گروه اقتصادی مشرق- در لایحه پیشنهای دولت یازدهم برای برنامه ششم توسعه، تغییر ساختار بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و ادغام آن در سازمان جدید توسعه روستایی و عشایری مطرح شده است که با توجه به تجربه تلخ ادغام جهادسازندگی در وزارت کشاورزی، احتمالا ادغام بنیاد مسکن به سرنوشت جهادسازندگی و توقف خدمات این نهاد انقلابی منجر خواهد شد.

* تاسیس

در 20 فروردین 1358 امام خمینى دستور تشکیل بنیاد مسکن و حساب شماره 100 را صادر کردند و از همان زمان، این نهاد انقلابی فعالیت خود را آغاز کرد؛ البته اساسنامه بنیاد مسکن در سال 1366 به تصویب مجلس رسید تا ساختار اجرایی این نهاد مشخص شود.

در متن فرمان امام خمینی رحمت الله علیه آمده بود:‌ «... در رژیم منفور پهلوى مساله مسکن یکى از مصیبت بارترین مشکلات اجتماعى مردم ما بود. بسیارى از مردم در اسارت تهیه یک قطعه زمین و داشتن یک لانه بودند و چه بسا تمام عمرشان را زیر بار بانک‌ها و سودجویان و غارتگران به سر مى‌بردند تا بتوانند پناهگاهى را براى خود و فرزندانشان دست و پا کنند.

قشر عظیمى از مستضعفان جامعه هم بکلى از داشتن خانه محروم بودند و در زوایاى بیغوله‌ها و اتاقک‌هاى تنگ و تاریک و خرابه‌ها به سر مى‌بردند و چه بسا قسمت مهمى از در آمد ناچیزشان را بایستى براى اجاره آن بپردازند و این میراث شوم براى ملت ما باقیمانده و اکنون جامعه ما با چنین مصیبتى دست به گریبان است.

نظام اسلام چنین ظلم و تبعیضى را تحمل نخواهد کرد و این از حداقل حقوق هر فرد است که باید مسکن داشته باشد. مشکل زمین باید حل شود و همه بندگان محروم خدا باید از این موهبت الهى استفاده کنند. همه محرومان باید خانه داشته باشند. هیچ کسى در هیچ گوشه مملکت نباید از داشتن خانه محروم باشد.

بر دولت اسلامى است که براى این مساله مهم چاره‌اى بیندیشد و بر همه مردم است که در این مورد همکارى کنند.

اینجانب حساب به شماره 100 در تمام شعب بانک ملى افتتاح کرده و از همه کسانى که توانائى دارند، دعوت مى‌کنم که براى کمک به خانه سازى براى محرومان به این حساب پول واریز کنند و در هر محل از بین افراد صلاح و مورد اعتماد، گروهى حداقل مرکب از سه نفر از مهندسان و کارشناسان شهرسازى و خانه سازى و یک نفر روحانى و یک نماینده دولت انتخاب شوند تا با صرفه جوئى و دقت کامل خانه‌هاى ارزان قیمتى بسازند و در اختیار محرومان قرار بدهند و در این طرح به هیچ وجه پولى در برابر خرید زمین پرداخت نشود.

من امیدوارم همه کسانى که زمین‌هاى وسیعى در اختیار دارند به این امر مهم اسلامى انسانى کمک کنند و زمین‌ها را در مناطق مرغوب قابل سکونت در اختیار این طرح بگذارند و نیز هر کس که توانائى دارد، در تامین انواع مصالح ساختمانى به این خدمت اسلامى کمک و نیروى کار و کارگرى به طور وسیع به کار افتد و دولت نیز تصمیمات لازم را در تامین آب و برق و و آسفالت و وسائل ایاب و ذهاب و مدرسه و درمانگاه و دیگر نیازمندى‌هاى عمومى فراهم سازد.

بنیاد مستعضفین نیز باید به کمک این طرح بشتابد و از اموال مصادره شده خاندان پهلوى و اطرافیانش در این طرح استفاده شود و نیز دولت باید در طرح‌هاى اساسى و دراز مدت خود براى حل این مشکل در سطح عموم طرح‌هائى تهیه کند و اکنون این یک تجربه تازه از بسیج نیروى ایمان جامعه در راه تعاون اسلامى و مبارزه با محرومیت است که ملت با توفیق الهى باید از آن نیز سرافراز در آید...»

پس از تاسیس بنیاد مسکن نیز حضرت امام خمینی رحمت الله علیه بارها بر حمایت از بنیاد مسکن تاکید کردند و فعالیت‌های بنیاد مسکن انقلاب اسلامى را مورد تأیید قرار دادند.

