به گزارش مشرق، شاید وقتی مغول‌ها در قرن سیزدهم شیر را در آفتاب سوزان صحرای گوبی (Gobi) خشک می‌کردند، فکر نمی‌کردند که این خوراکی خشک‌شده اساس تغذیه‌ بسیاری از خوراکی‌های قرون جدید - از غذای نوزاد گرفته تا انواع خوراکی‌های بزرگ‌سالان - مانند کیک و شیرینی را تشکیل دهد.  
 
با این وجود، امروزه شیر در کارخانه‌ها به‌صورتی مدرن و سریع خشک می‌شود. دو روش کلی برای خشک کردن شیر وجود دارد؛[1]
 
روش اسپری (spray drying )[2]
 روش غلطکی (drum drying )[3]

در روش اول، از حرارت بسیار زیاد هوای گرم و در روش دوم از گرمای جریان الکتریکی برای خشک کردن استفاده می‌کنند. تفاوت این دو روش در این است که شیر خشک‌شده در روش اول ‌به‌صورت پودری نرم است؛ اما شیر خشک‌شده در روش دوم، سفت و تکه‌تکه است.

 

شیرخشک نوزادان از روش اسپری یا افشاندن به‌دست می‌آید و شیرخشکی که به‌روش غلطکی درست می‌شود، در صنایع شکلات‌سازی و شیرینی‌پزی استفاده می‌شود. پایه‌ اکثر شیرخشک‌ها، شیر گاو است.

 

در مورد شیرخشکی که توسط نوزادان مصرف می‌شود، لازم است اصلاحاتی در ترکیب شیرگاو رخ دهد تا ترکیب آن به شیرمادر نزدیک شود. برای مثال، شیر مادر 3.8 درصد چربی، 0.1 درصد پروتئین و 0.7 درصد لاکتوز (قندشیر) دارد. در حالی‌که شیر گاو 3.7 درصد چربی، 3.4 درصد پروتئین و 4.8 درصد لاکتوز دارد. شیرگاو همچنین میزان بالایی فسفر و کلسیم و سطح پایینی آهن، روی، نیاسین و آسکوربیک اسید نسبت به شیرمادر دارد.[4]
اما چرا شیر را خشک می‌کنند؟
 
 اگر به روستاها رفته باشید، حتماً دیده‌اید که بسیاری از مواد مانند فلفل، انگور، ماهی و... را در هوای آزاد و با گرمای خورشید خشک می‌کنند. در این صورت باکتری‌ها نمی‌توانند در آن‌ها رشد کنند. از این رو، اگر رطوبت را از مواد غذایی خارج کرده و آن‌ها را در قوطی‌های بدون آب‌‌ و هوا نگه‌داری کنیم، تقریباً آن‌ها برای همیشه سالم خواهند ماند.[5]

 

اما آیا این توجیه خوبی است؟! آیا این دلیل در مورد شیر خشک‌شده‌ صنعتی نوزادان نیز درست بوده و آن را از خطر باکتری‌ها و عوامل خطرناک دیگر حفظ می‌کند؟! برای درک بهتر موضوع، می‌توان به‌شواهدی در این باب اشاره کرد که آیا شیرخشک محصولی صددرصد استریل، بدون باکتری و سالم است یا نه؟!

 

قبل از پرداختن به‌شواهد، لازم است ذکر شود که از یک‌سو، دانشمندان معتقدند شیری که شدیداً تحریک شده یا استریل شود، باعث نرمی استخوان یعنی «کاهش محتوای معدنی استخوان مثل کلسیم» می‌شود و باید از خوردن آن خودداری شود. اما پزشکان با این دلیل که تحریک کردن، دلمه شدن کازئین (پروتئین شیر) را در معده نوزادان کاهش می‌دهد و شیرگاو را قابل هضم‌تر می‌کند، این عمل را توجیه می‌کنند.[6]

 

از سوی دیگر، تولیدکنندگان اغلب به شیر خشک موادی اضافه می‌کنند تا با ترکیب و عملکرد شیر انسان مطابقت داشته باشد. لذا این مواد اضافه‌شده بدون خطر نیست و محصول را در معرض طیف وسیعی از مسائل پیچیده از جمله کسب پتانسیل سمیت، قرار می‌دهد.[7]

