گروه اقتصادی مشرق- در میانه جدل رسانه‌ای 2 ماهه میان منتقدان و دولتمردان درباره لغو یا عدم لغو تحریم‌های بانکی با اجرای برجام، اظهارات رئیس‌جمهور اتریش درباره سوئیفت قابل تامل بود.

از 27 دی‌ماه سال گذشته و اجرای رسمی برجام، درحالی که مقامات دولت، تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای و بانک مرکزی بارها اعلام کردند سوئیفت برقرار شده و در اولین روز اجرای برجام عنوان شد که هزار ال.سی باز شده است، فعالان اقتصادی می‌گویند سوئیفت برای ایران به صورت نصفه نیمه برقرار شده و روابط بانکی کشورمان به حالت عادی بازنگشته است.

یکی از اثرگذارترین تحریم‌های اقتصادی که در چند سال اخیر به بهانه انرژی هسته‌ای علیه ایران وضع شد، تحریم‌های بانکی بود که از جانب آمریکا و اروپا اعمال شد.

در چارچوب مجموعه تحریم‌های مذکور، روابط بانکی ایران با کشورهای اروپایی به شدت محدود شده بود که یکی از دلایل آن ممنوعیت اکثر بانک‌های کشورمان  در استفاده از سیستم سوئیفت بود.

البته در چند سال اخیر، همه بانک‌های ایرانی تحت تحریم سوئیفت نبودند و تعدادی از بانک‌های دولتی و خصوصی همچنان امکان استفاده از این سیستم بین بانکی را داشتند.

طبق برجام، کشورهای غربی متعهد شده بودند تحریم سوئیفت را از اکثر بانک‌های ایرانی که تا پیش از این تحریم بودند، بردارند. با اجرای برجام در 27 دی‌ماه 1394، شرکت سوئیفت در اطلاعیه‌ای لغو تحریم  تعدادی از بانک‌های ایرانی را اعلام کرد.

در همان روز، مسئولان ارشد دولت یازدهم ادعا کردند در ساعات اول اجرای برجام، 1000 ال.سی از طریق سوئیفت باز شده و آن را نشانه لغو کامل تحریم‌های بانکی و بازگشت شبکه بانکی ایرانی به بانکداری بین‌الملل جلوه دادند.

اما به تدریج با گذشت زمان از اجرای برجام، انتقاد فعالان اقتصادی به گوش رسید که از عدم لغو تحریم‌های بانکی سخن می‌گفتند.

در مقابل، مسئولان دولتی خصوصا اعضای تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای و مسئولان بانک مرکزی، قویا عدم لغو تحریم‌های بانکی همچون سوئیفت را تکذیب کرده و منتقدان را به خلافگویی متهم می‌کردند.

بانک مرکزی نیز در اطلاعیه‌هایی از لغو کامل تحریم‌ها خبر می‌داد.

* فعالان اقتصادی از ادامه تحریم‌ها می‌گویند

با وجود توضیحات بانک مرکزی و دولت، باز هم فعالان اقتصادی از عدم تغییر در شرایط مبادلات بانکی با خارج خبر می‌دادند. توضیحات فعالان اقتصادی نشان می‌داد تمام مراحل رسمی لغو تحریم‌های بانکی علیه ایران، روی کاغذ طی شده اما در عمل، تغییری در مراودات بانکی ایران ایجاد نشده است.

به گفته فعالان اقتصادی، سوئیفت برای همه بانک‌های ایرانی برقرار نشده و اتصال شبکه بانکی ایران و اروپا همچنان با واسطه انجام می‌شود که همین امر باعث افزایش هزینه نقل و انتقال پول خواهد شد.

با وجود اجرای برجام، بانک‌های اروپایی به دلیل این‌که بیشتر سهامداران آنها آمریکایی هستند، از ارتباط با ایران پرهیز می‌کنند. برخی هم عنوان می‌کنند بانک‌های اروپایی ترس دارند که از سوی آمریکا جریمه شوند.