* اهداف بنیاد

اهداف بنياد مسكن انقلاب اسلامي ‌طبق اساسنامه و قوانين مصوب مجلس شوراي اسلامي عبارتند از: ‌


* تهيه طرح مجتمع‌هاي زيستي و واحدهاي مسكوني ارزانقيمت و اجراي آنها به طور مستقيم يا با مشاركت مردم و همكاري دستگاههاي ذيربط در روستاها و شهرها

* تهيه زمين مورد نياز طرح‌ها و پروژه‌هاي بنياد و آماده سازي آنها

* كمك در جهت تأمين مصالح ساختماني كشور از طريق تهيه، توليد و توزيع

* تهيه طرح‌هاي‌ هادي و اصلاح معابر در روستاها با هماهنگي دستگاههاي ذيربط و اجراي آن با مشاركت مردم از محل اعتبارات مصوب واگذاري دولت

* تهيه و ارايه طرحهاي لازم براي بازسازي مناطق آسيب‌ديده در اثر جنگ، سيل، زلزله و ساير سوانح طبيعي و اجراي آنها با مشاركت مردم و هماهنگي با  سازمان‌ها و دستگاههاي ذيربط

* مطالعه و برنامه ريزي و اجراي مصوبه دولت مبني بر ساخت دو ميليون واحد مسكوني روستايي طي دو برنامه پنج ساله توسعه كشور (ساخت سالانه 200 هزار واحد مسكوني روستايي)

* سازمانی برای خدمت به محرومان

در 36 سالی که از تاسیس بنیاد مسکن می‌گذرد، عمده فعالیتهای این نهاد انقلابی شامل رسیدگی به محرومین و مستضعفین، توسعه عدالت اجتماعی، بستر سازی برای سازندگی کشور بوده است.

مهمترین فعالیت‌های مسکن مهر در 36 سال اخیر عبارتند از:

- تهیه و اجرای طرح هادی روستایی

- صدور اسناد مالکیت املاک روستایی 
            
- صدور اسناد مالکیت اماکن شهری  

- طرح بهسازی بافت با ارزش روستایی
 
- طرح ساماندهی کالبدی سکونتگاههای روستایی

- تملک و واگذاری زمین های روستایی

- خدمات فنی صدور پروانه ساختمان روستایی

- طرح بهسازی روستاهای نمونه

- طرح بهسازی روستاهای هدف گردشگری

- طرح جامع مسکن روستایی

- بازسازی مسکن روستایی    
 
- ساخت مسکن مهر در شهرهای زیر 25 هزار نفر     


* دفاع محکم رهبر انقلاب از بنیاد مسکن

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب در 2 دهه اخیر بارها بر حمایت از فعالیت‌های بنیاد مسکن تاکید کرده‌اند. ایشان همواره بنیاد مسکن را از یادگارهای ارزنده‌ی امام رحمة‌الله‌علیه دانستند و از  سابقه‌ی خوب فعالیت‌های این بنیاد در مناطق مختلف از جمله مناطق محروم تقدیر کرده‌اند.

به عنوان مثال در 21 فروردین 1379 حضرت‌ آیت‌الله‌ خامنه‌ای‌ رهبر معظم‌ انقلاب‌ اسلامی‌ به‌ مناسبت‌ سالگرد صدور فرمان‌ حضرت‌ امام‌ مبنی‌ بر تشکیل‌ بنیاد مسکن‌ انقلاب‌ اسلامی‌، در دیدار مسؤولان‌ این‌ بنیاد، اساس‌ حکومت‌ اسلامی‌ را ایجاد قسط و عدل‌ و حل‌ مسأله‌ مسکن‌ محرومان‌ را در حد وسع‌ و توان‌، وظیفه‌ بنیاد مسکن‌ انقلاب‌ اسلامی‌ دانستند.

مقام‌ معظم‌ رهبری‌ با تشکر از تلاشهای‌ انجام‌ شده‌ توسط بنیاد مسکن‌، این‌ بنیاد را یکی‌ از پر برکت‌ترین‌ یادگارهای‌ امام‌ راحل‌(رحمه‌ الله‌ علیه‌) برشمردند و بر ضرورت‌ هوشیاری‌ و همراهی‌ مسؤولان‌ دولتی‌ در تأمین‌ مسکن‌ محرومان‌ و قشرهای‌ کم‌درآمد، تأکید کردند.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در تاریخ 28 فروردین 1378 نیز در دیدار اعضای شورای مرکزی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، این بنیاد را از برکات امام راحل دانستند و تأکید کردند: کمک به مستضعفین و محرومین و قشرهای ضعیف، افتخاری است که هر کس توفیق آن را پیدا کند، بایستی خود را شاکر خداوند متعال بداند.