 

به‌علاوه‌ این موارد، اف‌.دی‌.ای (Food and Drug Administration ) استانداردهایی را برای تولیدکنندگان شیرخشک تعیین کرده است؛ یکی از این استانداردها - که خیلی هم مهم است - انجام تست‌هایی است که نشان دهد شیرخشک عاری از پاتوژن‌ها یا عوامل بیماری‌زای مضر مانند سالمونلا، کرونوباکتر و ساکازاکی (Salmonella, Cronobacter  and E. sakazakii ) است.[8] با این همه، مطالعات علمی نشان داده است که در بسته‌های حاوی شیرخشک، باکتری‌های بالقوه‌ مرگ‌بار مانند انتروباکتر ساکازاکی (Enterobacter sakazakii  )[9] و گونه‌های سالمونلا (Salmonella )[10] در سطوح پایین وجود دارد.
زمانی که این پودر با آب‌گرم ترکیب می‌شود، این باکتری‌ها سریع تکثیر می‌شوند. چنین نمونه‌هایی در بلژیک، فرانسه، منطقه غرب‌آسیا و حتی آمریکا نیز گزارش شده است.[11] نمونه‌ای از این محصولات آلوده در ایران نیز کشف شد؛ شیرخشک نوزاد با نام تجاری دیالاک یک و دو (Dielac )[12]، یا شیرخشکی به‌نام «هومانا» (Humana) که بسیاری از خانواده‌ها برای فرزندان خود، این محصول را ترجیح می‌دهند، حاوی این باکتری‌های خطرناک بوده است.[13]
نمونه‌ای دیگر، در کشور امارات است که وزارت محیط‌زیست‌ و آب دستور داد شیرخشک‌های وارداتی از ترکیه را از بازار جمع کنند. چرا که اداره‌ کنترل غذای ابوظبی متوجه‌ آلودگی این محصول به باکتری انتروباکتر ساکازاکی شده بود که عامل عفونت‌های شدید در نوزادان است.[14]

 

علاوه‌بر این، شواهد علمی بیش‌تری با تکیه بر این موضوع در مجله دولتی آمریکایی Pediatrics منتشر شد که گزارش داد؛ مشخص شده است که شیرخشک‌ها محصول استریل شده‌ای نیستند و قابلیت استریل شدن هم ندارند.[15] به‌دنبال این تحقیق، از یک‌سو و گزارش مرگ یک نوزاد در انگلیس به‌وسیله‌ شیرخشک آلوده به کلستریدیوم بتولینوم (Clostridium botulinum )[16] از سوی دیگر، محققان در کالیفرنیا تحقیقاتی را آغاز کردند.

 

این مطالعه مربوط می‌شد به نوزده نوزاد کالیفرنیایی که از بوتولیسم رنج می‌بردند. محققان دریافتند پنج بسته از سی بسته شیرخشکی که این کودکان مصرف کرده‌اند، آلوده به اسپورهای کلستریدیوم بوده است. این در حالی است که هفت بسته از 9 بسته‌ باز نشده شیرخشک‌های موجود در بازار به این اسپورها آلوده بوده‌اند. دست آخر نیز 78 درصد از بسته‌های شیرخشک خریداری شده از بازار به باکتری‌هایی که ارتباط نزدیکی با کلستریدیوم بتولینوم داشتند، آلوده بودند.[17]
اما این همه‌ ماجرا نیست و خطر شیرخشک تنها به‌وجود باکتری‌های مضر برای نوزاد ختم نمی‌شود؛ تا سال 1982 بیش از بیست مورد مرجوعی به‌دلیل خطرات کشف‌شده در شیر‌خشک وجود داشته است، مانند؛[18]
 

آلودگی با فلز (سرب و کادمیوم)[19]، پرکلرات (سوخت موشک)
 سطح بالای آرسنیک[20]
ملامین و فتالات (نرم‌کننده‌های پلاستیک‌ها) نیز در شیرخشک یافت شده است. 

