گروه جهاد و مقاومت مشرق - بسیاری ازکشورها که در طول جنگ‌های مختلف متحمل صدمات فراوانی شدند پس از سپری کردن دوران بازسازی، به منظور معرفی اتفاقات رخ داده در کشورشان و عبرت آموزی از این رویدادها و ازطرفی تقویت موقعیت خود در سطح بین‌الملل و حتی بهره‌برداری‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، به گردشگری جنگ به عنوان مسیر مهمی درجهت رسیدن به اهداف خود پرداخته‌اند. گردشگری جنگ ازجمله صنایع خدماتی است که در سال‌های اخیر با سرعت زیادی درحال توسعه است؛ انسان محوربودن صنعت گردشگری موجب شده تا عوامل انسانی در توسعه آن نقش بسیار چشمگیری داشته باشند. احترام به قربانیان جنگ‌ها بویژه ارج نهادن به فداکاری فرماندهان، سربازان و حتی غیرنظامیانی که جان خود را در جنگ از دست داده‌اند تقریباً وجه مشترک تمامی ملل و فرهنگ‌ها است و محدود به دین و آیین خاصی نمی‌شود.

کشورهای پیشرو در توسعه گردشگری جنگ

کمتر جایی را در جهان می‌توان یافت که از پدیده جنگ و منازعات مسلحانه در امان بوده باشد. تاریخ جهان بویژه تاریخ معاصر مملو از خاطرات تلخ و شیرین شکست و پیروزی در جنگ‌ها بوده و نقاط زیادی در جهان یادآور حوادث خونین و خاطره قربانیان این نبردها، رزمندگان و فداکاری‌های آنان است، از همین رو گردشگری جنگ در بسیاری از نقاط دنیا رایج بوده و مقاصد گردشگری جنگ به کشور یا منطقه خاصی محدود نمی‌شود. با این همه برخی از این نقاط و مناطق به عنوان مقاصد شناخته شده‌اند. گردشگری جنگ در دنیا شهرت و جاذبه بیشتر دارند و گردشگران زیادی را از نقاط مختلف دنیا به سوی خود جذب می‌کنند. که از جمله می‌توان کشورهای روسیه، فرانسه، بلژیک، ترکیه، ژاپن، ویتنام و... را نام برد که همه ساله هزاران گردشگر در قالب تورهای گردشگری جنگ از موزه‌ها و مناطق نبرد و یادمان‌ها بازدید می‌کنند.

 گردشگری جنگ در ایران را دریابیم

بعد از جنگ جهانی اول نخستین زمزمه های گردشگری جنگ مطرح شد. ایده ای که طرح آن در ابتدا، هدفی جز رونق دوباره مناطق جنگ زده و بهبود وضعیت اقتصادی این مناطق نداشت، اما بعد از مدتی وجهه تاریخی آن قوت گرفت و با بهبود وضعیت مناطق جنگ‌زده، به حاشیه دنیای گردشگری رانده شد. (نصرآبادی، 1384. خاک، خرابه و آوار)

این تنها هدیه‌ای است که دنیای گردشگری جنگ به بازدیدکنندگانش می‌دهد تا با تماشای فجایع انسانی، عواطف بشردوستانه و جنگ ستیزی و کمک به همنوع در آنها بیدار شود. گردشگری جنگ با تمام بهره‌ای که نصیب دولت‌ها می‌کند، چیز زیادی برای گردشگران ندارد، اما همین شاخه گردشگری وقتی به مرزهای ایران می‌رسد، رنگ و بوی دیگری می‌گیرد. تاریخ، معنویت و حماسه، دستاوردهایی هستند که گردشگران جنگ در ایران، از آوار مناطق جنگی کسب می‌کنند و بدین ترتیب این شاخه گردشگری در ایران، چارچوب های تازه ای می‌یابد.

در فرهنگ کهن و غنی ایرانی، پاسداشت و تکریم قهرمانان و مدافعان میهن ریشه‌ای دیرینه دارد. حماسه سرایان پارسی گوی همواره در نکوداشت مقام این قهرمانان و سرداران و سربازان و نیز کشتگان دفاع از ایران زمین، اشعار و قصاید نغزی سروده‌اند.

در آموزه‌ها و ادبیات دینی ما نیز شهیدان و مجاهدان همردیف مقام انبیا و اولیا شمرده شده و از ارزش فوق‌العاده‌ای برخوردارند. در بیشتر فرهنگ‌ها و ملل دنیا نیز این سنت دیرین وجود دارد. بر همین اساس، گردشگری جنگ به عنوان یکی از قابلیت‌های توسعه در استان‌های درگیر جنگ تحمیلی در ایران جایگاه ویژه‌ای دارد.

