به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، مسئله آموزش خلبانان جنگنده از جمله مراحل بسبیار حساس، پر هزینه و زمان بر در پروسه ساخت یک نیروی هوایی موثر به حساب می آید. با ورود به عصر جت و پروازهای مافوق صوت، به طور معمول آموزش خلبانان در 3 مرحله به انجام می رسد.

در مرحله اول دانشجویان خلبانی در هواپیماهای با پیشران ملخی مثل هواپیماهای سری PC-7 دوره ابتدایی اصول پرواز را طی می کنند. در مرحله بعد از هواپیماهایی مثل اف 5 برای آموزش پیشرفته تر و پروازهای مافوق صوت بهره گرفته می شود و خلبان مورد نظر عمده آموزش های لازم را در این مرحله فراخواهد گرفت.

معمولا با توجه به نمره های کسب شده توسط خلبانان در این دو مرحله و تعیین نوع هواپیمای مورد نظر مرحله آموزش نهایی بر روی آن هواپیما نیز چه در شبیه ساز و هم در حضور استاد خلبان انجام شده و در نهایت دانشجوی مورد نظر به یگان های عملیاتی منتقل می شود.

در کشور ما دو مرحله اول آموزش خلبان به وسیله دو نوع هواپیمای PC-7 و F-5 صورت می گیرد. این روش در بسیاری دیگر از کشورهای جهان نیز مورد استفاده قرار می گیرد. اما با پیشرفت هواپیماهای جنگی و ورود فناوری های جدید که به معرفی جنگنده های نسل 4.5 و 5 منجر شد ، تغییر در هواپیماهای آموزشی نیز امری غیرقابل اجتناب به حساب آمد.

نگاهی گذرا به داخل کابین جنگنده های جدید و مقایسه آن ها با جنگنده های قدیمی تر، به خوبی نشان دهنده این تغییرات می باشد.

شرکت سوئیسی Pilatus به عنوان سازنده هواپیمای آموزشی PC-7 مدل های جدیتری از این هواپیما مثل PC-9 و PC-21 را نیز برای آموزش خلبانانی که قصد پرواز با جنگنده های پیشرفته را دارند تولید کرده است. اما حجم زیادی از هواپیماهای PC-7 تا به امروز تولید شده و به مشتریان مختلفی در دنیا تحویل شده است.


با توجه به هزینه های بالای مربوط به خرید هواپیماهای جنگنده و پرنده های آموزشی جدید، یکی از راه های کاهش هزینه ها ارتقاء هواپیماهای قدیمی تر با تکنولوژی جدید تر می باشد. در این زمینه این شرکت سوئیسی دو برنامه ارتقاء را ارائه داده است. PC-7 Mk II یکی از ارتقاء های صورت گرفته بر روی این هواپیمای آموزشی است که در ابتدا به سفارش نیروی هوایی آفریقای جنوبی انجام شد.

در این ارتقاء نمایشگرهای چندکاره "MFD" که در هواپیمای PC-9 به کار رفته است در کابین هواپیمای PC-7 نصب شده و فضای نزدیک تر به جنگنده های امروزی را برای دانشجوی خلبانی ایجاد می کند. در این نمایشگر ها بخشی از اطلاعات پروازی به نمایش درآمده و از استفاده از نمایشگرهای عقربه ای که حجم زیادی از کابین را اشغال می کردند، کم شده است.

ارتقاء دیگر مربوط به این هواپیما مدل NCPC-7 می باشد که در نیروی هوایی سوئیس مشغول خدمت است. در این مدل نیز بخشی از نمایشگرهای عقربه ای با یک نمایشگر صفحه تخت جایگزین شده است.



اما جمهوری اسلامی ایران نیز از جمله دارندگان هواپیمای آموزشی PC-7 بوده و برای سالهاست که از این هواپیمای برای آموزش اولیه خلبانان خود بهره می برد. به دلیل تحریم های غیرقانونی اعمال شده بر علیه جمهوری اسلامی ایران و نیز تلاش مصمم کشورمان برای خودکفایی و خوداتکایی در مباحث دفاعی، در سالهای اخیر امکان تهیه هواپیماهای آموزشی جدید برای کشور موجود نبوده است، لذا ایران به سراغ استفاده از توان داخلی رفته است..

