به گزارش مشرق، 27 سال پیش در چنین روزی، در تاریخ 12 تیر سال 1367، ناو جنگی «یو‌اس اس وینسنس» متعلق به نیروی دریایی آمریکا یک فروند هواپیمای ایرباس مسافربری شرکت هواپیمایی ایران‌ایر که بر فراز خلیج فارس در حال پرواز بود را سرنگون کرد و موجب مرگ تمامی 290 سرنشین آن که 46 نفر از آنها کودک بودند، شد.

دولت آمریکا پس از این حادثه دلخراش، نه تنها مسئولیت آن را به عهده نگرفت، بلکه هیچکدام از خدمه ناو وینسنس را تحت پیگرد قرار نداد و حتی به ویل راجرز، فرمانده این ناو جنگی در پایان خدمتش، مدال افتخار اهدا کرد.

مقامات نظامی آمریکا پس از این حادثه ادعا کردند در هدف قرار دادن این هواپیمای مسافربری دچار اشتباه شده‌اند. مقامات نظامی آمریکایی همچنین ادعا کردند که هواپیمای ایرباس ایران در خارج از مسیر هوایی پرواز می‌کرده و رزم‌ناو آمریکایی نیز 7 بار اخطار رادیویی برای هواپیمای ایران مخابره کرده ولی جوابی دریافت نکرده است. با این حال، این ادعاها در سایه شواهد بعدی، رنگ باختند.

گزارش زیر نگاهی است به اظهارات مقامات آمریکایی و سپس نظرات کارشناسان مستقلی که بر این ادعاها خط بطلان کشیده‌اند.

دریاسالار «ویلیام کرو»، فرمانده ستاد مشترک نیروی دریایی آمریکا در نشست خبری وزارت دفاع آمریکا، یکشنبه 3 جولای 1988 در پنتاگون درباره پرواز مسافربری شماره 655 شرکت هواپیمایی ایران ایر:

«با تأسف باید بگویم، ظاهراً ناو یو اس اس وینسنس در یک اقدام دفاعی مناسب در خلیج فارس به یک هواپیمای مسافربری ایران شلیک کرده و باعث سقوط آن شده است.»

«مسیر این هواپیمای غیرنظامی به گونه‌ای بوده که مستقیم به سمت پایین و رو به یو اس اس وینسنس رو به حرکت بوده که در آن زمان با پنج قایق تندروی بوگهامار که به نیروهای ما حمله کرده بودند، درگیر بوده است. وقتی که هواپیمای مذکور به اخطارهای مکرر ما توجهی نکرد،  وینسنس به سمت این هواپیما شلیک کرد تا از خودش دربرابر هر گونه حمله احتمالی محافظت کند.»

«تنها منفعت آمریکا در خلیج فارس صلح است و این تراژدی بر نیاز بر دستیابی هر چه سریعتر به این هدف تأکید می‌کند.»

منبع: اسناد عمومی روسای جمهوری آمریکا: رونالد ریگان، 1988 ـ 1989

گزارش کاخ سفید، دوشنبه 4 جولای 1988 با عنوان به اقدام نظامی آمریکا خطاب به کمیته امور خارجی

رونالد ریگان: در تاریخ 3 جولای 1988 یو اس‌اس وینسنس و یو‌اس‌اس مانتگومری  در حال انجام عملیات در آبهای بین‌المللی خلیج فارس، در نزدیکی تنگه هرمز بودند. شایان ذکر است در روز 2 جولای مانتگومری به سیگنال‌های خطری از یک تانکر هلندی واکنش نشان داده بود که هدف حمله قایق‌های کوچک ایرانی قرار گرفته بود. با در دست داشتن نشانه‌هایی مبنی بر اینکه حدود 12 کشتی کوچک ایرانی جمع شده بودند تا به این کشتی تجاری حمله کنند، ناو وینسنس یک بالگرد لامپس مارکس را برای انجام یک مأموریت گشت‌زنی روانه حریم هوایی آبهای بین‌المللی کرد تا موقعیت را ارزیابی کند. وقتی که بالگرد مذکور تنها به چهار مایل دریایی رسیده بود، قایق‌های کوچک ایرانی به سمت آن شلیک کردند (در این زمان وینسنس 10 مایل دریایی از صحنه فاصله داشت). بالگرد لمپر آسیب ندید و به سرعت به وینسنس برگشت.

