به گزارش مشرق، ورود شبکه های اجتماعی به زندگی امروز امری غیرقابل اجتناب به نظر می رسد، شبکه هایی که با خود دنیایی از اطلاعات، مسائل، پیچیدگی ها و امور خارق العاده را به همراه دارد؛ از این رو، با سید محمدعلی دیباجی، عضو گروه فلسفه دین پردیس فارابی دانشگاه تهران پیرامون یکی از دغدغه های کاربران فضای مجازی به گفت و گو نشسته ایم که در ذیل از نظرتان می گذرد:

 جناب دیباجی! امروز در شبکه های اجتماعی که شاید پُرکاربردترین آن در این برهه از زمان تلگرام محسوب می شود، شاهد تبلیغات متعدد از سوی افراد و گروه های ناشناس و شناخته شده هستیم. یکی از این تبلیغ ها پدیده پیشگویی و خبر از آینده و اتفاقات فردا و هفته بعد و ماه بعد و سال بعد و ... است که این امر بدون تعارف، موضوعی وسوسه کننده برای اغلب کاربران است. به لحاظ علمی تا چه میزان می توان بر این تبلیغات و پیشگویی ها اعتماد کرد؟

 در خصوص این مساله، باید در سه موضوع تفکیک قائل شویم؛ یعنی درباره این موضوع سه اصطلاح مطرح است: غیب گویی، پیشگویی و پیش بینی. «پیش بینی» یک وجه علمی دارد که مشاهده می شود اساسا در بسیاری از پیش بینی ها علمی همچون نجوم یا هواشناسی، امری ممکن، پیش بینی می شود. در حقیقت می توان گفت کار تمام انسان ها به نوعی پیش بینی است و همه ما برای آینده خود پیش بینی هایی داریم اما این امر پیشگویی نیست به دلیل آنکه ما به تمام حوادثی که قرار است اتفاق بیفتد، آگاهی نداریم بنابراین، پیش بینی های ما در سطحی از گمان و حدس قرار دارد.

 

بنابراین پیش بینی و پیشگویی با یکدیگر تفاوت دارند، این طور نیست؟

بله، فردی که مدعی پیشگویی است، ادعای یقین بودن حوادث آینده را نیز دارد که این مساله با پیش بینی تفاوت جدی دارد. به عبارت دیگر پیش بینی امری ساده و عادی است که همه افراد قادر به انجام آن هستند اما پیشگویی به معنای این که حادثه ای پیشگویی شود، مورد تردید است جز آن که در فرهنگ شیعی، خبری از آینده از ائمه معصومین علیهم السلام نقل شده باشد. بنابراین، باید در عناوین دقت شود. بسیاری از افراد ممکن است با عنوان پیشگویی مساله ای را مطرح کنند، اما این امر کاملا تردیدآمیز است.

ضمن آنکه پیش بینی را هر فردی می تواند با بررسی شرایط و حالت های خود داشته باشد. به طور مثال کسی که ارزشی برای زمان قائل نیست، می تواند پیش بینی کند که خیلی از آموزش ها یا کارهایی که در نقشه خود طراحی کرده است، انجام نشود و از دست بدهد و این امر نیاز به پیشگویی ندارد و با یک پیش بینی ساده با توجه به شرایط و حالت فرد، قابل بیان است. بنابراین، پیشگویی و پیش بینی با یکدیگر تفاوت دارند.

 

در تقسیم بندی خود به غیب گویی نیز اشاره کردید؛ ضمن بیان تفاوت غیب گویی با پیش بینی و پیشگویی در خصوص این مساله نیز توضیحاتی بفرمایید.

 اما واژه دیگری نیز به نام غیب گویی وجود دارد که از نظر علمِ کلام، تنها مخصوص خداست و با اذن پروردگار توسط معصوم (ع) نیز انجام می شود. این که آیا افرادی که پیشگو هستند و ممکن است در فضای مجازی خود را مطرح کرده و به تبلیغ بپردازند، قابل اعتماد هستند یا خیر، جای بحث دارد. به طور کلی فضای مجازی، مجالی است برای بسیاری از کارهایی که درصدی از آن ها درست و بخشی نادرست بوده، که ممکن است در هم بیامیزند. چنان چه می توان در این فضا تجارت کاذب به راه انداخت و ادعای گزاف کرد و به وسیله شگفتی های رسانه ای چیزی را مغلوب نشان داد یا در حادثه ای عکس و فیلم دیگری را نشان داد. این امر در مورد پیشگویی نیز قابل تعمیم است که باید در این زمینه دقت و ذکاوت به خرج داد. افرادی که در شبکه های اجتماعی از جمله تلگرام ادعای پیش گویی آینده را می کنند، باید نسبت به آنها به طور یقین، تردید داشت و مسائلی که آنها با عنوان پیشگویی مطرح می کنند، در واقع پیشگویی نیست و ما هیچ دلیل فلسفی، علمی و دینی برای آن که کسی بتواند پیشگویی دقیق از آینده داشته باشد یا حادثه ای را با تمام جزییات پیشگویی کند، نداریم. اما همان طور که بیان شد، پیش بینی از نظر علمی و عرفی ممکن است.

