اشباع بازارهای فلسطینی از محصولات کشاورزی شهرک­ها، از دیگر روش­هایی است که به‌منظور تضعیف هر چه بیشتر کشاورزی فلسطینی­ها انجام می­پذیرد؛ زیرا با توجه به هزینه­های گران کشاورزی، سود ناشی از فروش محصولات نمی­تواند تامین کننده هزینه­های کشاورزان فلسطینی باشد و در نتیجه آنان با احساس سرخوردگی، زمین­های خود را رها می­کنند. این اراضی به‌تدریج به زمین­های بایر تبدیل شده که به‌راحتی می­توانند توسط شهرک‌نشینان، مصادره و جهت توسعه شهرک­ها مورد استفاده قرار گیرند. کاهش سطح تولید کشاورزی در کرانه باختری در نتیجه مصادره اراضی، عدم توان کشاورزان در پرداخت هزینه­های تولید و ارزان بودن محصولات آنان، موجب گردیده است تا اقتصاد فلسطینی به‌شدت دچار رکود گردیده و تابعی از اقتصاد رژیم صهیونیستی درآید. به همین دلیل فلسطینی­ها به اقتصاد خدماتی و نه اقتصاد مبتنی بر توسعه و تولید روی آورده­اند[1].

احداث دیوار حائل نیز موجب گردید اراضی کشاورزی بسیاری در مناطق شمالی، مرکزی و جنوبی کرانه باختری در اثر ساخت این دیوار از میان برود و در نتیجه ترک مابقی اراضی کشاورزی توسط فلسطینی­ها، زمینه برای مصادره آن توسط شهرک­نشینان آماده شود. دیوار حائل در مراحل اولیه ساخت و ساز موجب از میان رفتن میلیون­ها درخت زیتون گردید که همین امر موجب کاهش چشمگیر تولید روغن زیتون و وارد شدن زیان‌های جبران ناپذیری بر 915 هزار دونم[2] از اراضی کرانه باختری شد که 86% آن را زمین­های کشاورزی تشکیل می­دادند. 70% از ساکنان کرانه باختری که به کشاورزی اشتغال داشتند، فعالیت خود را رها نموده و در نتیجه با رکود جدَی در تولیدات کشاورزی رو به رو می­باشند. دلیل اصلی این است که سه چهارم اراضی کشاورزی در کرانه باختری تحت تصرف طرح­های اسکان صهیونیست­ها قرار گرفته است. تا سال 2012 مساحت زیر کشت رژیم صهیونیستی در کرانه باختری، به 2/9 میلیون دونم رسید، که حدود 2% یا 61/700 دونم آن در اختیار شهرک‌نشینان بوده است. 50% مساحت این اراضی در غورالارن و دشت­های شمالی بحرمیت قرار گرفته و 2% آن نیز در کرانه باختری واقع است.[3]

قسمت اعظم اراضی کشاورزی در شهرک‌های کرانه باختری، مخصوص کشت سبزیجات و مرکبات است. این محصولات کشاورزی به دلیل نوع و کیفیَت بالای آن، بیشتر به کشورهای اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده آمریکا صادر می­شود. عمده­ترین منبع درآمد شهرک‌نشین‌ها در مناطق اشغالی، کشاورزی است. برخی از این محصولات مانند ذرت، سیب زمینی و پیاز در رژیم صهیونیستی مصرف می­شود و برخی دیگر علاوه بر مصرف داخلی، صادر نیز می­شود. این محصولات عبارت‌اند از: خرما، آواکادو، گیاهان طبی، دارویی و صنعتی، مرکبات مانند پرتقال، لیمو، نارنگی و گریپ فورت، انواع گل از قبیل رز، میخک، ژیپسوفیل و دیگر گل­های تزئینی، انگور اعم از میوه انگور و محصولات مشتق از آن، صیفی‌جات مانند خربزه،‌ هندوانه، طالبی، خیار، بادمجان، انواع فلفل، گوجه فرنگی و مشتقات آن، گیلاس، آلبالو، انواع توت مانند توت فرنگی و توت سیاه.

میزان تولید محصولات بخش کشاورزی، در مجموع تولید داخلی رژیم صهیونیستی تا سال 2012 به 16/135 میلیون شیکل رسید. مساحت هر دونم از اراضی کشاورزی شهرک­ها، حدود 5/620 شیکل و مجموع تولیدی آن 346 میلیون شیکل است. اگرچه این نسبت تنها 2% از مجموع تولید داخلی رژیم صهیونیستی را به خود اختصاص داده است؛ اما اهمیت اقتصادی بخش کشاورزی، در تهیه مواد اولیه کارخانجات صنایع غذایی است که حدود 40% از تولیدات شهرک­های صهیونیستی را به خود اختصاص داده است[4].