در زمانی که وینسنس و مانتگومری در حال نزدیک شدن به گروههای قایق‌های ایرانی بودند، دست‌کم چهار عدد از قایق‌های کوچک به سمت ناوهای جنگی آمریکا برگشتند و شروع به محاصره آن کردند. در این زمان هر دو ناو جنگی به سمت قایق‌های کوچک شلیک کرده و باعث غرق دو قایق و صدمه به یک قایق سوم شدند. در کمال تأسف، در خلال واکنش امریکا به حملات ایرانیان، یک هواپیمای مسافربری ایران توسط وینسنس هدف قرار گرفته و سقوط کرد.

اقدامات نیروهای آمریکایی در واکنش به حمله از جانب قایق‌های ایرانی در راستای حق طبیعی ما برای دفاع از خود بوده که در بند 51 منشور سازمان ملل تصریح شده است.

رونالد ریگان

منبع: سایت کاتالوگ انتشارات دولت آمریکا

رونالد ریگان، گفت‌وگو با خبرنگاران، 11 جولای 1988

موضوع: پرداخت خسارت به قربانیان هواپیما

سوال: آقای رئیس جمهور آیا تصمیمی برای پرداخت غرامت به خانواده‌های قربانیان هواپیمای مسافربری ایران دارید؟

رئیس جمهور: خب، من از همان اول گفته‌ام ما مردم همدلی هستیم و فکر می‌کنم که همه ما با خانواده‌های مردم بدشانسی که در آن هواپیما بودند، همدلی می‌کنیم.

سوال: آیا شما نگران افکار عمومی مردم آمریکا هستید که مخالف پرداخت غرامت به خانواده‌های قربانیان هستید؟

پاسخ رئیس جمهور: من فکر می‌کنم آنها هم این حادثه را با احساسی که ما نسبت به دولت داریم و کاری که دولت آنها با اعضای سفارت ما کردند، پیوند زده‌اند. من می‌خواهم این را به صراحت بگویم که قطعا هیچ خسارت یا چیزی از این دست به دولت ایران پرداخت نخواهد شد. همان‌طور که گفته‌ام همه ما می‌توانیم با مردم بی گناهی که قربانی شدند، همدلی کنیم.

منبع: اسناد عمومی روسای جمهور آمریکا

بیانیه مشاور رئیس جمهور در ارتباطات رسانه‌ای درباره سیاست آمریکا در خصوص حمله به هواپیمای مسافربری ایران در خلیج فارس، 11 جولای 1988

آقای ریگان، رئیس جمهور، سیاست آمریکا در خلیج فارس، جایی که نیروهای ما در حال حفاظت از منافع اساسی جهان آزاد هستند را مورد بررسی قرار داده است. وی رضایت کامل خود را از سیاست آمریکا ابراز و بار دیگر تأکید کرده که به باور وی اقدامات وینسنس در روز سوم جولای در حادثه هواپیمای ایران، اقدامات دفاعی موجه بوده‌اند.

مسئولیت این حادثه غم‌انگیز و همچنین مرگ صدها هزار قربانی بی‌گناه دیگر در جنگ ایران و عراق به عهده کسانی است که از پایان رساندن درگیری‌ها امتناع می‌کنند. بخش زیادی از مسئولیت آن به گردن دولت ایران است که برای حدود یک سال از پذیرش و اجرای قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل سر باز می‌زند و در همان حال اقدام به حمله‌های بدون تحرک قبلی علیه کشتی‌های بی‌طرف و خدمه آن در آبهای بین‌المللی خلیج می‌کند.  