ضمن آن که به طور مثال علوم شناختی که یکی از آن ها علم فراروانشناسی است، اساسا بر مساله پیش بینی استوار است؛ یا علم اختر و فیزیک که تحت عنوان علوم شناختی دسته بندی می شوند، مبتنی بر پیش بینی است و امروز نیز رشته ای به نام آینده پژوهی در دانشگاه ها تدریس می شود که این امور با بازار و دکان و معرکه های برخی افراد برای رسیدن به نام و نان برای خود در شبکه های اجتماعی همچون تلگرام به راه انداخته اند، تفاوت جدی دارد.

 

با توجه به مسائلی که بیان کردید، چه خطراتی سبک زندگی فردی را که بنای زندگی خود را بر پیشگویی می نهد، تهدید خواهد کرد؟

قطعا عقلانیت اجازه نمی دهد که فرد زندگی خود را بر مبنای پیشگویی استوار کند به دلیل آن که زندگی باید بر اساس فهم و تدبیر تنظیم شود. البته پیش بینی نیز جزو این تدبیر است اما پیشگویی جز آن که انسان را به یکسری عوامل فرضی و خیالی که نادرست است، سوق دهد حاصلی ندارد و بلکه بسیاری از برنامه های عادی فرد را نیز مختل خواهد کرد.

بنابراین، یکی از مولفه های سبک زندگی که در بحث های دینی و تربیتی بدان تاکید شده است، آن است که با تدبیر با امور زندگی و آینده خود مواجه شویم نه پیشگویی به ویژه از سوی افرادی که ناشناس بوده و قصد آن ها کلاهبرداری است. لذا تبلیغاتی که در خصوص پیشگویی ها در شبکه های اجتماعی همچون تلگرام و ... می شود، کاملا مخدوش بوده و نباید به آنها اعتنا و اعتماد کرد و به لحاظ دینی و علمی و فلسفی کاملا مردود است.

تجربه زندگی به ما نشان می دهد که روزگار با تلخی و شیرینی هایی همراه است و این امر نیز در بیانات معصومین علیهم السلام آمده است؛ چنانچه امیرمومنان علي (ع) مي فرمايند: «الدهر يومان؛ يوم لك و يوم عليك؛ روزگار دو روز است يك روزش به نفع توست و روز ديگرش بر ضد تو». اگر این اصل را دقت کنیم، متوجه می شویم هر فردی در زندگی خود شکست ها و موفقیت هایی دارد که باید آن ها را بپذیرد اما اگر کسی بخواهد از راه پیشگویی با مسائل مواجه شود، به بیراهه خواهد رفت.

به طور مثال در بسیاری از مراجعات به افراد پیشگو، ابتدا از مسائل و مشکلات فرد مراجعه شونده، پرسش می شود و بر اساس همان، فرد پیشگو بیان می کند در آینده و بزودی گشایشی برای تو حاصل می شود! در حقیقت اگر فردی مدبر و عاقل باشد، خود می داند مشکلات همیشه در زندگی وجود دارد و قرار نیست همیشه باقی بمانند بلکه فراغت از هر مشکلی حاصل می شود و گشایش در آینده روی خواهد داد لذا این مساله امری مهم و غیر قابل درک و فهم نیست که ما نیاز داشته باشیم یک فرد با عنوان پیشگو خبر از گشایش در آینده به ما دهد! یا این افراد به طور معمول از کلیات سخن می گویند که مثلا در آینده فلان ماجرا پیش خواهد آمده که اگر صبر کنی به نفع تو خواهد بود! اما این ها مسائلی است که هر فردی خود قادر به تشخیص آن است و نیاز به گفتن آن توسط دیگری نیست.

اما غرق شدن در این موضوع و زندگی خود را بر اساس پیشگویی دیگران بنا نهادن، با پیامدهای منفی بسیاری همراه است. از جمله آن که اعتماد به نفس فرد از بین خواهد رفت به دلیل آن که فرد دائم منتظر است همه حادثه های زندگی او پیشگویی شده و بر اساس آن پیش رود و خود نمی تواند امور زندگی اش را مدیریت کند. دوم آن که ممکن است مسائل علمی و اعتقادی در این فرد سست شود ضمن آن که ما راه حل های علمی و دینی برای رفع مشکلات داریم و مراجعه به روانشناس یا استاد و حکیم، می تواند در هر مساله ای کارساز بوده و نتایج جالب تری نیز از این مراجعه گرفت.

اما فردی که مراجعه به پیشگو را رویه خود قرار می دهد، به دلیل آن که این پیشگویی ها را با اتفاقات روی داده در تضاد می بیند، به تدریج نسبت به راهنمایی افراد صاحبنظر و بزرگ بی اعتقاد می شود، بنابراین می توان گفت میراث علمی و دینی و فرهنگی خود را نیز از دست می دهد. از سوی دیگر این فرد نمی تواند نتایج مناسب و خوبی را دریافت کند و اگر هم نتیجه ای بگیرد، خیالی و توهمی بوده و متاسفانه این توهم نیز فرآیندی دارد که روز به روز بر آن افزوده شده و ناخواسته مشکلات متعدد دیگری به وجود می آورد.

بنابراین، اعتماد به پیشگویی اعم از دنیای واقعی و شبکه های اجتماعی و دنیای مجازی به هیچ وجه جایگاهی ندارد و این موضوع تنها راهی برای کسب نان و نام است که زندگی افراد جامعه را مختل خواهد کرد و نتیجه ای جز سقوط ندارد.