در جریان گفتگوی اخیر رسانه ها با معاون عملیات پایگاه هشتم نهاجا، نکات جالبی در خصوص ارتقاء صورت گرفته درباره این هواپیماهای آموزشی اشاره شده است. وی در این باره می گوید:

"الان به جایی رسیده‌ایم که در هواپیماهای PC-7 تمامی سیستم‌های نشان دهنده و داخل کابین را از حالت آنالوگ و قدیمی به حالت دیجیتال تبدیل و به روز می‌کنیم و هیچ‌یک از این سیستم‌های دیجیتال را هیچکدام از کشورها حاضر نشدند به ما بدهند ولی این کار را در داخل کشور خودمان انجام می‌دهیم. در مورد هواپیمای F7 و F14 نیز همین کار را انجام می‌دهیم که بتوانیم این هواپیماها را ارتقا دهیم."

البته به دلایل مشخص، تا امروز تصویری از کابین ارتقاء یافته این هواپیماها منتشر نشده است و این مسئله خود می تواند یک سوال در ذهن دوستداران و علاقمندان به این حوزه را مطرح کند که «آیا اصولا جمهوری اسلامی ایران توانایی تغییر وضعیت کابین جنگنده ها و هواپیماهای آموزشی خود به آنالوگ به دیجیتال را دارد یا خیر؟»

برای پاسخ به این این سوال بایستی به پروژه ای دیگر از طرح های سازمان صنایع هوایی کشور اشاره کرد.

پروژه جنگنده صاعقه یکی از نام های آشنا برای علاقمندان در این حوزه به شمار می آید. چندی پیش در جریان دهه مبارک فجر از گونه جدید هواپیمای صاعقه با قابلیت رزمی و آموزشی نیز رونمایی شده و به نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران تحویل داده شد. هواپیمایی که بر پایه جنگنده اف 5 توسعه پیدا کرده است.


تصاویر منشتر شده از کابین مدل جدید صاعقه در جریان نمایشگاه دستاوردهای وزارت دفاع در شهریور ماه 93 منتشر شده که در آن از تجهیز کابین این جنگنده به نمایشگرهای دیجیتالی خبر می دهد. این تصاویر منتشر شده مدرکی محکم دال بر بومی شدن و وجود توانایی مدرن سازی کابین جنگنده های موجود در کشور است.

این نمایشگرهای پیشرفته در 2 دهه اخیر در بیشتر هواگردهای جدید نظامی و غیر نظامی مورد استفاده قرار گرفته است به طوری که در برخی گونه ها اثری از هیچ نمایشگر عقربه ای قدیمی مشاهده نمی شود؛ مفهومی که در کابین جنگنده قاهر و نسل جدید صاعقه نیز مورد توجه قرار گرفته است.

با این سامانه ها و حذف انبوهی از نمایشگرهای عقربه ای، کابین خلبان محیطی نسبتاً خلوت نزدیک به هواپیماهای نسل چهارم پیشرفته بوده که با کاهش بار کاری خلبان به افزایش قابلیت های او در هدایت هواپیما و تمرکز روی مأموریت اصلی کمک می کند.

این نمایشگرهای دیجیتال که اطلاعات لازم در مورد وضعیت وسیله پرنده مانند ارتفاع پروازی، زوایه نسبت به افق، سرعت، میزان سوخت و ... را در اختیار خلبان قرار می دهد یک مزیت بزرگ نسبت به نمایشگرهای عقربه ای (آنالوگ) قدیمی دارد و آن هم بحث کم کردن فشار روانی خلبان است. در کابین های قدیمی خلبان بایستی به صورت همزمان عقربه های مختلفی را کنترل کرده و همزمان به عملیات پروازی و همچنین در صورت لزوم درگیری و اجرای آتش نیز توجه نماید.