جورج دبلیو بوش، معاون اول رئیس جمهور آمریکا در شورای امنیت سازمان ملل، نیویورک، 14 جولای 1988

یک چیز مبرهن است و آن اینکه وینسنس به خاطر محافظت از خود این اقدام را انجام داده است. این تصادف غم‌انگیز با توجه به پیشینه مکرر حملات غیرموجه، بدون تحرکات قبلی و غیرقانونی ایرانی‌ها علیه کشتی‌های تجاری و نیروهای مسلح آمریکا انجام شده است.

اظهارات رونالد ریگان، رئیس جمهور آمریکا در جلسه وتوی قانون اختیارات دفاع ملی، سال 1989، و جلسه پرسش و پاسخ با خبرنگاران، سوم آگوست 1988

هلن توماس: آقای رئیس جمهور آیا آماده‌اید اظهاراتی که هنگام سرنگون کردن هواپیمای ایرانی انجام داده‌اید را پس بگیرید؟ اینطور به نظر می‌رسد که این گزارش (گزارش تحقیقی وزارت دفاع آمریکا درباره سرنگونی هواپیمای ایرانی)، طبق آنچه در خبرها آمده، ظاهراً نشان خواهد داد که پرسنل (وینسنس) ترسیده بودند و می‌دانید که اتفاقات اینچنینی باز هم رخ خواهند داد.

رئیس جمهور: خب، هلن، من هم چیزهایی که درباره این گزارش گفته می‌شود را خوانده و شنیده‌ام که مسئولیت حادثه را متوجه افرادی داخل اتاق رادار می‌کنند که در حال رمزگشایی سیگنال‌های رادار بودند. اما هنوز نمی‌توانم در این مورد نظری بدهم چون هنوز نه ارتش و نه دفتر من این گزارش را دریافت نکرده‌اند. به محض اینکه ما آن را دریافت کنیم و آن را خودمان بخوانیم، آن موقع می‌توانیم درباره‌اش اظهار نظر کنیم.

هلن توماس: یعنی شما هیچ نشانه اولیه‌ای در دست ندارید درباره اینکه....

رئیس جمهور: خیر و من فکر نمی‌کنم بتوانیم این گزارش را تا زمانی که تحویل نشده باشد، نهایی تلقی کنیم.

منبع: اسناد دولتی روسای جمهور آمریکا

اینها اظهاراتی بودند که مقامات آمریکایی در آن سال درباره شلیک به هواپیمای ایرانی که باعث کشته شدن صدها نفر شده بود، مطرح کردند.

اما آیا این ادعاهای مقامات آمریکایی، درست هستند؟ کارشناسان مستقل و برخی اسناد به دست آمده این روایت‌ها از حوادث آن روز غم‌انگیز را نمی‌پذیرند. در زیر به اظهاراتی خواهیم پرداخت که کارشناسان مستقل درباره این اظهارات رسمی آمریکا مطرح شده است.

اولین ادعای مقامات آمریکایی این بود که هواپیمای مسافربری ایران در ارتفاع پایین در حال پرواز بوده و در حال نزدیک شدن به ناو وینسنس بوده که این ناو بنا به احتیاط‌های دفاعی، مجبور به شلیک به سمت آن شده است. حال آنکه، اسناد روایت دیگری دارند.

مکالمات کابین خلبان نشان می‌دهد که هواپیمای ایران در ارتفاع 12 هزار پایی در حال پرواز بوده و لحظاتی قبل از آنکه هدف اصابت موشک قرار گیرد آماده پرواز به ارتفاع 14 هزار پایی بوده است. ساعت 10:24 به وقت محلی، یعنی درست همان لحظه‌ای که کاپیتان راجرز موشک‌ها را به سمت هواپیمایی ایران شلیک می‌کند خلبان هواپیما، اعلام کرده هواپیما در حال اوج گرفتن از ارتفاع 12 هزار پایی است.