به این دلیل که چند سال پیش در زمانی که تحریم‌ها علیه ایران شدت گرفت، مبادلاتی با بانک‌های اروپا انجام شد که همان موضوع باعث جریمه چند میلیارد دلاری بانک‌های اروپایی از سوی آمریکا شد و به قول معروف، امروز بانک‌های اروپایی چشمشان ترسیده تا دوباره با ایران ارتباط برقرار کنند.

به عنوان مثال احمد صادقیان، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق ایران در این باره گفت: اکنون ال.سی باز می‌شود، اما نه از طریق سوئیفت بلکه از طریق بین‌بانکی.

بانک‌های اروپایی محدودیت‌هایی دارند و هنوز موضع خود را به طور شفاف مشخص نکردند و به دلیل این‌که بیشتر سهامدارانشان آمریکایی هستند، ترس دارند با ایران ارتباط برقرار کنند و البته احتمال دارد که همه بانک‌های کارگزار اروپایی تحریم‌ها را لغو نکنند، اما بانک‌های مستقل هم هستند که می‌توانند ارتباط نزدیکی با ایران داشته باشند.

اسدالله عسکراولادی، رئیس اتاق ایران و روسیه هم در این باره گفت: در حال حاضر سوئیفت برقرار شده، اما همچنان تحریم‌های بانکی بر قوت خود باقی است.

وی افزود: اکنون مشکل شرکت‌های دولتی حل شده و سوئیفت برای آنها برقرار است و می‌توانند از این طریق ال.‌سی باز کنند، اما این امکان برای عموم تجار و مردم فراهم نیست و تنها شرکت‌های خودروسازی برای واردات قطعات خودرو می‌توانند از آن بهره ببرند.

عسکراولادی اضافه کرد: البته بانک‌های اروپایی از ترس جریمه شدن با ایران ارتباط بر قرار نمی‌کنند.

رئیس اتاق ایران و چین گفت: هنوز بانک‌های آمریکا تحریم را برنداشته‌اند و بانک‌های اروپا می‌ترسند با ایران ارتباط تجاری برقرار کنند و از سوی دیگر ترس دارند که حمایت آمریکا را از دست بدهند.

وی تاکید کرد: ال.سی به صورت موردی باز می‌شود و برخلاف انتظار که قرار بود همه تحریم‌ها یک‌جا برداشته شود و رابطه ایران با کشورهای جهان به صورت عادی درآید، این اتفاق نیفتاد و متاسفانه دولت ما نتوانست این خواسته خود را به کرسی بنشاند و آمریکا نیز با خلف وعده‌های فراوان مانع پیشرفت روند مذاکرات ‌شد.

عسکراولادی افزود: دولت به اقتصاد مقاومتی بی‌توجه است و اگر این سیاست را به اجرا دربیاورد، بسیاری از مشکلات کمرنگ خواهد شد.

همچنین علاء میرمحمد صادقی، نایب رئیس اتاق بازرگانی گفت: برخی دولتمردان طوری وانمود کردند که تا برجام اجرا شود، همه مؤسسات مالی و اقتصادی اروپا و فروشندگان مواد اولیه آماده‌اند تا به ما خدمت‌رسانی کنند و همه تحریم‌ها برداشته می‌شود، اما در واقعیت چنین اتفاقی نیفتاد.

وی درخصوص مشکل اتصال بانک‌های ایرانی به سوئیفت و بازگشایی ال.سی با وجود گذشت روزهای زیاد از اجرای برجام، اظهار کرد: این طور که دولتمردان اعلام می‌کنند، برخی بانک‌ها در کشورهای اروپایی، ارتباط خود را با بانک‌های ایرانی از طریق سوئیفت و ال.سی برقرار کرده‌اند و تعدادی ال.سی هم باز شده، ولی بعضی از بانک‌های اروپایی احتیاط می‌کنند و هنوز آماده همکاری با بانک‌های ایران نیستند.

میرمحمد صادقی افزود: اگر ارتباط ما با بانک‌های سوئیس برقرار شود، چون اکثر بانک‌ها در این کشور هستند، ممکن است بقیه بانک‌ها و مؤسسات مالی اروپایی، این احتیاط کنونی را کنار بگذارند. در حال حاضر مقداری ال.سی باز شده و دسترسی به سوئیفت به وجود آمده، اما این مساله هنوز برای همه بانک‌های ما جامع نیست و عمومیت ندارد.