در تاریخ 25 فروردین 1377 حضرت آیت‌الله خامنه‌‌‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اعضای شورای مرکزی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی با اشاره به ضرورت داشتن تقسیم وظایف روشن این بنیاد در ارتباط با وظایف وزارت مسکن و همکاری این دو نهاد در امر ساخت و ساز مسکن، و اهمیت ساختن خانه‌‌‌های استیجاری، اهتمام بیشتر در بالا بردن کیفیت خانه‌‌‌سازی را با توجه به مسأله زلزله یادآور شدند و تأکید کردند: بعضی از مردم، سرپناهی می‌‌‌خواهند و قدرت خرید و رهن هم ندارند، مناسب است یک دستگاه دولتی وابسته به بیت‌‌‌المال مسلمین، برای این کار به مردم کمک کند.

رهبر معظم انقلاب اسلامی با توجه به نیاز زوجهای جوان و افرادی که تنها زندگی می‌‌‌کنند به مسکنی با مساحت کم، ساختن خانه‌‌‌هایی کوچک که در آن احساس زیبایی و شکوه بشود را ضروری دانستند و اظهار امیدواری کردند که دستگاههای مربوطه، مسأله مسکن را که مشکل اساسی مردم است، به نحوی حل کنند.

حضرت‌ آیت‌الله‌ خامنه‌ای‌ رهبر معظم‌ انقلاب‌ اسلامی‌ 21 فروردین 1374 در دیدار اعضای شورای مرکزی بنیاد مسکن ضمن‌ تجلیل‌ و تقدیر از خدمات‌ ارزنده‌ و تلاشهای‌ مسؤولان‌ بنیاد مسکن‌ انقلاب‌ اسلامی‌ برای‌ کمک‌ به‌ محرومان‌ و مستضعفان‌ جامعه‌ در امر تهیه‌ مسکن‌ فرمودند: هدف‌ اصلی‌ تشکیل‌ این‌ بنیاد کمک‌ به‌ محرومین‌ از جامعه‌ است‌ که‌ تهیه‌ مسکن‌ برای‌ آنها دشوارتر از دیگر اقشار جامعه‌ می‌باشد لذا مسؤولان‌ بنیاد مسکن‌ هر چه‌ بیشتر در این‌ کار مهم‌ و حسنه‌ تلاش‌ کنند، صدقه‌ جاریه‌ای‌ را از خود بجای‌ گذارده‌ اند.

حضرت‌ آیت‌الله‌ خامنه‌ای‌ با تأکید بر این‌ مطلب‌ که‌ عموم‌ مردم‌ اگر در جریان‌ کار و خدمات‌ ارزشمند بنیاد مسکن‌ قرار بگیرند قطعا در سطح‌ وسیع‌ کمک‌ خواهند کرد، اظهار داشتند: مردم‌ در راه‌ کمک‌ به‌ محرومین‌ و مستضعفان‌ همیشه‌ پیشقدم‌ و علاقمند هستند بویژه‌ در این‌ امر که‌ دارای‌ دو ویژگی‌ بارز احترام‌ به‌ دستور امام‌ راحل‌ و عظیم‌الشأن‌ مبنی‌ بر تشکیل‌ بنیاد مسکن‌ و حساب‌ 100 و تهیه‌ مسکن‌ برای‌ مستمندان‌ جامعه‌ می‌باشد.


18 فروردین 1376 در آستانه سالروز فرمان تاریخی حضرت امام خمینی رضوان الله تعالی علیه (21 فروردین ماه)، مبنی بر تشکیل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و افتتاح حساب 100، اعضای شورای مرکزی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی امروز به حضور حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی رسیدند.

مقام معظم رهبری در این دیدار ضمن تأکید بر اهمیت ارائه گزارش عملکرد کارهای گسترده بنیاد مسکن انقلاب اسلامی جهت اطلاع مردم، فرمودند: بحمدالله بنیاد مسکن انقلاب اسلامی همچون رودی جاری که امام بزرگوار و عظیم‌الشأن رضوان الله تعالی علیه حفر کننده سرچشمه آن بودند، همچنان در جریان است. مردم نیز باید بدانند مبالغی را که به حساب 100 امام تأدیه کرده‌اند، چقدر موجب عمران روستاهای کشور و ساخت مسکن برای افراد محروم در سطح کشور شده است.

رهبر معظم انقلاب اسلامی با اشاره به علاقه وافر مردم مؤمن و مسلمان کشورمان در دادن صدقات برای کمک به محرومین و مستضعفان جامعه، فرمودند: مردم بیشتر علاقه‌مندند که صدقات و کمکهای خود را در اموری مصرف کنند که آثار ماندگار داشته باشد و حقیقتا امروز که مسأله مسکن در زندگی خیلی از مردم و محرومین به عنوان یک معضل مطرح است، ارائه صدقه و کمک برای ساخت مسکن محرومان، جزء بهترین آثار ماندگار است .

