گروه بین‌الملل مشرق - سال 1384 اولین ماهواره ایران با یک موشک ماهواره‌بر روسی به فضا پرتاب شد و در مدار اختصاصی ایران قرار گرفت. این ماهواره به سفارش وزارت علوم در روسیه طراحی و ساخته شد و پس از پرتاب با موشک کاسموس، در مدار قرار گرفت. کاربردهای این ماهواره، سنجش از راه دور و رصد تغییرات آب و هوایی بود. البته در اینجا موضوع مورد نظر ما پرداختن به اولین پروژه فضایی کشور نیست.


مهندس نادر مدانلو متولد یکی از شهرهای شمالی ایران و فارغ‌التحصیل دانشگاه جورج واشنگتن (1357 تا 1366) ، و به «مرد ماهواره‌ای» (satellite man) معروف شد؛ کارمند سابق اداره ملی هوانوردی و فضایی آمریکا (ناسا NASA) که پس از جداشدن از ناسا در سال 1992، فعالیت خود در حوزه فناوری‌های ماهواره‌ای و فضایی را ادامه داد. یکی از اهداف و آرزوهایش طراحی و ساخت ماهواره‌ای برای مدار پایین زمین (لئو) بود. هدف اصلی او و شرکتش ایجاد امکانات لازم برای ارائه خدمات ماهواره‌ای (بصورت تجاری) به مشتریانی نظیر شرکت‌های حمل و نقل برای ردیابی ناوگان آن‌ها بود. اما وی در جریان انجام این پروژه‌ها پس از جدایی از ناسا، با محدودیت‌های مالی نیز روبرو بود که روند کار را کند می‌ساخت. شرکای مدانلو نیز به تحریک دولت آمریکا وی را به اتهام فروش فناوری ساخت موشک به ایران، تحت تعقیب قرار می‌دهند.


همزمان، وی با طرف روسی که سفارش ساخت ماهواره از ایران را گرفته بود، وارد مذاکره شده و با طرح‌های اولیه برای ساخت اولین ماهواره ایران (که بعدا سینا 1 نام گرفت) را به کشور سازنده پیشنهاد می‌دهد. پس از توافقات فنی، ظاهرا شرکت تحت مدیریت مدانلو مسؤول طراحی و تأمین بخشی از قطعات این پروژه می‌شود. در نهایت ماهواره سینا در سال 2005 با موشک روسی کاسموس به فضا پرتاب می‌شود و با موفقیت در مدار زمین قرار می‌گیرد. مدانلو در سال 1995 نیز ماهواره‌ای برای آمریکا می‌سازد که آن هم با موشک روسی به فضا پرتاب می‌شود.


قاضی آمریکایی دادگاه مریلند علاوه بر این حکم سنگین، مدانلو را همچنین به پرداخت 10 میلیون دلار به دولت آمریکا محکوم کرد؛ مبلغی که به ادعای دادگاه، آقای مدانلو بابت پروژه سینا-1 از ایران دریافت کرده بود.

نکته جالب‌تر اینجاست که در جریان بازپرسی و متن کیفرخواست، برای مدانلو 16 تا 20 سال زندان درخواست شده بود و حتی  در کیفرخواست اولیه دادستانی در سال 2010، تا 85 سال حبس برای وی درخواست شده بود، اما با دفاعیات مبنی بر اینکه تجهیزات و ماهواره مورد نظر کاربردی غیرنظامی داشت، حکم اتهام نقض تحریم نمی‌تواند بیش از 27 ماه باشد. در نهایت وی به 96 ماه زندان محکوم شد. این اتفاق مدتی پس از بازداشت «امیر حکمتی» متهم امنیتی دارای تابعیت آمریکایی رخ داد.


جریان دادگاه و پرونده‌سازی برای مدانلو

به گزارش مشرق، روند رسیدگی به اتهامات مدانلو و تلاش برای پرونده‌سازی و محکومیت او هم روند قابل توجهی داشت. با توجه به جایگاه شاهدان در دادگاه‌های آمریکا، هیچ فردی برای شهادت علیه مدانلو پیدا نمی‌شد. هیئت منصفه متشکل از 11 زن و یک مرد بیش از یک هفته پرونده همکاری مدانلو با پروژه غیرنظامی فضایی ایران (بواسطه روسیه) را بررسی کردند تا دلایلی برای محکومیت وی پیدا کنند. در نهایت دادگاه وی را به «نقض تحریم تبادلات مالی» با ایران و پولشویی متهم کرد. هرچند پولی که او گرفته بود به گفته وکیل مدافع او، مبلغ 10 میلیون دلار دریافتی آقای مدانلو، یک وام برای پروژه تحقیقاتی او و کاملا قانونی و از مجاری رسمی و اقدام دادگاه آمریکایی تنها در قالب اقدامات ضدایرانی قابل توجیه بود.