وی خاطرنشان کرد: مشخص است که آمریکا هیچ تضمینی به بانک‌های اروپایی نمی‌دهد، ولی همین که مسئولان آمریکایی اعلام کنند بانک‌های اروپایی می‌توانند با بانک‌های ایرانی همکاری کنند، می‌تواند تأثیرگذار باشد.

از سوی دیگر ناصر ریاحی، عضو اتاق بازرگانی گفت: با توجه به این که برای نقل و انتقال پول هنوز باید با چند واسطه همکاری کنیم، تغییری در کاهش هزینه مبادلات تجاری اتفاق نیفتاده است. بانک‌های کوچک هم به طمع همین هزینه‌های بالا با ما همکاری می‌کنند.

وی افزود: امکان بازگشایی ال‌.سی برای بانک‌های ما وجود ندارد و ال.‌سی به شکل جدی برای تجار و بازرگانان ما باز نشده است.

ریاحی اظهار کرد: اتصال به سوئیفت برقرار است، اما برخی بانک‌های بزرگ اروپا تمایل ندارند که با بانک‌های ایرانی کار کنند. بانک‌های ما مجبورند برای اتصال به سوئیفت از طریق بانک‌های واسطه کار کنند که از این طریق هم اتصال به سوئیفت بی‌اثر می‌شود.

این عضو اتاق بازرگانی اضافه کرد: این بدان‌معناست که بانک ما باید به یک بانک کوچک در آلمان متصل شود تا کارهای سوئیفت را برایش انجام دهد و بقیه مراحل هم باید از طریق چک و حواله انجام شود.

ریاحی بیان کرد: دلیلش این است بانک‌هایی که قرار است با این شعبات ارتباط داشته باشند، قبول نمی‌کنند که تضمین‌های لازم برای ارتباط با سوئیفت را ارائه کنند.

روش‌های سنتی یعنی استفاده از چک یا حواله بانکی اتصال به سوئیفت را چند روز به تأخیر می‌اندازد. این چک و حواله بعد از چند روز به دست بانکی می‌رسد که همکاری با بانک‌های ایرانی را قبول دارد و بعد آن بانک با بانک‌های بزرگ اروپا مانند دویچه بانک آلمان ارتباط برقرار می‌کند.

توضیحات فعالان اقتصادی به خوبی نشان می‌داد که هدف اصلی ایران از برجام که عادی شدن روابط بانکی با شبکه بانکی بین‌المللی است، محقق نشده است.

هم‌زمان با سکوت دولتی‌ها، این فعالان بخش خصوصی بودند که واقعیت را برملا کردند که کارشکنی آمریکا سبب شده بانک‌های مهم اروپایی روابط مالی با ایران را همچنان در تحریم نگاه دارند.

* اظهارات رئیس‌جمهور اتریش

در این میان، اظهارات چند روز پیش رئیس‌جمهور اتریش درباره ادامه تحریم سوئیفت، بسیار مهم بود.

رئیس‌جمهور اتریش با بیان اینکه "هنوز همه تحریمهای ضدایرانی برداشته نشده‌اند"، گفت: در مورد سوئیفت باید بگویم که هنوز در این زمینه مذاکراتی در جریان است.

 رئیس جمهور اتریش در گفتگو با خبرگزاری صدا و سیما اظهار داشت: باید به این مسئله توجه داشت که هنوز همه تحریم‌های ضدایرانی برداشته نشده‌اند، چون گامها و اقدامات مهمی وجود دارند که باید در مسیر لغو تحریمها برداشته شوند، اما در مورد مسئله انجام تراکنش‌های مالی بین المللی از طریق سامانه سوئیفت باید بگویم که اتریش به‌تنهایی نمی‌تواند این تحریم را بردارد و تا آنجا که من می‌دانم اروپا نیز به‌تنهایی نمی‌تواند چنین کند بلکه این جامعه بین المللی است که باید این موضوع را مورد رسیدگی قرار دهد.

