این استاد دانشگاه و پژوهشگر ادبی همچنین بیان کرد: مجموعه چهارجلدی «قرآن در شعر پارسی» از دوره رودکی سمرقندی آغاز شده و تا روزگار معاصر ادامه پیدا می‌کند. حدود 400 دیوان مورد بررسی، تحلیل و تحقیق قرار گرفته است و هر کدام از شعرها را که با قرآن کریم در ارتباط بوده، با آیه مربوطه در کتاب آورده‌ایم. اصول انتخاب اشعار را هم در مقدمه کتاب آورده‌ام.
او به بیان نمونه‌ای پرداخت و تشریح کرد: به عنوان مثال اگر حافظ می‌گوید: «گرت هواست که معشوق نگسلد پیمان / نگاه دار سر رشته تا نگه دارد» نشان می‌هد حافظ به آیه 40 سوره شریفه بقره اشاره دارد. در زمان تحقیق‌ها مشخص شد که گاهی یک آیه را چندین شاعر مضمون شعر خود قرار داده و به استفاده از آن پرداخته‌اند. به جز حافظ، فردوسی، هاتف اصفهانی و مولوی نیز درباره این آیه شریفه شعر سروده‌اند.
نویسنده «قرآن در شعر پارسی» اظهار کرد: در همین راستا به چند طریق این تحقیق را انجام دادیم. ابتدا در جست‌وجوی شعرهایی بودیم که واژگان قرآنی را به صورت محسوس داشتند و دقیقا مشخص بود که شاعر به کدام آیه توجه دارد. گاهی شاعر در کلمات قرآنی دخل و تصرف کرده برای این‌که در شعر بهتر جای‌گیر شود. روش نهایی هم استفاده مستقیم از خود آیه یا بخشی از آن است.
مجری برنامه «مشاعره» تلویزیون با بیان این‌که مجموعه فعالیت‌ها سبب شد تا بتوانند اشعار را به صورتی که هست با قرآن سنجه و منتشر کنند، گفت: چند دوره کتاب «قرآن در شعر پارسی» قرار است به کشورهای پارسی‌زبان مسلمان مانند تاجیکستان، افغانستان و هر کشور دیگری که تا اندازه‌ای با زبان پارسی سروکار و به مضامین قرآنی ارادت دارد، ارسال شود. همچنین به تمام مراکز علمی و دینی، مراکز تحقیقاتی، کتابخانه‌ها و هرجایی که تصور می‌رود کتاب مورد استفاده قرار خواهد گرفت، ارسال خواهد شد.
آذر درباره سایر همکاران خود در تدوین این مجموعه بیان کرد: یکی از شخصیت‌هایی که در این تحقیق به ما یاری رساندند، دکتر غلامرضا جمشیدنژاد هستند که تک به تک بیت‌ها را با آیات مقدس قرآن مجید سنجه کردند. دکتر مهدی محقق نفسشان کنار ما و هدایت‌هایی که به طور مستمر انجام می‌دادند چراغ راه ما بوده است.
او ادامه داد: من روزی شاگرد مکتب دکتر مهدی محقق بودم. نام ایشان نه تنها در سطح ایران بلکه در سطح اکثر دانشگاه‌های بزرگ جهان مشهور است. آثار، سخنان و تفکر ایشان خاصه در فلسفه اسلامی در تمام جهان بازتاب دارد. همچنین دکتر حامد صدقی و دکتر توفیق سبحانی دست من را در این کار و سایر فعالیت‌ها گرفته‌اند.
افتخارات ایران در زمینه اسلام
سپس دکتر مهدی محقق – رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی – که به همراه نوش‌آفرین انصاری همسرش و دبیر شورای کتاب کودک در این نشست حضور یافته بود، با اشاره به فعالیت‌های خود در موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل شعبه تهران، انجمن ترویج زبان و ادب فارسی و انجمن آثار و مفاخر فرهنگی گفت: اگر ما به مردم دین‌دار و دانش‌دوست این مملکت تکیه داشته باشیم بسیاری از آثارمان زنده خواهد شد. یکی از جاهایی که بدون بودجه دولتی گردانده می‌شود موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل کانادا شعبه تهران است. در این شعبه دانشگاه 150 جلد کتاب چاپ کردیم و برای اولین‌بار یک اثر مهم فلسفه اسلامی یعنی «قبسات» میرداماد را به انگلیسی ترجمه کردیم که در نیویورک چاپ شده است. دیگری انجمن ترویج زبان و ادب فارسی است که هر سال در یک دانشگاه دولتی همایش برگزار می‌کند و همایش امسال در دانشگاه اردبیل برگزار شد. امسال 1200 مقاله به دست ما رسید. نمونه دیگر شورای کتاب کودک است که بدون هیچ کمک دولتی 15 جلد «فرهنگنامه کودکان و نوجوانان» را منتشر کرده و تنها با کمک خیرین پیش رفته است.