ابعاد پرونده مدانلو به چالشی برای دولت آمریکا تبدیل شده بود. با گذشت روند دادرسی، هیچ‌کس از طرف روسیه یا ایران، برای شهادت علیه او و تسریع روند تأیید محکومیت مدانلو حاضر به شهادت در دادگاه نشد. برخی اسناد بانکی باید از روسیه و سوئیس استعلام و دریافت می‌شد، چرا که این پول از ایران به یک حساب سوئیسی و از آن‌جا به حساب آقای مدانلو در آمریکا واریز شده بود. اما همچنان هیچ کس برای مختومه شدن پرونده و رأی به محکومیت متهم، شهادت نمی‌داد.

به گفته یکی از اعضای هیئت منصفه، این هیئت در رسیدگی به این پرونده با چالش بزرگی مواجه بود؛ همه چیز روی کاغذ درست بود، اما دادگاه نمی‌دانست از کدام کشور باید تأییده آن را بگیرد؛ ایران، روسیه یا سوئیس! و هیچ کس در این کشورها حاضر به شهادت نبود و این کار را برای دادگاه مشکل می‌ساخت.

رسیدگی به این پرونده پنج هفته به طول انجامید و دادگاه جز اسناد نقل و انتقالات قانونی بین بانکی مدرک دیگری برای اثبات اتهامات مطرح‌شده علیه مدانلو در اختیار نداشت. پلیس با یورش به خانه و محل کار وی، یک کامیون از اسناد، رایانه‌ها و 120 هارددیسک‌ او را ضبط و سپس مورد بررسی قرار می‌دهد، اما حتی یک برگ سند برای همکاری موشکی یا غیراز آن با ایران بدست نمی‌آید. مدانلو نیز از ابتدا به بی‌گناهی خود واقف بود و می‌دانست که در تجهیزات ضبط شده هیچ سند یا اطلاعات مرتبط با موشک پیدا نخواهد شد چرا که اساسا او چنین اطلاعاتی نداشته که بخواهد به ایران بفروشد. تنها اتهام وی، نقض دستور اجرایی بیل کلینتون رئیس جمهور وقت آمریکا بود که تحریم تجاری ایران را در سال 1995 به اتهام اقدامات ضد امنیت ملی آمریکا اعلام کرده بود. از آن پس تمام تاجران آمریکایی باید هرگونه تبادل مالی- تجاری با ایران را با مجوز وزارت خزانه‌داری ایالات متحده انجام می‌دادند.

دادگاه مدانلو را به فراهم کردن مقدمات دیدار مقامات و نمایندگان دولتی ایران و با مقامات شرکت فضایی روسی Polyot متهم کردند. او سال‌ها پیش از این، با این شرکت‌ روسی در پروژه‌ ماهواره‌های کوچک همکاری و سفارشاتی را از آن پذیرفته و اجرا کرده بود. مدانلو مجوز همکاری با شرکت روسی را از دولت آمریکا اخذ کرده بود. در آن زمان ارزش شرکت تجاری مدانلو به بیش از 500 میلیون دلار می‌رسید.

وکلای مدافع وی اینگونه استدلال کردند که ایران و روسیه اساسا نیازی به یک واسطه خصوصی نداشتند و ایران به چه توجیهی باید 10 میلیون دلار پرداخت کند در حالی که می‌تواند مستقیما با روسیه وارد مذاکره شود؟

در این پرونده، آمریکا چهار ایرانی را هم تحت تعقیب قرارداده بود که بدلیل حضور در ایران امکان بازداشت آنان وجود نداشت. وزارت دادگستری آمریکا از سال 2007 تا 2013 79 پرونده نقض تحریم‌های ایران را گشوده بود که 154 نفر در این پرونده‌ها متهم بودند. رضا حیدری، محمد مدرس، عبدالرضا مهرداد دیگر ایرانیانی بودند که هریک به 25 سال و حمید مالمیران و سیروس ناصری هم به پنج سال زندان محکوم شدند.