2- نقش اقتصادی مناطق صنعتی

یکی دیگر از منابع درآمد شهرک­های یهودی­نشین در مناطق اشغالی، تولیدات صنعتی است که هم در داخل رژیم صهیونیستی به مصرف می­رسند و هم صادر می­شوند. تولیدات این مناطق شامل محصولات پلاستیکی، قطعات فلزی، تولیدات نساجی، انواع فرش و زیرانداز، محصولات آرایشی، کالاهای تزئینی، مواد غذایی و مشروبات الکلی است. از عمده این مناطق صنعتی می­توان به پارک صنعتی «آترون» در شمال بیت المقدس، منطقه صنعتی «میشورآدومیم» در شرق بیت المقدس، پارک صنعتی «برکان» در شمال کرانه باختری و «کاتزارین» در بلندی­های جولان اشاره کرد. در شهرک­های رژیم صهیونیستی حدود 21740 واحد صنعتی وجود دارند که 364400 کارگر در آن مشغول به کار هستند. ارزش افزوده از مجموع تولیدات صنعتی، 97 میلیارد شیکل در شهرک‌های صهیونیستی است. تعداد کارگران بخش صنعتی در شهرک‌ها کمتر از 4300 نفر یا 1/2% از مجموع کارگران صنایع در رژیم صهیونیستی است. امَا، تفاوت قابل ملاحظه­ای بین دستمزدها و ارزش افزوده کار هر کارگر، در رژیم و شهرک­های صهیونیستی مشاهده می­شود؛ به‌گونه‌ای که 23% تفاوت در دستمزدها و 27% اختلاف نیز بین ارزش افزوده تولید هر کارگر در شهرک­های صهیونیستی و کارگران صنایع داخلی رژیم صهیونیستی وجود دارد (به جدول شماره 2 نگاه کنید)[5].

تعداد شرکت­ها در شهرک­های کرانه باختری تا سال 2012 به 1.414 شهرک رسیده که از این تعداد، بالغ بر 230 شرکت صنعتی ایجاد شده است (به جدول شماره 3 نگاه کنید)[6].

بین سال‌های 1999 تا 2012، میزان رشد شرکت­های صنعتی در شهرک­ها 20% بوده که بیش از نرخ رشد 14 درصدی صنایع داخلی رژیم صهیونیستی بوده است. همچنین تا سال 2009 در شهرک­های صهیونیستی 17 منطقه صنعتی ایجاد شد و تا سال 2011 این رقم به 20 منطقه رسید. در ذیل به برخی از مناطق صنعتی مهم در این شهرک­ها و واحدهای صنعتی موجود در آن می­پردازیم[7]:

1. منطقه صنعتی برکان: در اراضی استان سلویت و از بزرگ­ترین مناطق صنعتی در کرانه باختری است که شامل 154 شرکت صنعتی، تجاری و خدماتی به نحو زیر است: 12 واحد صنعتی تولید مواد غذایی، 4 کارخانه تولید چوب، 3 کارگاه خیاطی، 13 کارگاه نساجی،‌ 20 کارخانه تولید مواد معدنی، 11 نمایشگاه و فروشگاه فرش، 4 واحد تولید آلومینیم، 14 کارخانه تولید مواد پلاستیکی، 3 کارخانه تولید کولر و برخی دیگر از صنایع تجاری و خدماتی است؛

2. منطقه صنعتی آدومیم: در استان قدس واقع است و شامل 192 کارخانه صنعتی، تجاری و خدماتی است. 17% این شرکت­ها در بخش مواد غذایی، 20% در صنایع چوب و فرش و 20% در کارگاه‌های آهنگری، معادن و تعمیرگاه­ها مشغول به فعالیت هستند.

