گروه سیاسی مشرق - چند روزی است که واژه جالبی به ادبیات سیاسی کشور واردشده است. واژه‌ای که به‌واسطه نیازمندی یک جریان سیاسی برای توجیه و برطرف کردن چالشی که در آن گرفتار آمده تولیدشده است. «دیپلماسی اتفاقی»‌ یکی از اصطلاحاتی است که در دولت یازدهم که خود را دولت تدبیر و امید می‌خواند باب شده و رسانه‌های زنجیره‌ای اصلاح‌طلب نیز در این راستا در حمایت از دولت روند اقناع‌سازی افکار عمومی بر پایه چنین اصطلاحی را برعهده‌گرفته‌اند. اما تناقض اساسی در این سؤال رخ عیان می‌کند که چگونه دولتی که خود را دولت «تدبیر و امید» می‌خواند گرفتار اتفاقات سیاسی می‌شود؟

تفاوت میان تدبیر و اتفاق در ادبیات فارسی

فرهنگ معین تدبیر را معادل، به پایان کاری اندیشیدن، اندیشیدن و پایان بینی و فرهنگ لغات دهخدا نیز تدبیر را به معنای اندیشه کردن در عاقبت امور و پایان کار نگریستن معنا کرده و در توضیحاتی بیشتر آورده است: «چاره‌جویی. معالجه. مداوا. جستن راه علاج و چاره. راه بردن به رفع مشکلات. حل مسائل غامض. بکار بردن رأی است در کار سخت، و گفته‌اند تدبیر نگریستن در پایان است به شناخت خیر، و بازگفته‌اند تدبیر اجرای امور است بر علم عواقب، و این دربارهٔ خدای تعالی حقیقت است و برای بنده مجاز.»

از سوی دیگر واژه «اتفاق» نیز در فرهنگ‌نامه دهخدا و معین به دو معنی مصطلح آن یعنی باهم شدن، باهم بودن، اِجماع و در معنای دیگر حادثه، پیشامد و تقدیر معنا شده است که البته جریان حامی دولت درزمینهٔ مصافحه محمدجواد ظریف وزیر خارجه کشورمان و باراک اوباما رئیس‌جمهور آمریکا معنای دوم یعنی حادثه و تقدیر را علت اصلی این ماجرا قلمداد می‌کنند تا به رفع‌ و رجوع این مسئله مهم بپردازند.

البته اینکه چقدر تقدیر و اتفاق در ماجرای مصافحه ظریف و اوباما دخیل بوده، موضوعی است که با توجه به زمینه‌چینی رسانه‌های زنجیره‌ای که پیش از سفر رئیس‌جمهور به نیویورک با لفظ «دیپلماسی اتفاقی»‌ هم‌نوا با رسانه‌های آمریکایی دیدار و دست دادن اوباما و روحانی را در راهروهای سازمان ملل پیش‌بینی کرده‌اند، نیز در تناقض است.

اینکه چطور در فضای سازمان ملل با توجه به برنامه‌ریزان و همچنین تیم محافظ زمینه اختلاط دو مقام سیاسی بلندپایه ایرانی و آمریکایی به وجود آمده نیز باز جای تعجب دارد، به‌ویژه اینکه اگر غیرازاین ماجرا بود، رسانه‌ها و افراد حامی دولت و جریان اصلاحات با ژستی روشنفکرانه تمامی حرکات و کنش‌های سیاسی آمریکایی‌ها را برنامه‌ریزی‌شده عنوان می‌کردند اما بااین‌حال به نظر می‌رسد دولت تدبیر و امید بیشتر از این موارد خود را به اتفاقات سیاسی وابسته کرده است. مواردی که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم، برخی از مدیریت‌های اتفاقی اجرایی در قوه مجریه یازدهم است.

مدیریت اتفاقی برای اتفاقات ناهنجار در توزیع سبد کالا

توزیع نامناسب سبد کالا میان عموم مردم یکی از مواردی بود که در دولت یازدهم رخ داد. یکی از پر سر و صداترین اتفاقات اقتصادی در پایان سال 92 توزیع پردردسر و دون از شأن سبد کالا میان مردم کشورمان بود که از ۱۳ بهمن‌ماه 1392 آغاز شد و قرار بود توزیع سبد کالا به مدت ۱۵ روز ادامه داشته باشد و در صورت نیاز این زمان تمدید شود که این مدت‌زمان به دلیل ازدحام بیش‌ازحد مردم و مشکلات ناشی از نحوه توزیع، تا پایان سال 92 تمدید شد.