در این زمینه آمریکا نیز نقش‌آفرین است. فرآیندی در مورد مسئله لغو تحریمها تشکیل شده است و به همین خاطر من نمی‌توانم هیچ پیش‌بینی‌ای داشته باشم که این مسئله چقدر دیگر به طول می‌انجامد، اما امیدوارم که همه طرفها به‌طور کامل به توافق (هسته‌ای) پایبند باشند تا در نهایت همه تحریم‌های ایران در موعدهای مقرر و تعیین شده نیز برچیده شوند.

اختصاصاً در مورد سوئیفت باید بگویم که هنوز در این زمینه مذاکراتی در جریان است و در این میان اتریش، عضو بسیار کوچکی در شورای (سوئیفت) به شمار می‌رود و اصلاً عضو بزرگی از این مجموعه نیست.

* رئیس‌جمهور اتریش هم بی‌سواد است

پس از سخنان رئیس‌جمهور اتریش،  اعضای تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای کشورمان تلاش کردند با همان لحنی که دولت در 2 سال اخیر با منتقدان داخلی سخن گفته، به توجیه سخنان این مقام اروپایی بپردازد.

از یک سو حمید بعیدی نژاد مدیرکل سیاسی و امنیت بین الملل وزارت خارجه درباره سخنان رئیس‌جمهور اتریش دو احتمال را مطرح کرد و گفت: فرضیه اول آنکه با توجه به قطعیت وصل بودن بانکهای ایرانی به سوئیفت به احتمال زیاد می توان در نظر گرفت که خبرنگار مصاحبه کننده نتوانسته باشد منظور دقیق آقای رئیس جمهور را متوجه شده باشد و مطالب مربوط به سوئیفت را اشتباه منعکس کرده باشد.

فرضیه دوم آنکه آقای رئیس جمهور اتریش بدلیل عدم احاطه به تمام جزئیات بحث، موضوع لغو تحریم سوئیفت را با بحث مشکلات مربوط به لغو محدودیت‌های بانکهای بزرگ و تحریم‌های موسسات آمریکایی که موضوع اصلی بحث وی بوده است در یک مجموعه مورد توجه قرار داده باشد... بحث سوئیفت کلا یک بحث جزئی و ریز تخصصی است که عدم اطلاع کافی در مورد جزئیات آن از سوی یک رئیس جمهور که با بحثهای سیاست گذاری و کلان مدیریت سیاسی کشور سرو کار دارد، امری عجیب و غیر منتظره محسوب نمی شود.

درباره توجیهات بعیدی‌نژاد باید گفت احتمال اولی که وی مطرح کرده کاملا مردود است، زیرا متن کامل مصاحبه رئیس‌جمهور اتریش و فایل ویدئویی این مصاحبه منتشر شده و متهم کردن خبرنگار صدا و سیما به انعکاس نادرست سخنان رئیس‌جمهور اتریش، کذب محض است.

 مطابق فایل ویدئویی مصاحبه مذکور، رئیس‌جمهور اتریش صراحتا درباره عدم لغو تحریم سوئیفت سخن گفته و لغو این تحریم را خارج از اختیار اروپا و در اختیار آمریکا عنوان کرده است.

بدین ترتیب، فرضیه دوم مدنظر بعیدی‌نژاد باقی می‌ماند که این عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای تلاش کرده با متهم کردن رئیس‌جمهور اتریش به بی‌سوادی و عدم احاطه به ماجرای سوئیفت، واقعیتی را که 2 ماه است تجار و فعالان اقتصادی کشورمان بیان می‌کنند، نادیده بگیرد.

از سوی دیگر، عباس عراقچی عضو ارشد تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای نیز شنبه‌شب در گفتگوی تلویزیونی ادعا کرد رئیس‌جمهور اتریش اشتباه کرده و سوئیفت باز شده است.

برآیند مواضع اعضای تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای این است که تمامی فعالان اقتصادی، صادرکنندگان و واردکنندگانی که در 2 ماه گذشته از عدم تغییر در مراودات بانکی سخن گفته‌اند، خلاف می‌گویند و رئیس‌جمهور اتریش هم بی‌سواد است. وضعیت منتقدان داخلی نیز که از قبل مشخص شده و آنها بی‌سواد و افراطی هستند و هر کس که لغو تحریم‌های بانکی را تایید نکند، حتما دارای چنین صفاتی است.