با استفاده از دو نمایشگر جدید به جای تعدادی از نمایشگرهای عقربه ای قبلی که به صورت پیش فرض، تنها داده های ضروری پرواز را نشان می دهند بار کاری خلبان شدیداً کاهش یافته و کاربر می تواند با یک نگاه سریع و در کمترین زمان ممکن اطلاعات مورد نظر را از کابین خلوت شده خود در اختیار داشته باشد و در صورت لزوم با استفاده از کلیدهای اطراف نمایشگر، اطلاعات سامانه های دیگر  از جمله تصاویر دریافتی از دوربین ها را از رایانه کنترل مأموریت درخواست و مشاهد کند.

مزیت دیگر این نمایشگرها، قابلیت اطمینان بسیار بالاتر آنها نسبت به نسل قدیمی است. کمیت "زمان متوسط بین خراب” MTBF:    (Mean Time Between Failures)  برای MFDها ده‌ها برابر بیشتر از نمونه های آنالوگ است بنابراین اولاً تعداد و زمان بررسی های لازم قبل از هر پرواز کاهش یافته و هواگرد در مدت کوتاهی برای پرواز آماده می شود، احتمال بروز خرابی سامانه در حین پرواز بسیار کاهش یافته و زمان مورد نیاز برای تعمیرات آن نیز کمتر می شود.


از سوی دیگر، تعویض یک MFD با نمونه سالم بسیار کمتر از تعویض چندین نمایشگر عقربه ای زمان می خواهد. به علاوه هرکدام از این نمایشگرهای آنالوگ یا عقربه ای پس از نصب باید جداگانه آزمایش شوند که این هم فرایندی زمانبر است. فرایند تعمیرات نمایشگرهای عقربه ای نیز خود امری زمانبر و حساس است.

تغییرات انجام شده در هواپیماهای آموزشی و رزمی نهاجا نشان از یک تغییر گسترده و برنامه ریزی طولانی برای افزایش توان رزمی نهاجا دارد. ارتقاء کابین هواپیماهای آموزشی ، آموزشی – رزمی و رزمی نشان از ارتقاء سنگین بر روی هواپیماهای رزمی نهاجا ، مثل اف 14 دارد.

 این ارتقاء های صورت گرفته را می توان در بخش های دیگری از صحبت های معاون عملیات پایگاه هشتم نهاجا در خصوص ارتقاء رادار جنگنده اف 14 ، افزایش توان کشف هدف و همچنین نصب موشک های هوا به سطح هدایت شونده بر روی این هواپیما همه نشان از بروز تغییرات گسترده در کابین و سامانه های الکترونیکی و راداری این هواپیما به منظور انجام این عملیات ها دارد. صد البته نیز مشخص است که برای آموزش دادن خلبانان برای پرواز با این جنگنده های به روز شده به هواپیماهای آموزشی به روز شده چه در مرحله مقدماتی و چه در مرحله پیشرفته نیاز است.

سرهنگ خلبان اصغر شفیعی می گوید: "خوشبختانه با رادار ملی که ساختیم و روی F14 قرار دادیم که هم قابلیت رادارهای قبلی را دارد و هم به روز شده است و جنگنده‌های ما می‌تواند فضا را کنترل کند و قابلیت آواکس را داشته باشد تا فضای چند صد کیلومتری اطراف خودش را کنترل کند که این کار را امروز با F14 های خود انجام می‌دهیم. "

 وی همچنین درباره تسلیحات جدید اف 14 می گوید: "در ماموریت‌های هوا به زمین، شلیک موشک‌های هوا به زمین و پرتاب بمب را داریم که این قابلیت را روی هواپیمای F14 ایجاد کرده‌ایم. خلبانان ما هم این تمرینات را شروع کردند که تمرینات خوبی هم داشتند و خلبانان و هواپیماهای F14،‌ مثل هواپیماهای بمب افکن و جنگنده‌های هوا به زمین در صورت نیاز وارد عمل خواهند شد."

بومی شدن این فناوری در کشور و ارتقاء کابین هواپیماهای ایرانی ، نوید ورود به خدمت جنگنده های ارتقاء یافته و همچنین افزایش توان بومی صنعت دفاعی کشور برای طراحی و ساخت جنگنده های پیشرفته بومی می باشد.