او سپس با تاکید بر اهمیت کتاب‌خوانی و چگونگی حضور کلمه کتاب در قرآن گفت: چرا باید در رتبه سی یا چهلم کتاب‌خوانی جهان باشیم؟ این‌که کتاب‌های مناسب در اختیار بچه‌ها قرار نمیدهند، اشتباه است.
محقق همچنین درباره رسوخ قرآن در شعر شاعران پارسی‌زبان اظهار کرد: بعد از این‌که ایرانیان به دین اسلام مشرف شدند، توجه بسیاری به سخن خداوند داشتند. بچه‌ها وقتی به مکتب می‌رفتند از قرآن شروع می‌کردند؛ به همین علت قرآن به صورت‌های مختلف در ادبیات فارسی به کار رفته است.
این نویسنده و پژوهشگر افزود: مثلا گاهی اشعار نیمی فارسی و نیمی آیه قرآن بودند. قرآن به صورت‌های مختلف در شعر فارسی استفاده شده مانند نمونه‌هایی که از ضرب‌المثل‌های قرآنی در شعر فارسی یافت می‌شود. داستان‌های قرآن هم در شعر فارسی بسیار آمده است. همه این‌ها نشان آن است که مردم ایران با دل و جان اسلام را پذیرفته‌اند.
او در پایان تصریح کرد: برخی وانمود می‌کنند ایرانیان به اجبار اسلام را پذیرفته‌اند اما اگر از دل نبود نمی‌توانستند شعر بگویند. من به 20 کشور عربی سفر کرده‌ام اما هیچ کشور عربی افتخاری را که ایرانیان در نشر معارف اسلامی، فلسفه، کلام، لغت عربی و علوم قرآنی دارند ندارد.
عوامل موفقیت «قرآن در شعر پارسی»
دکتر توفیق سبحانی نیز درباره این مجموعه اظهار کرد: درباره موفقیت این مجموعه سه عامل اراده، همت و ذوق دست به دست هم داده‌اند؛ اراده محمد فلاحتیان، همت دکتر آذر و ذوق جناب علمی در نشر سخن. در ترکیه کسی به من گفت شما در ایران پول دارید اما ذوق ندارید، کتاب‌ها را برای ما بفرستید تا طراحی کنیم. اما انتخاب کاغذ و فونت، نحوه حروف‌چینی، قسمت‌بندی و ... در این کتاب بسیار زیبا انجام شده است. انجام چینش بر اساس حروف الفبایی کار بسیار مشکلی است، اما کار را برای خواننده راحت می‌کند.
این مولاناپژوه درباره تاثیر کتاب «قرآن در شعر پارسی» گفت: امیدوارم این اثر برای کتابخانه ملی آنکارا و کتابخانه سلیمانیه فرستاده شود زیرا در این کتابخانه‌ها علمای اسلامی حضور دارند. درباره زبان فارسی برخی از روی خصومت صحبت کرده‌اند. حتی برخی می‌گویند هرکسی فارسی بخواند نصف دینش از بین می‌رود ولی این کتاب دلیلی برای نقض این حرف است.
او ادامه داد: دکتر آذر همیشه از افراد ماهر استفاده می‌کنند. ایشان دوستانی دارند که زمانی که آن‌ها را مطلع می‌کنند دوستانشان با طیب خاطر حاضر می‌شوند و این نوع کارها ماندگار خواهد بود. این کتاب برای دانشجوها نیز مفید است. کاش این کار در زمینه نثر هم انجام شود. کتاب «آیات و احادیث در شعر فارسی» هم تازه منتشر شده، اما هنوز در مورد نثر کاری انجام نشده است.