این در حالی است که در روایت رسمی پنتاگون، ارتفاع هواپیمای مذکور بسیار پایین‌تر از این و بین 7 هزار تا 9 هزار پایی ذکر شده و ادعا شده هواپیمای مذکور در لحظه شلیک موشک توسط وینسنس، به سمت این ناو در حال حرکت  بوده است.

رسانه‌های آمریکایی در آن زمان، پس از منتشر شدن دست‌نوشته مکالمات کابین خلبان نوشتند: «دست‌نوشته‌های مکالمات کابین خلبان، روایت ایران از حادثه شلیک به هواپیمای مسافربری را تأیید می‌کنند (منبع)

ادعای دیگری که مقامات آمریکایی مطرح کرده‌اند این بوده که هواپیمای مسافربری ایرانی را با اف ـ 14 اشتباه گرفته‌اند. ادعایی که بسیاری از ناظران و کارشناسان آن را با توجه به تفاوت اندازه دو هواپیما بعید می‌دانند.

شبکه نشنال جئوگرافی، مستندی به نام «تشخیص اشتباه» درباره این تراژدی پخش کرد که در آن تأیید شده هواپیمای مسافربری ایرانی نوعی از «کد شناسایی دوست یا دشمن» (منظور از این کد، یک سیستم شناسایی کدگذاری شده رادیویی است که برای تشخیص دوست یا دشمن بودن هدفی که وجود و موقعیت آن توسط رادار شناسایی شده به کار می‌رود) ارسال کرده که اثبات می‌کرده هواپیمای ایرانی، جنگی نیست. با این حال، کاپیتان راجرز، در مصاحبه‌ای تأکید کرد که به نظر او تنها این کد برای نشان دادن دشمن نبودن این هواپیما کافی نبوده است.

از طرف دیگر، ناخدا دوم، دیوید کارلسون، فرمانده ناو سایدز که در زمان حادثه در نزدیکی ناو وینسنس قرار داشت، این ادعای راجرز را نمی‌پذیرد. به گفته وی،   ایرباس ایرانی علاوه بر علائمی که مبنی بر غیرنظامی بودن خود می‌فرستاده با سرعتی کم در حال اوج گرفتن بود؛ کارلسون می‌گوید: «حتی اگر در چنین شرایطی نیز این هواپیما به عنوان یک جت اف 14 شناسایی می‌شد باز من تردید دارم که یک هواپیمای اف 14 می‌توانست تهدید سطحی را متوجه ناو وینسنس یا سایدز یا هر شناور دیگری کند.»

علت اینکه کارلسون می‌گوید هواپیمای اف 14 ایرانی نمی‌توانست تهدیدی متوجه ناو وینسنس بکند این است که در آن زمان هواپیماهای اف 14 ایران مجهز به سلاح‌های هوا به زمین نبودند و اف 14های موجود در پایگاه‌های ششم و نهم شکاری بوشهر و بندرعباس، فقط برای دفاع از نفتکش‌های ایرانی و مقابله با حملات هوایی علیه آن نفتکش‌ها به پرواز درآورده می‌شدند و پشتیبانی هوایی از نیروی دریایی بعهده گردان‌های فانتوم اف-4 بود.

کاپیتان دیوید کارلسون، در مصاحبه دیگری در سال 2005 انتقادات تندی از کارل راجرز، فرمانده ناو وینسنس کرد و پرخاشگری وی را مورد سرزنش قرار داد.

وی در مصاحبه با رابرت فیسک، نابودی هواپیمای ایرانی به دست راجرز را نقطه اوج پرخاشگری راجرز دانست که از 4 هفته قبل از حادثه شروع شده بود.