مقام معظم رهبری با اشاره به این که اساسا دستور تشکیل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و حساب 100 از سوی امام راحل (رض) برای این بود که با کمکهای مردمی برای محرومان خانه ساخته شود، فرمودند: امروز صدقات مردم بسیار زیاد است و در جایی که مردم تشخیص دهند جای کمک و رسیدگی به محرومان است، از خود بی‌تابی نشان می‌دهند. لذا بنیاد مسکن وظیفه دارد با ارائه اطلاعات لازم به مردم آنان را به زیبایی و درخشندگی این کار هر چه بیشتر آشنا کند و برای جذب و هدایت سرمایه مردم برنامه‌ریزی کند.

20 فروردین 1375 حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی، در دیدار اعضای شورای مرکزی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی با ایشان بر لزوم حل مسأله مسکن، بویژه برای قشرهای محروم و مستضعف تأکید کردند. مقام معظم رهبری با اشاره به این که تأمین مسکن، اساس زندگی خانواده و بخش عمده‌ای از مخارج آن را تشکیل می‌دهد، تصریح کردند: افرادی که واقعا مستضعف و محرومند و اجاره برای آنها سنگین است، باید یک سرپناهی از خودشان داشته باشند و اگر بتوانید این بار را از دوش محرومین بردارید؛ خیلی کار مهمی است.

رهبر معظم انقلاب اسلامی با اشاره به لزوم پیگیری و اجرای طرح تأمین مسکن موقت برای کسانی که ازدواج می‌کنند، افزودند: این گونه کارها که به نفع مردم فقیر و طبقات پایین است؛ بسیار با ارزش است و انسان با این جور کارها، ضمن ادای وظایف مقرر و محوله، عبادت هم انجام می‌دهد.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با ابراز خرسندی از تداوم اهتمام و دلسوزی مسؤولان بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، برای حل مشکل مسکن، ساخت مسکن در شهرستانها را برای جلوگیری از رشد بی‌رویه شهرها و مراکز بزرگ، توصیه فرمودند و بر لزوم حرکتی گسترده و برنامه‌ریزی شده، برای آباد کردن روستاهای کشور تأکید کردند.

مقام معظم رهبری حساب 100 امام را از جمله حسنات برجسته و باقی امام خمینی(رض) خواندند و کمک کردن مردم به این حساب را ضروری و کاری بسیار مهم در جهت حل مسأله مسکن محرومان توصیف کردند.
 
7 دی 1371 هم حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر انقلاب اسلامی در دیدار اعضای شورای مرکزی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی با ایشان لزوم برنامه ریزی برای حل مشکلِ مسکن ضعفا و محرومان جامعه را مورد تأکید قرار دادند.

مقام معظم رهبری در این دیدار،همچنین از مسأله مسکن به عنوان یک مشکل جهانی یاد کردند و فرمودند: با وجود تلاشهای وسیعی که تاکنون در ایران برای حل مشکل مسکن مردم بعمل آمده است بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و دست اندرکاران امر مسکن باید به تلاشهای خود برای تولید هرچه بیشتر مسکن با قیمت مناسب بویژه برای طبقات کم درآمد جامعه بیافزایند، زیرا این امر اقدامی مهم و لازم در مسیر توسعه و سازندگی کشور محسوب می شود.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این دیدار همچنین مراتب تقدیر و تشکر خود را از خدمات بنیاد مسکن درزمینه بازسازی و عمران روستایی و نوسازی و بازسازی مناطق جنگ زده و آسیب دیده از زلزله و سیل ابراز داشتند.  
 
* تجربه انحلال جهادسازندگی

بنیاد مسکن در کنار کمیته امداد، جهاد سازندگی، بنیاد جانبازان و بنیاد ۱۵ خرداد از مهمترین نهادهایی است که با درایت حضرت امام خمینی رحمت الله علیه برای کمک‌رسانی به مردم محروم جامعه ایجاد شد.

با این حال، جهاد سازندگی که خدمات برجسته‌ای در توسعه و آبادانی روستاها و مناطق محروم ارائه می‌داد در دولت اصلاحات به بهانه کوچک‌سازی دولت و در چارچوب برنامه سوم توسعه، در وزارت کشاورزی ادغام شد.

اقدام دولت اصلاحات عملا موجب انحلال نهاد ارزشمند و پربرکت جهادسازندگی شد زیرا وزارت جهادکشاورزی عملا وظایف وزارت کشاورزی را انجام می‌دهد و در گذر زمان تمامی خدماتی که جهادسازندگی ارائه می‌کرد، به دست فراموشی سپرده شد.

این نگرانی بسیار محتمل وجود دارد که همان سرنوشت در انتظار بنیاد مسکن است و به بهانه ادغام این نهاد در یک سازمان جدید، تمامی خدمات آن متوقف شده و به تاریخ بپیوندد.