گروه سیاسی مشرق - این روزها ماجرای برجام به سریال دامنه‌دار اصرارها و انکارهای مداوم از سوی برخی مسئولان و منتقدین در مقابل دولت بدل شده است. برخی مسئولین دولتی و مقامات اروپایی اصرار دارند که طرف غرب به تعهدات خود عمل نکرده اما رئیس‌جمهور و دولت با انکار مداوم همچنان از آنچه دستاورد خود می‌دانند، تمام‌قد دفاع می‌کنند.

ماجرای سخنان صالحی و عصبانیت رئیس‌جمهور

در روزهای پایانی سال گذشته بود که علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی و یکی از اعضای بلندپایه تیم‌هسته‌ای دولت دهم در اظهاراتی بیان داشت که «طرف غربی در عمل به تعهدات خود تأخیر دارد.»

وی که با یک روزنامه قطری چاپ لندن درباره نحوه اجرای شدن برجام گفت‌وگو می‌کرد،‌ در این رابطه گفت: « تهران به آنچه باید، متعهد است، اما تأخیری در طرف مقابل هست که مسئولیتش هم با خودش است. هیچ مانع مشخصی وجود ندارد اما منظورم اینجا، تأخیرشان در اجرای برخی نقاط به شکل کامل است.[1]»

همین موضوع با واکنش منفی دولت و شخص رئیس‌جمهور مواجه شد. حجت‌الاسلام حسن روحانی درباره اظهارات صالحی در خصوص تأخیر در اجرای برجام به جایگاه وی در دولت اشاره کرد و گفت: «ایشان وزیر اقتصاد و رئیس‌کل بانک مرکزی نیست، وزیر خارجه هم الآن نیست، ایشان مسئول سازمان انرژی اتمی است.[2]«

چندی بعد صالحی با حضور در برنامه گفتگوی ویژه خبری شبکه دو سیما به طور تلویحی در باب سخنان گذشته خود گفت: «در بعد فنی برجام خوشبختانه دست برتر را داریم و آن‌ها باید نگران باشند و ما نگرانی نداریم و در بقیه ابعاد گفته‌اند صحبت نکنیم، مطلع هستم اما در بعد فنی فقط صحبت می‌کنم.»[3]

اصرار و انکارها در باز بودن سوئیفت

ماجرای دیگر اصرار و انکار در اجرایی شدن برجام به سفر رئیس‌جمهور به اتریش بازمی‌گردد؛ سفری که لغو آن جنجال‌برانگیز شد و پس از اینکه «هاینتس فیشر» رئیس‌جمهور اتریش در گفت‌وگو با رسانه ملی بیان کرد «سوئیفت هنوز برای ایران باز نشده است»، بر حواشی این سفر ناکام به شدت افزود. [4]

در این راستا حمید بعیدی‌نژاد، مدیرکل سیاسی و امنیت بین‌الملل وزارت امور خارجه در واکنش به سخنان رئیس‌جمهور اتریش با مطرح کردن دو فرض گفت: «یا خبرنگار مصاحبه‌کننده نتوانسته منظور دقیق آقای رئیس‌جمهور را متوجه شده و مطالب مربوط به سوئیفت را اشتباه منعکس کرده و یا اینکه آقای فیشر آگاهی لازم را ندارد.»[5]

سپس سیدعباس عراقچی، معاون وزیرخارجه کشورمان در گفتگوی ویژه خبری شبکه دوم سیما در رویکردی انتقادی با بیان اینکه «خبرنگار صداوسیما نظر خود را درباره سوئیفت به رئیس‌جمهور اتریش القاء کرد» گفت: «خبرنگار ایرانی یعنی خانم کاظمی که در طول مذاکرات در وین همراه بودند و خیلی هم زحمت کشیدند، سؤالاتی را که از مرکز به او داده‌شده است از رئیس‌جمهور اتریش پرسیده است. در حقیقت صداوسیما از رئیس‌جمهور اتریش می‌پرسد چرا تحریم سوئیفت هنوز برداشته نشده است؟ من پرسیدم و سؤالات را از مرکز به خبرنگار داده بودند - البته از جایی پرسیدم - حالا اصلاً فرض کنیم خانم کاظمی خودش پرسیده باشد، شما جای رئیس‌جمهور اتریش، خبرنگار ایرانی سؤال می‌کند که چرا تحریم سوئیفت هنوز برداشته نشده است.»[6]

به همین ترتیب موضوع سخنان فیشر نیز توسط دیپلمات‌های دولت یازدهم نادرست خوانده شد. در این رابطه بانک مرکزی برای نشان دادن اینکه سوئیفت باز است، برخی از خبرنگاران را به اتاق سوئیفت خود دعوت کرد و عملیات سوئیفت را با دو بانک ترکیه‌ای و کره‌ای انجام داد اما منتقدین اعلام کردند که در زمان تحریم‌ها تراکنش مالی با این بانک‌ها صورت می‌گرفت و موضوع بسته بودن سوئیفت به بانک‌های اروپایی بازمی‌گردد که از ترس آمریکا اقدام به عملیات مالی نمی‌کنند. [7]

در این باره محمد سلیمانی نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی برای روشن شدن موضوع، بیان کرد: «رئیس‌کل بانک مرکزی باید اطلاع‌رسانی کند که اگر سوئیفتی باز شده با چه کشورها و چه بانک‌هایی بوده و گشایش‌های صورت گرفته در فضای پسابرجام در چه زمینه‌هایی بوده است.[8]»

رئیس بانک مرکزی هم برجام را هیچ خواند

اما حال موضوع عدم اجرایی شدن برجام توسط طرف مقابل مورد انتقاد رئیس بانک مرکزی نیز قرار گرفته است. ولی‌الله سیف در مصاحبه با تلویزیون بلومبرگ تصریح کرده «برجام تاکنون «تقریباً هیچ» دستاورد اقتصادی برای ایران نداشته است«.

به نوشته پایگاه اینترنتی بلومبرگ، آقای سیف گفته است ایران سه ماه بعد از اجرای شدن برجام، توان دست‌یابی به 100 میلیارد دلار دارایی ضبط‌ ‌شده‌اش در خارج از کشور را نداشته و برای پرداخت صورت‌حساب‌هایش در مبادلات خارجی به دنبال راهی برای استفاده از دلار است.

سخنان سیف بیشتر یادآور سخنان صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی است که روحانی در واکنش به وی بیان داشت که او وزیر یا رئیس بانک مرکزی ایران نیست که چنین سخنانی ابراز می‌دارد. اینک اما به نظر می‌رسد آش آن‌قدر شور شده که رئیس بانک مرکزی نیز خود نسبت به عدم اقدام عملی طرف مقابل نسبت به تعهداتش اعتراض می‌کند و دستاوردهای اقتصادی برجام را تقریباً هیچ می‌خواند. [9] موضوعی که البته بنابر «سنت انکار» این چند هفته دولت در مورد برجام احتمال تکذیب آن از سوی پاستورنشینان می‌رود.

رئیس بانک مرکزی ایران همچنین اضافه کرده «با آنکه قرار است سپرده‌های ایران در بانک‌های خارج از کشور قابل دسترس باشند، بانک‌های اروپایی کماکان نگران نقض قوانین آمریکا و مواجه شدن با جریمه‌های سنگین این کشور هستند» که این موضوع نیز ناظر بر مسئله عدم باز بودن سوئیفت و امکان تراکنش‌های مالی با بانک‌ها اروپایی است که بانک مرکزی قبلاً این موضوع را رد کرده بود و در نمایشی خبری عده‌ای خبرنگار را به اتاق سوئیفت دعوت کرده و نشان داده بود سوئیفت باز است البته در عملیات بانکی با بانک‌های غیر اروپایی.

به گزارش بلومبرگ، سیف، بر همین اساس از «دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری آمریکا» می‌خواهد با صدور دستورالعملی بانک‌های اروپایی را به استقبال بیشتر از ایران دعوت کند.[10]

البته نمی‌توان به اجابت این درخواست از سوی، طرف آمریکایی که پیش از این از سوی « جک لو » وزیر خزانه داری این کشور اعلام کرده « سیستم مالی آمریکا به روی ایران باز نیست و تا زمانی که ایران رفتار خود را در حوزه‌های غیرهسته‌ای تغییر نداده، تحریم‌های غیرهسته‌ای باقی می‌مانند»، خوشبین بود. [11]

با این اوصاف به نظر می‌رسد که دولت در اقدامی عملی و واقعی بایستی به‌جای پاسخگویی به منتقدین و افکار عمومی نسبت به عدم اجرای برجام توسط طرف غربی اقدام عملی کند و از ابزار دیپلماسی خود در این راه بهره ببرد؛ ابزاری که دولت یازدهم آنرا کلید حل مشکلات کشور خوانده و خود را دولت دیپلماتیک لقب داده است. موضوعی که اگر در دوران پسابرجام بدان اهتمام ویژه صورت نگیرد، شاید ردپایی از توافقات واقعی طرفین در آن به جای نماند و به قول برخی سیاسیون آفتاب تابان برجام به ابر شتابانی تبدیل شود که اثری نداشته است.