منظور کاپیتان کارلسون، حادثه‌ای بود که در 2 ژوئن (‎12 خرداد 1367)، تنها 4 هفته پیش از نابودی پرواز 655 اتفاق افتاد. او گفت که در آن حادثه، ناو وینسنس بیش از حد به یک ناوچه ایرانی، که در حال انجام بازرسی «قانونی» از یک کشتی بود نزدیک شد. ناو وینسنس یک بالگرد را به فاصله 2 تا 3 مایلی ناوچه ایرانی فرستاد (در صورتی که براساس قانون، حداقل باید در 4 مایلی ناو ایرانی قرار می‌گرفت) و سپس بر روی چند قایق تندروی کوچک آتش گشود.

کاپیتان کارلسون درباره روز حادثه سرنگونی هواپیمای ایرانی می‌گوید وقتی راجرز اعلام کرد که می‌خواهد هواپیمای ایرانی را سرنگون کند او یک بار دیگر مانیتورهای ناوش را بررسی کرده و به خدمه‌اش گفته: «این هواپیما که دارد اوج می‌گیرد؛ ارتفاعش هم که 7،000 فوت است! معلوم هست راجرز دارد چکار می‌کند».

با این وجود کارلسون با خود می‌گوید که شاید راجرز اطلاعات بیشتری داشته باشد، بی‌خبر از این که راجرز به اشتباه فکر کرد که هواپیما در حال شیرجه‌زدن است.

انجمن مطالعات راهبردی بین‌المللی هم اعزام این ناو را به منطقه اقدامی غیرمسئولانه دانسته که باعث شده آستانه تحمل برای درگیری در آن پایین بیاید.

دریادار بازنشسته یوچین لاروک از مرکز اطلاعات دفاعی نیز با اظهار نظری مشابه می‌گوید:

ناو وینسنس اصولاً نمی‌بایست برای عملیات به خلیج فارس اعزام می‌شد. ما در حال جنگ با ایران نبودیم و هیچ اعلان جنگی میان دو کشور وجود نداشت. هواپیمای ایرانی در یک محدوده هوافضای بین‌المللی بر فراز آب‌های بین‌المللی بود و آمریکا حق نداشت آن را برای هر هواپیمای مشکوک یا غیرمشکوک منطقه جنگی اعلام کند، زیرا رسماً با ایران در حال جنگ نبود. دلیلی هم وجود نداشت که ایرباس ایرانی به پیام‌های هشدار ما پاسخ دهد.

لس آسپین نماینده دمکرات ایالت ویسکانسین و رییس کمیته نیروهای مسلح مجلس نمایندگان ایالات متحده آمریکا در نوامبر 1988 براساس اطلاعات ذخیره شده بر روی ناو جنگی مستقر در خلیج فارس در مصاحبه‌ای با روزنامه نیویورک تایمز می‌گوید:

هیچکدام از 9 مانیتور کشتی، هواپیمایی را در حالت حمله نشان نمی‌دهند. در هیچکدام از نوارها اثری از سیگنال مود 2، مورد استفاده هواپیماهای نظامی و غیرنظامی، وجود ندارد. همه دستگاه‌ها در حال نشان دادن یک فروند هواپیمای ایرباس در حال اوج گیری هستند.

دیوید ایونز، مفسر نظامی شیکاگو تریبیون نیز معتقد است که سیستم شناسایی و هدایت آتش ناو وینسنس، در آن روز سوم ژوییه، روی کنترل خودکار نبود و خطای انسانی و قضاوت نادرست موجب سرنگونی ایرباس ایرانی شده و چنانچه کنترل در حالت اتوماتیک بود، دلیلی برای اشتباه در شناسایی هواپیما وجود نداشت و این فاجعه انسانی رخ نمی‌داد. به عقیده ایونز، برگزاری یک دادگاه نظامی برای ناخدا راجرز و عملکرد او در حادثه سرنگون کردن یک جت مسافربری با 290 سرنشین بی گناه امری عادلانه محسوب می‌شد، ولی ایالات متحده در مقابل دیدگان ایرانیان، در پایان خدمت راجرز به وی مدال اعطا کرد و هیچکدام از خدمه وینسنس تحت پیگرد قانونی قرار نگرفتند.