صف‌های طویل و انتظار و کلافه شدن مردم در هوای نامناسب ازجمله مواردی که بود باعث جاروجنجال زیادی شد. درواقع دولت در اجرای این پروژه بدون تدبیر لازم عمل کرد و این موضوع اتفاقاتی را رقم زد که موجب فوران انتقادات بسیاری شد. بی‌توجهی به تولید داخلی، بی‌توجهی نسبت به کیفیت محصولات ارائه‌شده در سبد، مغفول ماندنشان مردم و بی‌حرمتی به آن‌ها ازجمله معایب این مسئله بود.[1] البته توزیع سبد کالا که وعده دولت بود بعداً به دلیل معایبی که ذکر گردید، لغو شد.[2]

بحران ریز گردها و بی‌اعتنایی خانم‌رئیس و حضور اتفاقی در تحصن حمایت از سگ‌ها

بحران ریز گردها و غباری که نفس خوزستانی‌ها را گرفت و بعضاً نیز بروز می‌کند ازجمله مواردی بود که با بی‌اعتنایی یکی از مقامات مسئول دولتی همراه شد. این در حالی بود که انتظارات و واکنش‌های مردم استان‌های بحران‌زده این بود که لااقل مدیر دولتی مربوطه برای همدردی مردم به شهر آن‌ها رفته و از نزدیک با مشکلاتی که آن‌ها با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند آشنا شود. [3]اما این امر انجام نپذیرفت تا اینکه بعد از فشار افکار عمومی و جاروجنجال‌های زیادی که به وجود آمد و پس از 10 روز از تشدید بحران معصومه ابتکار به اهواز سفر کرد، سفری که البته با تدابیری جالبی برای مقابله با این بحران همراه شد و رئیس سازمان محیط‌زیست در سخنانی تعجب‌آور نسخه‌های سرپایی برای بیمار بحران‌زده اهوازی پیچید و بیان داشت که بهترین راه این است که «مردم با ریز گردها کنار بیایند». [4] مردم و رسانه‌های جمعی شهرهای بحران‌زده نیز با توجه به بی‌اعتنایی ابتکار سرخورده از مدیریت از دور وی استقبال سردی از ابتکار انجام دادند و خبرنگاران محلی در نشست خبری وی به نشانه اعتراض با ماسک حضور یافتند. این موضوع نیز یکی از اتفاقاتی بود که دولت نتوانست با مدیریت و تدبیر به‌موقع حتی ازلحاظ روانی برای برطرف کردن مصائب مردم اقدام قابل‌توجهی انجام دهد.

البته خانم مدیر به جای توجه به مدیریت ریزگردها، در تجمعی که برای حمایت از سگ‌ها برگزار شده بود، به عنوان یکی از حامیان این موجودات شرکت کرد.

فاجعه منا و کارشکنی سعودی‌ها و عدم دیپلماسی اتفاقی برای دیدار با وزیر خارجه عربستان

فاجعه منا که مصادف با سفر رئیس‌جمهور و هیئت همراه به نیویورک اتفاق افتاد یکی از مواردی بود که دست دولت را در پوست گردو گذارد. دولتی‌ها در این روند نیز شیوه مدیریت از راه دور را در پیش گرفتند و قرار شد وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین وزیر بهداشت به مکه معظمه رفته از نزدیک حادثه را مدیریت کنند که با کارشکنی حکومت سعودی ویزا به وزیر ارشاد داده نشد و از سوی دیگر وزیر خارجه سعودی که در نیویورک حضور داشت، دعوت محمدجواد ظریف برای صحبت درباره فاجعه را نپذیرفت. درحالی‌که رایزنی‌های دیپلماتیک دولتمردان در نیویورک به بار ننشست و از سوی دیگر سعودی‌ها برای فرار از بار مسئولیت به کارشکنی پرداختند، رهبر انقلاب نسبت به این کارشکنی‌ها موضع سفت و سختی اتخاذ کردند تا سعودی‌ها نسبت به زائران ایرانی احساس مسئولیت کنند. بعدازاین زمان بود که سعودی‌ها تکانی به خود دادند و جلساتی به ریاست قاضی‌زاده هاشمی وزیر بهداشت کشورمان برگزار شد تا به امور ایرانیان و همچنین پیکرهای پاک شهدای منا رسیدگی شود. [5]