کتابی برای رفع شبهه‌ها
در ادامه جلسه، دکتر حامد صدقی گفت: فرصت بسیار خوبی است. واقعا ایرانی‌ها مسلمانانی هستند که با جان و دل اسلام را پذیرفته‌اند. دلیلش واضح است. ما به تمدن اسلامی نگاه کنیم سهم ایرانیان در تمدن اسلامی قابل توجه است و مشابهی ندارد.
این استاد دانشگاه تربیت معلم بیان کرد: همه مسلمان‌ها در این زبان سهیم‌اند زیرا با این زبان شعر گفته و نوشته‌اند. مهمترین دوره تاریخ ادبیات زبان عربی را افرادی چون عماد اصفهانی نوشته‌اند. در عصر معاصر علیه ایران تبلیغات سوء انجام می‌شود و این کتاب می‌تواند خیلی از شبهات را برطرف می‌کند که ایرانیان با جان و دل با قرآن زندگی کرده‌اند.
او همچنین افزود: شعر بالاترین زبان است و بالاترین تعریف از احساسات درونی یک انسان به شمار می‌آید. تا زمانی که کسی از جان و دل به یک موضوع اعتقاد نداشته باشد نمی‌تواند به این خوبی در موردش شعر بگوید. این کتاب خیلی از شبهات را برطرف می‌کند و تبلیغی برای ایران به شمار می‌آید. شعر اگر از دل برنیاید بر دل هم نمی‌نشیند.
«شاهنامه»؛ حکمت قرآنی
دکتر غلامرضا جمشیدنژاد نیز در سخنانی بیان کرد: در کارهای دیگری با دکتر آذر همکار بوده‌ام اما این کار چیز دیگری است. این کار درواقع عنایت قرآن به ایشان است. دکتر آذر حدود 10 تا 12 سال است که کار نوشتن این اثر را در تمام شرایط دشوار پیگیری کرده، او سختی‌ها را تحمل کرد تا کتاب به این چاپ فخیم رسید. کتاب «قرآن در شعر پارسی» از نظر ذوق در چاپ بسیار قابل توجه است.
این متخصص تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی درباره بهترین نمونه تاثیر قرآن بر شاعران گفت: در جست‌وجوها به این نتیجه رسیدم که «شاهنامه» حکمت قرآنی است و از سایرین پیشی گرفته است. بالغ بر هزار مورد از «شاهنامه» به آیات قرآنی اشاره دارد. با اعتقاد کامل می‌گویم که «شاهنامه» یک کتاب عرفان مثبت است که متاسفانه از این سو کمتر به سمتش رفته‌اند.
جمشیدنژاد ادامه داد: «شاهنامه» عرفانی است که از انسان پهلوان و خلیفة‌الله درست می‌کند. زمانی که ابیات «شاهنامه» را می‌خوانی حس می‌کنی که چکمه آهنین به پا کرده‌ای و به سمت عرش می‌روی و فردوسی این را از برکت قرآن دارد. نوشتن این کتاب توفیقی است که نصیب دکتر آذر و همکارانشان شده است.
کتابی که خلأش حس می‌شد
در پایان جلسه، دکتر علی متقیان در سخنانی بیان کرد: از افتخارات ایران اسلامی این است که با ذوق و اشتیاق به اسلام روی آورد. اگر کسی با کم‌لطفی اجبار را به گذشتگان نسبت می‌دهد ظلمی در حق آنان کرده است. اما نکته این‌جاست که همه کسانی که در شمال و شمال غرب عربستان مسلمان شدند زبان عربی را به عنوان زبان اسلام پذیرفتند و زبان خود را رها کردند.
او افزود: اما امتیاز بزرگ ایرانیان این بود که زبان فارسی را نگه داشتند و به زبان عربی تلمیح کردند. زبان عربی در زبان فارسی جای گرفت و زبان فارسی کامل شد. خدمتی که ایرانیان به ادبیات عرب کردند هیچ‌یک از اقوامی که عرب‌زبان شدند نکردند. ذوق ایرانیان در انتخاب دین، انتخاب بهترین مذهب و خدمت به قرآن نمایان است.
متقیان در پایان گفت: خوشحالیم کهاز کتابی رونمایی می‌کنیم که جای خالی آن حس می‌شد. یکی از درسهای دانشجویان زبان و ادب فارسی نقش آیات قرآن در ادب فارسی است که منبع قابل قبولی در دست نبود. این کتاب را که دیدم یاد دوستان ادبیاتی افتادم.