پروسه آزادی آقای مهندس مدانلو که حالا 55 سال سن دارد، در نوع خود جالب است. روز 14 ژانویه، (دو روز پیش از اعلام رسمی تبادل زندانیان) پیشنهاد آزادی از سوی مقامات آمریکایی به ایشان داده می‌شود و تنها دو ساعت برای دریافت پاسخ مهلت داده می‌شود. آقای مدانلو که هیچ‌گاه در بیش از دو سال گذشته، اتهامات خود را نپذیرفته بود، با عصبانیت این پیشنهاد را رد می‌کند. شاید رد پیشنهاد آزادی ابتدا بسیار غیرقابل توجیه به نظر برسد، اما به اعتقاد مدانلو، پیگیری‌های او به مرحله‌ای رسیده بود که به زودی به نتیجه می‌رسید و از اتهام «تبادل تجاری غیرقانونی با ایران» تبرئه می‌شد.


آزادی به شرط سکوت و آغاز خانه‌نشینی

اما فشارها بر روی مدانلو برای پذیرش این پیشنهاد و آزادی بسیار شدید بود. ساعت‌ها پیش از‌ آزادی، خبر تبادل در رسانه‌های ایرانی منتشر شده بود و همزمان تماس‌های مکرر از سوی خانواده، مقامات وزارت دادگستری آمریکا و مقامات ایرانی ادامه داشت. وی در نهایت سند آزادی خود را امضاء کرد و به خانه‌اش در مریلند بازگشت. اما شادی آزادی با تلخ‌کامی خانه‌نشینی برای مدانلو همراه شده است.

اتهامات وارده به مدانلو درباره «واسطه‌گری میان ایران و روسیه»، «نقض تحریم‌های آمریکا»، «کمک به ساخت اولین ماهواره ایران» و «دریافت پول از ایران (پولشویی» پابرجاست و آزادی وی صرفا یک توافق سیاسی میان دولت‌های ایران و آمریکا بوده است و وی طبق قوانین آمریکا برای همیشه از هرگونه فعالیت در حوزه هوافضا و تبادلات تجاری در این زمینه محروم خواهد بود. آرزوی مدانلو برای ساخت ماهواره‌های کوچک دیگر هیچگاه تعبیر نخواهد شد.


وی پس از آزادی اظهار داشته است که ترجیح می‌داده از طریق درخواست استیناف و پیگیری آن، آزاد می‌شد تا ضمن تبرئه شدن، فعالیت‌های علمی خود را هم از سر می‌گرفت. او به رویترز گفته بود اگر آمریکایی‌ها به سیستم قضایی خود اعتماد دارند، چرا مرا از پیگیری حق قانونی استیناف محروم می‌کنند؟! حالا آمریکا تنها از ادعای دریافت 10 میلیون دلار جریمه از او صرف نظر کرده است؛ اقدامی که البته به عنوان یک لطف بزرگ در حق مدانلو، تیتر یک رسانه‌های آمریکایی شد!

یکی از شرایط آزادی این زندانیان این بود که آن‌ها حق ندارد در هیچ دادگاهی علیه ایالات متحده اقامه دعوی کنند. همچنین آمریکا حق انتشار خاطرات، چاپ کتاب درباره دادگاه و روند رسیدگی و مصاحبه درباره جزئیات پرونده و انتشار هر مطلبی مرتبط با آن را نخواهند داشت.

این اتفاق برای مدانلو و دیگر زندانیان آزادشده ایرانی در آمریکا (قربانیان سال‌ها دشمنی آمریکا با ایران) و ابهام در سرنوشت آنان برای ادامه زندگی در این کشور که تابعیت آن را نیز دارند در شرایطی رخ داده است که زندانیان آزادشده از طرف ایران، با پیگیری‌های مستقیم مقامات ارشد کشور (بویژه در مورد جیسون به همراه همسر و مادرش) با پروازی ویژه از ایران خارج شدند.

مدانلو گفته است که حتی پس از تماس‌های نمایندگان ایران در واشنگتن هم حاضر به پذیرش پیشنهاد آزادی نشده بود، اما یک تماس از ایران نظر او را عوض کرد؛ صدای گریان خواهرش او را مجاب به امضاء کرد.

منابع: