فلک الافلاک شاهکار معماری دنیا
قلعه باستانی فلک الافلاک یکی از شاخص‌ترین آثار تاریخی ایران و جهان است، بنای عظیم آجری مربوط به دوره ساسانی که همچنان استوار بر روی تپه‌ای باستانی در مرکز شهر خرم‌آباد میزبان دوستداران میراث فرهنگی این مرزوبوم است.
زیبایی و معماری شگفت‌انگیز قلعه فلک الافلاک موجب شده که این قلعه تاریخی و باستانی لرستان از سوی بسیاری از کارشناسان به‌عنوان یکی از شاهکارهای مهندسی و معماری دنیا لقب گیرد.
این قلعه به لحاظ موقعیت استراتژیک خود در قرن چهارم هجری قمری به‌عنوان مقر حکومت آل حسنویه و گنجور در زمان آل‌بویه درآمد و از قرن ششم هجری پس از ساخته‌شدن شهر جدید خرم‌آباد این قلعه نیز بنام خرم‌آباد معروف شد و احتمالاً نام فلک الافلاک در دوره قاجار به آن اطلاق شده است.
این بنای کم‌نظیر مربوط به دوره ساسانی است و به شماره ۸۸۳ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
فلک الافلاک در فهرست ثبت موقت خاک می‌خورد
طی سال‌های گذشته همواره موضوع ثبت جهانی فلک الافلاک به‌عنوان شاهکار معماری جهان مطرح بوده است تا این اثر تاریخی در فهرست موقت ثبت جهانی قرار گیرد ولی به‌رغم گذشت سال‌ها با فراهم نشدن زمینه ثبت جهانی، فلک الافلاک در فهرست موقت خاک می‌خورد.
به نظر می‌رسد موارد مختلفی در عدم ثبت جهانی قلعه تاریخی فلک الافلاک مؤثر باشد، عواملی که شاید تنها بخشی از آن به عدم آزادسازی حریم این بنای تاریخ بازگردد و عوامل دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند روند ثبت جهانی این اثر تاریخی را تحت تأثیر قرار دهد.
بخش عمده‌ای از حریم بنای باستانی فلک الافلاک طی سال‌های گذشته آزادسازی شده است ولی متأسفانه بعد از آزادسازی، ساماندهی این حریم از سوی متولیان امر مورد غفلت قرارگرفته تا تبدیل حریم این بنای تاریخی به یک سایت گردشگری مغفول واقع شود.
واگذاری امارت «سربازخانه» و احتمال جلوگیری از ثبت جهانی قلعه
اما این روزها تهدید دیگری در حریم قلعه فلک الافلاک پرسه می‌زند و آن‌هم طرح موضوع واگذاری عمارت «سربازخانه» این قلعه از سوی مدیریت ارشد لرستان برای ایجاد هتل است.
این امر موجب انتقادات فراوانی از سوی کارشناسان این حوزه و همچنین برخی از نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی شد، تا هوشنگ بازوند استاندار لرستان در واکنش به این انتقادات بگوید: سربازخانه نزدیک قلعه فلک الافلاک خرم‌آباد برای تبدیل به هتل آماده واگذاری به بخش خصوصی بوده و سرمایه‌گذاری از دبی آماده سرمایه‌گذاری است.
وی در پاسخ به انتقادات در این زمینه گفته است: افرادی با نوشتن نامه به وزیر اعلام می‌کنند که استاندار لرستان خود شریک سرمایه‌گذار است و برخی دیگر مخالف تبدیل آن به هتل هستند و می‌گویند یک بنای تاریخی نمی‌تواند به هتل تبدیل شود درصورتی‌که این نظرات غیرتخصصی است.
این سخنان در حالی مطرح می‌شود که باید دید که واگذاری عمارت سربازخانه به بخش خصوصی برای ایجاد هتل آیا مانعی بر سر راه ثبت جهانی قلعه فلک الافلاک نیست؟ که برای روشن شدن این موضوع به سراغ معاون گردشگری میراث فرهنگی لرستان رفتیم تا وی سخنان قابل‌تأملی را بیان کند.
پیشنهاد واگذاری سربازخانه برای ایجاد هتل داده‌شده است
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان در رابطه با وضعیت قلعه فلک الافلاک و موضوع ساخت‌وساز در حریم این قلعه باستانی می‌گوید: ساخت و سازی در حریم قلعه فلک الافلاک صورت نگرفته است.
اسدی بابیان اینکه هیچ عنوانی دال بر اینکه ساخت‌وساز در حریم این قلعه وجود ندارد عنوان کرد: در حال حاضر پیشنهاد واگذاری عمارت «سربازخانه» تحت عنوان واگذاری برای ایجاد هتل مطرح است.
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان در ادامه سخنان خود بابیان اینکه این امر نیز نیازمند یک سری مجوزها است می‌گوید: در این راستا اداره کلی وابسته به میراث فرهنگی تحت عنوان «صندوق احیا و بهره‌برداری از بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی» وجود دارد که پیشنهاد واگذاری سربازخانه به آنجا ارائه می‌شود.
واگذاری سربازخانه اگر با ثبت جهانی مغایرت داشته باشد منتفی است
اسدی بابیان اینکه این اداره کل باید واگذاری عمارت سربازخانه را تصویب کند ادامه می‌دهد: برای واگذاری این سربازخانه سیکل ویژه‌ای وجود دارد و این واگذاری و موضوع مغایرت آن با ثبت جهانی قلعه فلک الافلاک در حال بررسی است.
وی با اشاره به اینکه مکاتباتی با معاونت سازمان میراث فرهنگی کشور صورت گرفته است که این بررسی‌ها انجام شود عنوان می‌کند: اگر شرایط مهیا شود و این واگذاری مغایرتی با ثبت جهانی قلعه فلک الافلاک نداشته باشد صورت می‌گیرد.
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان با اشاره به سخنان مدیریت ارشد لرستان در رابطه با واگذاری عمارت سربازخانه بیان می‌کند: باید همه جنبه‌ها بررسی شود چراکه پیش‌ازاین مصوبه ایجاد امکانات خدماتی و رفاهی در نزدیک قلعه فلک الافلاک گرفته‌شده اما بااین‌وجود باید ماحصل موضوع این باشد که مشکلی برای طرح جامع قلعه ایجاد نشود بلکه مشکلی از مشکلات آن را رفع کند.
اسدی بابیان اینکه قلعه فلک الافلاک یکی از بناهای تاریخی شاخص لرستان است ادامه می‌دهد: اگر این واگذاری در راستای خدمات‌دهی بهتر، جذب گردشگر باشد و مغایرتی با ثبت جهانی قلعه نداشته باشد عملیاتی می‌شود در غیر این صورت این موضوع منتفی می‌شود.
وی با تأکید بر اینکه سیاستی دولت در حوزه میراث فرهنگی دارد که باید از اماکن تاریخی و فرهنگی استفاده بهینه کنیم می‌افزاید: این امر در راستای اشتغال، توسعه گردشگری و ... باید صورت گیرد اما ما در این زمینه اصل را فدای فرع نمی‌کنیم و اگر با این هدف صورت گیرد و ثبت جهانی و مابقی آزادسازی قلعه فلک الافلاک زیر سؤال نبرد امکان موافقت و عملیاتی شدن واگذاری سربازخانه برای ایجاد هتل وجود دارد.
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان بابیان اینکه تاکنون نیز اقدامی در رابطه با واگذاری سربازخانه برای ایجاد هتل صورت نگرفته است ادامه می‌دهد: ما اگر نگرانی‌هایمان برطرف شود و بدانیم این امر محدودیت‌های ویژه‌ای ایجاد نمی‌کند و در راستای ساماندهی قلعه صورت می‌گیرد این کار را انجام می‌دهیم.
هیچ دولتی نتوانسته قفل آزاد دسازی حریم فلک الافلاک را باز کند
و اما قانون آزادسازی حریم این بنای تاریخی در جلسه علنی روز چهارشنبه مجلس شورای اسلامی مورخ نوزدهم آذرماه سال ۱۳۸۲ تصویب و در ۲۶ آذرماه به تایید شورای نگهبان رسید، شاید نخستین کسی که دغدغه آزادسازی حریم این بنای تاریخی را مطرح کرد رهبر معظم انقلاب اسلامی بود که در سال ۱۳۷۰ خواستار توجه به این امر شد.
این در حالی است که تاکنون مسئولان متعددی در سفر به لرستان بر ضرورت آزادسازی حریم این بنای تاریخی تأکید کرده‌اند که رئیس‌جمهوری، وزیر کشور، رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی، مسئولان دیوان محاسبات و... ازجمله این شخصیت‌ها بوده‌اند.
پس از وعده‌های رئیس دولت نهم و دهم برای آزادسازی بنای تاریخی فلک الافلاک، رئیس دولت یازدهم نیز در سفر خود به لرستان در پاسخ به سؤال خبرنگاران در رابطه با آزادسازی حریم این بنای تاریخی گفت: در این زمینه با نهادهای مربوطه صحبت می‌کنیم تا راه‌حلی را پیدا کنیم که مورد رضایت مردم باشد.
این در حالی است که همه این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که هنوز کلید هیچ دولتی نتوانسته قفل آزادسازی حریم این بنای تاریخی را باز کند.
آزادسازی حریم فلک الافلاک در پیچ کمبود اعتبار
معاون گردشگری میراث فرهنگی لرستان در ادامه گفتگوی خود آزادسازی حریم قلعه فلک الافلاک را یکی از فاکتورها برای ثبت قطعی جهانی اعلام کرده و عنوان می‌کند: تاکنون بالای ۳۰ درصد حریم این قلعه آزادسازی شده است.
وی می‌گوید: حریمی که باید آزادسازی شود حدود ۱۲ هکتار بوده و تمام مجموعه‌های پیرامون قلعه باید آزاد سای شود.
اسدی به سفر معاون اول رئیس‌جمهور به لرستان اشاره می‌کند و می‌گوید: در این سفر مصوب شد که ۴۰ میلیارد تومان برای آزادسازی حریم قلعه فلک الافلاک از محل‌های مختلف در نظر گرفته شود.
وی بابیان اینکه مقرر شد که این اعتبار در یک فرآیند دوساله تأمین شود ادامه می‌دهد: پیگیری‌هایی انجام‌شده که در ماه‌های پیش رو تأمین اعتبار بیش از پنج میلیارد تومان برای واگذاری باشگاه افسران اختصاص یابد.
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان بابیان اینکه عمده اعتبارات آزادسازی قلعه فلک الافلاک ملی است ادامه می‌دهد: بخشی نیز از سرجمع اعتبارات استانی است و درمجموع حدود ۸۰ درصد اعتبارات آن ملی بوده که باید تخصیص پیدا کند.
دیوارهای نم‌زده و احتمال ریزش سپهر سپهران
از سوی دیگر طرح استحکام‌بخشی و لرزه‌خیزی قلعه تاریخی فلک الافلاک به مدت بیش از چهار سال است که به دلایل مختلفی مسکوت مانده و امروز شاهد مشکلاتی در این بنای تاریخی هستیم، مشکلاتی که با هشدار مسئولان ملی و استانی نیز مواجه شده تا نماینده ولی‌فقیه در لرستان بگوید که با استمرار بی‌توجهی‌ها این بنای عظیم به تلی از خاک تبدیل خواهد شد.
نم‌زدگی دیواره‌های قلعه باستانی قلعه فلک الافلاک، گلسنگ‌هایی که روی دیواره دیده می‌شود، احداث راه‌پله‌های نوساز بدون توجه به همخوانی با این بنای تاریخی، وجود موزه‌های مردم‌شناسی و باستان‌شناسی در داخل این بنای منحصربه‌فرد و آسیب‌های ناشی از این فعالیت این موزه هاو ... همه و همه مشکلاتی است که این بنای تاریخی با آن دست در گریبان است.
استحکام‌بخشی فلک الافلاک متوقف شد
اسدی در ادامه سخنان خود به طرح استحکام‌بخشی قلعه فلک الافلاک اشاره می‌کند و می‌گوید: این طرح بیشتر از چهار سال بوده که تعطیل‌شده است.
وی علت اصلی تعطیلی طرح استحکام‌بخشی قلعه فلک الافلاک را عدم تأمین اعتبار عنوان می‌کند و ادامه می‌دهد: تاکنون حدود ۲۰ درصد طرح استحکام‌بخشی قلعه عملیاتی شده است.
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان بابیان اینکه تاکنون تنها هشت مورد از شمع‌های طرح استحکام‌بخشی قلعه زده‌شده است بیان می‌کند: در حال حاضر «رینگ‌های» حیات‌ها، دیوارها، پشت‌بام و ... مانده است.
اسدی بابیان اینکه اعتبار طرح استحکام‌بخشی قلعه فلک الافلاک هرزمانی تأمین شود ما توانایی انجام آن راداریم می‌افزاید: این امر نیز به این دلیل بوده که ما طرح را آماده داریم و عوامل اجرایی آن نیز آماده هستند و به لحاظ توان اجرایی، طرح و برنامه مشکلی نداریم و بحث در این زمینه تأمین اعتبار است.
وی در ادامه سخنان خود می‌گوید: قلعه فلک الافلاک جبهه‌های مختلفی ازجمله ساماندهی، آزادسازی، مرمت‌های اضطراری، استحکام‌بخشی و تملک دارد. اما چند سالی بوده که متأسفانه طرح استحکام‌بخشی آن تعطیل‌شده و این استحکام‌بخشی بسیار ضروری است.
احتمال تخریب ناگهانی قلعه و خارج شدن از لیست ثبت جهانی
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان با تأکید بر اینکه این جبهه‌ها هم‌زمان باید باهم انجام شوند ادامه می‌دهد: همه این اقدامات نیز درگرو اعتبار است چراکه اگر ما ثبت جهانی را پیگیری نکنیم احتمال اینکه از ثبت موقت جهانی نیز خارج شویم وجود دارد.
اسدی به ترک‌خوردگی‌های قلعه فلک الافلاک اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: همه بناهای تاریخی دچار ترک‌خوردگی، فرسودگی و ... می‌شود و موضوعی دائمی و طبیعی است اما قلعه فلک الافلاک درشیب تندی واقع‌شده در معرض رانش قرار دارد و این ترک‌خوردگی‌ها تشدید می‌شوند و احتمال تخریب ناگهانی وجود دارد.
وی بیان می‌کند: بنابراین شکی نیست که استحکام‌بخشی قلعه فلک الافلاک باید در اولویت اقدامات مرمتی قرار گیرد چراکه باید سازه و استخوان‌بندی قلعه را ما نگهداری کنیم.
ترک‌خوردگی‌های وحشتناک قلعه
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان در ادامه سخنان خود بابیان اینکه امسال استارت مرمت «چای‌خانه سنتی» قلعه را آغاز کرده‌ایم گفت: چند سالی است که ما اجازه نمی‌دهیم گردشگران به پشت‌بام چای‌خانه بروند چراکه داخل آن دچار ترک‌خوردگی‌های وحشتناکی شده است.
اسدی با تأکید بر اینکه تنها بخشی از این بنا که تاکنون سبک‌سازی نشده پشت‌بام آن است ادامه می‌دهد: کمتر از دو هفته آینده مرمت چای‌خانه آغاز می‌شود.
مسئولان نگاهبان دره رؤیایی خرم‌آباد را دریابند
گوشم را کنار دیوار ستبر ولی نم‌زده یکی از برج‌های بلند فلک الافلاک می‌گذارم، انگار می‌خواهد چیزی بگوید، چیزی شبیه اینکه خسته است، یا شاید هم روزگار بر وفق مراد نیست و یا شاید جمله‌ای تلخ‌تر، مثل‌اینکه «خیلی زود دیر می‌شود»!
هرچه هست، بنای تاریخی دست‌ودلش دیگر به میزبانی گردشگران نمی‌رود، این را از چهره رنگ و رو رفته و نم‌زده‌اش می‌شود فهمید، از گلسنگ‌ها و درختچه‌هایی که همه حس و حال آجری‌اش را گرفته‌اند، برایش حسرت مانده و خاطراتی از همه‌روزه‌ای نگاهبانی و نگاهداری‌اش، آرام زیر گوشم می‌گوید: من نگاهبان دره رؤیایی خرم‌آباد و نگاهدار میراث چندین هزارساله این دیار هستم، مرا دریابید!