3. عطاروت: این منطقه که در استان قدس قرار گرفته، شامل 209 کارخانه در بخش‌های مختلف صنعتی، تجاری و خدماتی به شرح زیر است: 9 شرکت ساختمان سازی، 3 کارخانه مواد پاک کننده بهداشتی، 36 کارخانه تولید و بسته بندی مواد غذایی، 25 شرکت تجاری، 15 کارگاه آهنگری، 2 کارخانه لوازم آرایشی، 2 کارخانه نساجی، 4 کارخانه فولاد، 4 کارخانه تولید مواد معدنی و برخی دیگر از صنایع خدماتی است؛

حدود 65% از کارخانجات صنعتی در مرکز شهرک­های صهیونیستی مستقر شده است، امَا در منطقه شمالی کرانه باختری و مشخصاً در منطقه صنعتی برکان، بیش از 15% فعالیت­های اقتصادی صنایع، متمرکز است. بدین ترتیب 40 درصد از تولیدات صنعتی شهرک‌های صهیونیستی در زمینه مواد غذایی، 14% در صنایع کاغذسازی و 10% نیز در تولید مواد ساختمانی مشغول به فعالیت می­باشند.

صنایع شن و ماسه نیز حدود 20 تا 30% از مصالح ساخت و ساز در رژیم صهیونیستی را تامین می­کند. فعالیت کارخانجات مزبور، بدون نظارت سازمان­های زیست محیطی و ترتیبات لازم برای رعایت شکل طبیعی زمین، بعد از حفر آن صورت می­گیرد. همچنین سود حاصل از فعالیت این واحدها در اختیار خزانه صهیونیستی است. تعداد کارخانه­های شن و ماسه در مناطق اشغالی تا سال 2010، به 30 واحد رسیده که سالانه 12 میلیون تن سنگ، شن و ماسه از آن‌ها استخراج می­شود. 75% مقدار تولیدی فوق یعنی حدود 9 میلیون تن نیز به مصرف داخلی، و 3 میلیون تن دیگر در کارهای ساخت و ساز در داخل شهرک­ها و فعالیت­های زیربنایی رژیم صهیونیستی در کرانه باختری مورد استفاده قرار می­گیرد (به جدول شماره 5 نگاه کنید)[8].

3- جمع‌بندی

اقتصاد رژیم صهیونیستی از اواسط دهه 90 میلادی تاکنون، رشد چشم­گیری داشته است؛ به گونه­ای که میانگین رشد سالانه آن در تولید ناخالص داخلی (2009 ـ 1996)، حدود 4% (1/7% برای هر فرد) رسید. اگرچه سهم صنعت در مجموع تولید داخلی رژیم صهیونیستی از 17% به 14% کاهش و نسبت بخش کشاورزی و تجاری نیز پایین آمد، سهم مشارکتی بخش‌ها در اقتصاد کلی نیز از 21% به 27% افزایش پیدا کرد. در نتیجه طی دو دهه گذشته، اقتصاد رژیم صهیونیستی از اقتصاد صنعتی و کشاورزی سنتی، به اقتصاد پیشرفته و دارای فن‌آوری تبدیل گشت. به گونه­ای که حدود 40% ارزش کالاهای صادراتی را به خود اختصاص داد.

پی نوشت ها:

[1]. دعیق، اسماعیل، «اثر المستوطنات علی القطاع الزراعی الفلسطینی»، جامعه القدس المفتوحه، تاریخ التصفح 17/8/2014، انظر الرابط التالی:

http://www.qouedu/arabic

[2]. دونم یک نوع واحد اندازه گیری برای مساحت زمین های کشاورزی در برخی کشورهای عربی است. این واحد در فلسطین کاربرد زیادی دارد و معادل 1000متر مربع است.

[3]. علی، الحساسنه، مصادره الاراضی الزراعیه فی الضفه الغربیه، بیروت: مرکز الزیتونه للدراسات، 2015، الطبعه الثانیه، ص 56.

[4]. اوتشا، کمال، المصادر الزراعیه فی المستوطنات الاسراییلیه، رام الله: معهد الابحاث السیاسیه، 2013، ص 71.

[5]. عتاب، محمد، الصناعات الاسراییلیه فی المناطق الحدودیه و المستوطنات الاسراییلیه، حیفا: المرکز الهندسی للدراسات و التخطییط، 2014، ص 113.

[6]. ایسر، طعمه، اثر المصانع الاسراییلیه علی البیئه الفلسطینیه، بیروت: مرکز الزیتونه للدراسات و الاستشارات، 2013، الطبعه الاولی، ص 23.

[7]. موقع المنطقه الصناعیه آدومیم، «المصادر الصناعیه فی منطقه آدومیم»، ترجمه خلیل برهان، 4/4/2014، انظرالرابط:

http://www.parkedom.co.il/Edomim/Templates/showpag

[8]. رئوف، عبدالرحیم (2011)، «المقالع و المکاسر فی الضفه الغربیه»، مجله الحیاه الکویتیه، 2013، السنه الحادی عشر، العدد 77، جولای، صص 11-33.

اندیشکده تبیین