مدیریت بحران سیل؛ وقتی مدیران غافلگیر شدند

سیلی در منطقه چالوس و شهر سوادکوه پس از تعطیلات عید فطر حادث شد، یکی از اتفاقاتی بود که دولت یازدهم در مدیریت بحران آن نیز نتوانست عملکرد قابل توجهی داشته باشد. در این سیل ده‌ها نفر از مردم کشورمان مفقود و کشته شدند[6] و خودروهای زیادی طعمه آبهای خروشان شدند. البته رسانه‌های حامی دولت در این زمینه سکوت اختیار کردند تا ابعاد فاجعه در نزد افکار عمومی کوچک جلوه کند اما گستردگی این حادثه و خساراتی که ایجاد کرده بود به‌گونه‌ای بود که سیلی از گلایه‌ها و انتقادات به سمت دولت روانه شد. [7]

عدم اطلاع‌رسانی دقیق و همچنین کمک‌رسانی به افراد سیل‌زده و غافل‌گیری که اکثر مدیران محلی به آن اشاره کردند ازجمله مباحثی بود که در این زمینه پررنگ بود. بیشتر انتقادات نیز به این سبب بود که چگونه دولت در این مواقع غافل‌گیر می‌شود درحالی‌که مدیریت بحران به همین منظور به وجود آمده و در مدیریت بحران بایستی با اندیشه و تدبیر لازم نسبت به عواقب امر برنامه‌ریزی کرد تا میزان خسارات جانی و مالی کمتر شود.

عدم مدیریت صحیح در این زمینه تا جایی بود که وزیر کشور سعی کرد بابیان اینکه مدیریت کار خوب بوده تا قدری از فشارها بکاهد.[8] در حادثه سیل نیز مقامات مسئول مطابق حوادث و فجایع دیگر دیر رسیدند در این زمینه یکی از خبرگزاری اعلام کرد که معصومه ابتکار، رئیس سازمان محیط زیست حتی درحالی‌که بعد از یک هفته به مناطق سیل‌زده سوادکوه سفر کرد، در بازدید از این مناطق از خودرو خارج نشد و تنها از خیابان‌های این مناطق گذر کرد. این موضوع موجبات نارضایتی مسئولان این شهر را فراهم کرد و شهردار شهر زیرآب و همچنین رئیس شورای این شهر سیل‌زده چنین عملی را بی‌اعتنایی و بی‌احترامی وی به مردم این شهر دانسته و از این مسئله گلایه کردند.[9]

غافلگیری اتفاقی مردم در تک نرخی کردن بنزین

دولت در آستانه ماه مبارک رمضان پرونده بنزین دو نرخی را بست و به‌یک‌باره بدون اطلاع قبلی اقدام به گران کردن بنزین و تک‌نرخی کردن آن کرد. این اقدام غافلگیرانه دولت را اگر خارج از عرف رفتاری قوای مجریه ندانیم ولی قطعاً انتقادات بسیاری نه از جهت چرایی این تصمیم بلکه از زاویه تبعاتی که بر بدنه اجتماعی ملت گذارد می‌توان تحلیل کرد. این اقدام از سوی دولت اعتدال، نارضایتی هم‌وطنان را به همراه داشت و تا جایی گلایه‌آمیز بود که خبرگزاری حامی دولت نیز نسبت به این موضوع انتقاد کرد و نوشت: َ «اگر دولت قصد چنین کاری را داشت باید به مردم به‌طور کامل اعلام می‌کرد و نه اینکه با عدم واریز در اول ماه و همچنین اعلام شب گذشته مردم را غافلگیر کند.»

از سوی دیگر سایت انتخاب از رسانه‌های حامی دولت نظرات شماری از مخاطبان خود را منتشر کرد و نوشت به نظر می‌رسد مردم از این روش گران کردن عصبانی هستند و آن را نوعی بی‌احترامی به خود می‌دانند. بالأخص آنکه طی ماه‌های اخیر به‌کرات از زبان مسئولان دولتی، افزایش قیمت بنزین رد شده و بدتر آنکه، در دو سه روز اخیر، یک بازی ناخوشایند از سوی وزارت نفت در جریان بود که باعث رنجش مردم شد؛ مردمی که معتقدند این روش وزارت نفت، نوعی «بازی با اعتماد مردم» بود.[10]