ایران پتانسیل‌ متعددی در زمینه گردشگری جنگ دارد که هریک از آنها باتوجه به ماهیت شان، به عنوان محصول گردشگری جنگ می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. موزه عبرت که شکنجه زندانیان سیاسی در دوران پهلوی دوم را درمعرض نمایش عموم قرار می‌دهد، موزه شهدا، موزه صلح و همچنین نمایشگاه های دائمی و موقتی که تصاویری از شهدای انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی را عرضه می‌کنند، ازجمله جاذبه های جنگ محسوب می‌شوند (فرشی میناآباد و همکاران 1391 ) اما به نظر می‌رسد درحال حاضر میراث جنگ تحمیلی ایران و عراق مهم‌ترین پتانسیل گردشگری جنگ در ایران باشد. این جنگ که ازسوی عراق آغاز و بر ایران تحمیل شد، از سال 1359 تا سال 1367 به طول انجامید و در این هشت سال، کل کشور وخصوصاً مناطق غرب و جنوب درگیر این جنگ بود.

بعد از جنگ، میراث تلخ فراوانی از آن به جای ماند که همانند دیگر مناطق جنگ‌زده جهان، ازجمله ویتنام در آسیا، این پتانسیل را دارد تا تبدیل به مقصد مهم گردشگری جنگ شود.
دراین صورت هم داستان شجاعت فرزندان ایران در پاسداری از وطن و هم رنج‌ها و مصیبت‌های مردم ایران خصوصاً هموطنان در مناطق جنگی، با صدای حقیقی‌تر و رساتری به گوش جهانیان می‌رسد.

از مهم‌ترین مسائل این جنگ استفاده مکرر عراق از سلاح‌های شیمیایی علیه مردم بی‌دفاع بوده که آثار این فجایع در آن مناطق هنوز باقی است. فاجعه‌ای که براثر بمباران شیمیایی عراق در حلبچه، سردشت، پیرانشهر و دیگر مناطق رخ داد، با فجایعی همچون بمباران اتمی شهرهای هیروشیما و ناکازاکی ژاپن به دست امریکا قابل مقایسه است، اما تاکنون این مقاصد چنانکه باید عرضه نشده‌اند و برنامه خاصی برای جذب گردشگران بین‌المللی به این مقاصد نیز وجود نداشته است. فقط در ایام خاصی از سال گروه‌هایی از علاقه مندان، تحت عنوان «راهیان نور» راهی مناطق جنگی شده و از یادمان‌ها و مناطق خاصی بازدید می‌کنند. بنابر اعلام سازمان بسیج، سالانه 5 میلون نفر در قالب این کاروان‌ها از مناطق جنگی جنوب و غرب کشور بازدید کرده‌اند. اردوهای راهیان نور در نیمه اول فروردین و نیمه دوم اسفند با بیشترین استقبال مواجه است.

 گردشگردی جنگ، هویت بخشی برای نسل آینده

ازجمله رهیافت‌های توسعه گردشگری جنگ، درنظرگرفتن آن به عنوان عاملی برای حفظ ارزشها، خاطرات و افتخارات جنگ است. همچنین از دیگر رهیافت‌های توسعه گردشگری جنگ می‌توان به مواردی چون: تجدید دیدار رزمندگان و افراد درگیر در جنگ از مناطق جنگی، تجلیل از رشاد‌تها، افتخارآفرینی‌ها و ایثار رزمندگان و انتقال ارزشها، خاطرات و افتخارات جنگ به بازدیدکنندگان و گردشگران داخلی و خارجی، اشاره کرد.

این رهیافت‌ها نشان از نقش مهم و کارکرد مناسب توسعه گردشگری در مناطق جنگی، در پاسداشت دستاوردها و ارزش‌های دوران دفاع مقدس برای نسل‌های کنونی و آینده، چه در داخل کشور و چه در خارج از کشور دارد(سهرابی، 1391).

علاوه براین، توسعه گردشگری در مناطق جنگی پاسخی برای جست و جوی گذشته و میراث یک جامعه است. گردشگری در این مناطق می‌تواند با عرضه مکان‌های اصیل برای ایجاد تجربه و درک مفاهیم و ارزش‌های مرتبط، در هویت‌یابی و برجسته‌سازی ارزش‌ها و مفاهیم ناب دفاع مقدس برای نسل‌های امروز و آتی، نقش عمده‌ای را برعهده گیرد. بنابراین، توسعه گردشگری جنگ و گردشگری در مناطق جنگی کشور موجب به وجود آمدن تجربه بازدید از مکان‌ها، یادمان‌ها و رویدادهای مرتبط با مفاهیم و عناصر دفاع مقدس برای بازدیدکنندگان می‌شود. این نوع گردشگری می‌تواند کارکردهای اجتماعی و فرهنگی گوناگونی را در جامعه به دنبال داشته باشد که تسهیل در جریان هویت بخشی به جامعه بویژه جوانان ازجمله مهم‌ترین آنهاست.

منابع :
٭ (سهرابی، مهدیه 1391)، شناخت دستاوردهای گردشگران داخلی در بازدید از مناطق جنگی ایران، (پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت گردشگری)، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی8. کارکنان نصرآبادی، محمد 1384 فصلنامه مطالعات ملی، سال ششم، «جامعه شناختی به جنگ ایران و عراق» شماره دوم، 1384، صص 86، 71
٭ (فرشی میناآباد و همکاران 1391)، گردشگری جنگ با تأکید بر اردوهای دانش‌آموزی راهیان نور: مطالعه موردی دبیرستان‌های شهر رشت، رشت: پژوهشکده مطالعات و
تحقیقات بسیج.
* روزنامه ایران