هستیم. بدیهی است که برای روشن شدن علت و اهداف این تغییر باید به بررسی نتایج و ثمرات دخالت های عربستان در کشورهای منطقه بپردازیم.

یمن

عربستان پس از سقوط «علی عبدالله صالح» در یمن، تلاش های فراوانی برای روی کار آوردن مهره ای نزدیک به منافع خود زد. در نتیجه این تلاش ها علی رغم مخالفت مردم و جریان های سیاسی «منصورهادی» فردی نزدیک به جریان غرب و کشورهای عربی، روی کار آمد. این اتفاق یک پیروزی بزرگ برای عربستان به حساب می آمد؛ زیرا انقلاب مردم یمن را با به قدرت رساندن یکی از مسئولین رژیم سابق بی ثمر کرده بود. امیدهای عربستان به سرعت به ناامیدی تبدیل شد. منصور هادی نتوانست در حوزه سیاست و اقتصاد رضایت مردم را فراهم آورد.
 
جنبش انصار الله که از گروه های باسابقه شیعی یمن است با تشکیل ائتلاف با برادران اهل تسنن توانست منصور هادی را وادار به عقب نشینی بکنند. نخست وزیر و هیات وزیران در جریان این اعتراضات برکنار شدند. منصور هادی مجبور به امضای توافق نامه ای با احزاب سیاسی مخالف شد. البته منصور هادی با بی توجهی به این توافق نامه «احمد عوض بن مبارک» را که مسئول دفتر ریاست جمهوری بود به توصیه آمریکا به نخست وزیری انتخاب کرد. این اقدام منصور هادی با اعتراض گسترده مردم و جنبش انصار الله روبرو شد. مردم خواستار اجرای توافق ملی و عدم دخالت آمریکا در امور داخلی کشورشان شدند. در این راستا احمد بن مبارک هم مجبور به استعفا شد.

چند روز پیش هم منصور هادی «خالد محفوظ بحاح » را مامور تشکیل کابینه دولت جدید این کشور کرد. بحاح عنصری مورد پذیرش برای انصارالله به حساب می آید و در واقع پیروزی سیاسی خوبی برای این تشکیلات به حساب می آید. با توجه به این تحولات می توان ابراز داشت عربستان نفوذ سابق در همسایه و متحد دیرینه خود را از دست داده و دولت منصور هادی با بحران بزرگی روبرو است.

البته باید توجه داشت که بزرگترین و موثرترین حزب سیاسی موثر در تحولات یمن جنبش انصار الله است که علاوه بر شیعه بودن رابطه نزدیکی با ایران دارد. این حوادث شکستی جدی در سیاست خارجی عربستان به شمار می آید.

سوریه

بعد از گذشت سه سال از درگیری های سوریه و هزینه های هنگفت عربستان در حمایت از داعش، هنوز دولت بشار اسد پابرجاست. بشار اسد علاوه بر مقاومت نظامی توانست در انتخابات ریاست جمهوری هم پیروز شود و قدرت خود را تحکیم کند. جبهه مخالفان بشار اسد علاوه بر بهره مندی از حمایت های عربستان، آمریکا و کشورهای غربی نتوانستند به اهداف خود دست یابند.

حمایت های عربستان از داعش و النصره وجهه سیاسی معتدل سابق این کشور را بیش از پیش مخدوش کرد. در حال حاضر عربستان در سوریه آبروی سیاسی خود را از دست داده است و به اهداف خود نرسیده است. در تمام دنیا حتی آمریکا هم عربستان به عنوان علت بحران داعش معرفی می شود. جوبایدن معاون رئیس جمهور آمریکا به طور مستقیم از عربستان به عنوان موسس داعش در یکی از سخنرانی های اخیر خویش انتقاد کرد.

عراق

دولت عربستان از ابتدای روی کار آمدن دولت مستقل و قانونی عراق (پس از سقوط صدام) اقدام به فعالیت علیه آن کرده است. اقدامات عربستان برای سرنگونی دولت مالکی به سرانجام نرسید. حمله داعش به عراق در اواخر دوره مالکی جلوه دیگری از اقدامات عربسان برای تسلط بر اوضاع عراق بود. این اقدام عربستان هم به فرجام نرسید. مردم عراق با فرمان مرجع دینی عراق، آیت الله سیستانی به کمک ارتش شتافتند.

حملات داعش اگرچه در ابتدا با موفقیت هایی همراه بود اما به زودی با شکست های بزرگی موجه شد. نقاط تصرف شده از سوی داعش با حملات مردم و ارتش به تدریج بازپس گرفته می شود. دولت عراق هم با اتمام دوره مالکی به ریاست حیدر العبادی تشکیل شد. رابطه عراق با ایران با توجه به حمایت های دولت ایران از مردم مظلوم عراق روبه گسترش است. اما عربستان امید خود به بهبود رابطه با دولت عراق را به علت حمایت از داعش از دست داد. نفرت و خشم مردم عراق از رفتار غیر معقول عربستان، تاثیر جدی بر روابط دو کشور خواهد گذاشت.
 
داعش

داعش علی رغم هزینه هنگفت مالی و سیاسی نتوانست اهداف حامیان خود را برآورده کند. دولت سوریه و عراق همچنان پابرجا هستند. رابطه بین شیعیان و اهل تسنن عراق رو به بهبودی است. اضافه بر این شکست ها، داعش این روزها تبدیل به کابوس حامیان خود شده است. مسئولین گروه تروریستی داعش رسما اعلام کردند که حکومت های عربستان و امارات طاغوت هستند و با آنها باید مبارزه کرد.


گردانندگان داعش حمله به این کشورها را جز برنامه های خود اعلام کردند. این اظهارات داعش، ترس و نگرانی عربستان را به دنبال داشت. به دیگر بیان می توان گفت حمایت عربستان از داعش فاحش ترین خطای استراتژیک سال های اخیر این دولت بود.

سعود الفیصل اخیرا در سخنانی بسیار تند ایران را "اشغالگر" در سوریه توصیف کرد. عجیب تر اینکه او داعش را ساخته دست ایران معرفی کرد. فیصل با این سخنرانی توپ را در زمین ایران انداخت و بیش از پیش نشان داد که چقدر از اینکه عربستان در جهان به عنوان حامی داعش شناخته شده است تا ایران آشفته می شود و تا حدودی کنترل خویش را از دست می دهد.

بحران پادشاهی و حقوق بشر

برخی گزارشها در هفته سوم مهر ماه خبر از مرگ ملک عبدالله داده بودند. آخرین اخبار حاکی از این بود که ملک عبدالله در مغرب به شدت تحت مراقبتهای ویژه قرار داشت. اگر خبر مرگ پادشاه سعودی صحت داشته باشد قطعا اوضاع باثبات فعلی ریاض به هم خواهد ریخت و این خبر خوشی برای دستگاه سیاست خارجی عربستان در اوضاع بحرانی فعلی منطقه نیست.

رسانه های جهان در حالی خبر صدور حکم "اعدام" شیخ نمر النمر را مخابره کردند که تقریبا همه نهادهای دولتی و غیر دولتی جهان از وضع حقوق بشر در عربستان احساس نارضایتی می کنند. عربستان در ارزیابی این نهادها همیشه رتبه های آخر را، به لحاظ استانداردهای حقوق بشری کسب می کند. عربستان دیر یا زود در قبال این مساله باز هم گرفتار اغتشاشات خیابانی در شهرهای شرقی قلمروش خواهد شد.

ایران؛ حلقه اصلی محور مقاومت

در قبال عربستان، نظام جمهوری اسلامی ایران از موضع و شرایط مطلوبی برخوردار است. ایران به علت حمایت از مردم مسلمان در بیداری اسلامی چهره موجهی در بین مردم منطقه دارد و ایران به لحاظ تاریخی هم با دیکتاتورهای سابق این کشورها رابطه خوبی نداشت.

از سوی دیگر ایران در کنار مردم مظلوم سوریه و عراق ماند. ایران در این منازعات علاوه بر دفاع از مظلوم به ثبات دولت های قانونی این کشورها کمک شایانی کرد. این امور رابطه این دو کشور را با ایران وسیع تر ساخت. این حمایت ها علاوه بر کمک های تجهیزاتی، امدادی و مشاوره های نظامی  که ایران به سوریه و عراق ارائه داد، ایران را به مهره اصلی برای حل بحران منطقه تبدیل کرد. تحولات اخیر و ناکامی جبهه بین المللی مبارزه با داعش به خوبی این مساله را بیان می کند که ایران عضو جدا ناشدنی از راه حل این معضل است.
 
هنگامی که عربستان به حمایت از گروه تروریستی داعش می پرداخت، دولت جمهوری اسلامی ایران به حمایت از مردم مظلوم غزه در قبال حملات رژیم غاصب صهیونیستی پرداخت. بطلان پیش بینی آمریکا و عربستان مبنی بر پیروزی رژیم صهیونیستی در کوتاه ترین مدت به زودی آشکار شد. حملات این رژیم خونخوار اگر چه باعث کشته شدن بیگناهان زیادی شد اما با پیروزی مردم مظلوم غزه پایان یافت. همراهی ایران با مردم فلسطین هم به ارتقا وجهه سیاسی ما کمک شایانی کرد.

نتیجه گیری

عربستان بعد از بیداری اسلامی متحدان دیکتاتور خود را در منطقه از دست داده است. از سوی دیگر طرح عربستان برای سرنگونی دولت سوریه، عراق و در نهایت تضعیف محور مقاومت با شکست مفتضحانه ای روبرو شده است. این شکست ها عربستان را مجبور به دست کمک دراز کردن به سوی ایران کرده است. دولت ریاض امروز با خطر تهدید داعش مواجه است.

این فرزند ناخلف غرب و کشورهای عربی علاوه بر عملی نکردن نقشه های آنان، امروز به یک تهدید جدی برای حامیان خود تبدیل شده است. دولت عربستان برای حفظ آبروی خود هم که شده است مجبور به مهار داعش است. این امر عربستان را به سوی ایران که قطعا می تواند داعش را مهار کند، کشانده است. در مجموع می توان اقدام عربستان برای بهبود رابطه با ایران، اقدامی در راستای جلوگیری از شکست های بیشترش در منطقه دانست. عربستان به خوبی می داند که ایران به عنوان رهبر محور مقاومت در یمن، سوریه، عراق، لبنان از جایگاه ممتازی برخوردار است، از این رو به دنبال بهبود رابطه خود با ایران است. اظهارات تند مقامات عربستانی هم در راستای این مساله است که آنها فعلا در تحلیل هزینه-فایده استراتژی شان به جمع بندی مطلوبی نرسیده اند اما از این طرف هم نمی خواهند تمام و کمال راه مصالحه را ببندند. آنها می خواهند راه فراری برای خودشان باقی بگذارند. اگر هزینه های استراتژی فعلی بر فواید آن بچربد عربستان مذاکره را به جنگ سرد ترجیح خواهد داد.