در کنار این خطرات، معلوم شده است که شیرخشک‌هایی که از شیر پرچرب تهیه می‌شوند، حاوی مقادیر زیادی از کلسترول اکسیدشده نیز هستند.[21]  در واقع کلسترولی که به‌طرز خطرناکی در دیواره رگ‌های خونی افزایش می‌یابد، کلسترول اکسیدشده است. اکسیداسیون در نتیجه‌ فعالیت طبیعی بدن رخ می‌دهد. اما اگر عواملی موجب شود بیش از نیاز، کلسترول اکسیدشده تولید شود، خطرناک خواهد بود.

 

سیستم ایمنی بدن ممکن است کلسترول اکسیدشده را با باکتری اشتباه بگیرد؛ در نتیجه سعی می‌کند جلوی آن را بگیرد. در این صورت، آماس در دیواره شریان‌های سرخ‌رگی ایجادشده و به‌دنبال آن اسکلروز (ضخیم شدن دیواره شریان‌ها) یا بیماری قلبی رخ می‌دهد.[22] لذا یکی از عوارض شیرخشک، ایجاد آماس و ورم در بدن است. آماس و ورمی که به اسم چاق‌تر شدن نوزاد، مادرانی را که به بچه‌های خود شیر خشک می‌دهند، راضی می‌کند.
 
شاید فکر کنید شیرخشکی که از شیر کم‌چرب به‌دست می‌آید، چون چربی ندارد خطر کلسترول اکسیدشده را نیز ندارد، پس سالم‌تر است؛ آیا واقعاً همین‌طور است؟ شرکت شیرخشک نوزاد «پگاه» گفته است که تمام تولیدکنندگان شیرخشک نوزاد در دنیا، چربی شیر را جدا نموده و به‌جای آن مخلوط خاصی از روغن‌های گیاهی استفاده می‌کنند که اسید‌های چرب محصول را به اسیدهای چرب شیر انسان نزدیک می‌کند و همیشه یکی از روغن‌های استفاده شده برای این مخلوط، روغن‌پالم است.[23]

 

شیرمادر شامل پالمتیک‌اسید است؛ از این رو در شیرخشک‌ها از روغن پالم که آن هم اسید چرب اشباع است، استفاده می‌کنند تا بتوانند این ماده‌ غذایی را شبیه شیرمادر کنند. اما متأسفانه روغن‌پالم موجود در شیرخشک به‌طور درست توسط نوزادان جذب نمی‌شود و نوزادانی که از شیرخشک حاوی روغن‌پالم استفاده می‌کنند، تراکم استخوان پایینی دارند.[24]

 

زیرا آزمایشات نشان داده که نوزادان سالمی که با شیرخشک حاوی روغن‌پالم، به‌عنوان روغن غالب در ترکیب چربی شیرخشک تغذیه شده‌اند از یک‌سو به‌طور قابل توجهی محتوای معدنی استخوان و تراکم معدنی استخوان (bone mineral content (BMC) and bone mineral density (BMD) ) پایینی دارند.25] از سوی دیگر، تحقیقی در مجله‌ پزشکی اطفال یا Pediatrics آمریکا، منتشر شد که نشان می‌داد کلسیم جذب‌شده توسط کودکانی که شیرخشک محتوی روغن‌پالم مصرف کرده‌اند 37.5 درصد است؛ درحالی‌که بدون روغن‌پالم 57.5 درصد است.[26]

 

لذا کاهش محتوای معدنی استخوان، موجب نرمی استخوان و کاهش تراکم معدنی استخوان موجب پوکی استخوان می‌شود.[27]
علاوه‌بر این، روغن‌پالم جز‌‌و‌‌‌‌‌‌ چربی‌های اشباع است که برای قلب و عروق خطرناک به‌حساب می‌آید‌. دانشمندان دریافته‌اند که این چربی‌ها میزان چربی خون را بالا می‌برند و میزان بالای چربی نیز در سخت شدن دیواره شریان‌ها که زمینه بیماری قلبی را فراهم می‌کند، مؤثر است.[28]  
 
حال با توجه به وجود باکتری‌های مضر در شیرخشک، وجود کلسترول آزاد و یا روغن‌پالم در آن، نباید از این موضوع غافل شد که اساساً شیرمادر و شیرخشک با هم برابر نیستند. چرا که در کنار همه‌ این‌ها شیرخشک فاقد پروتئین‌های ایمنی‌بخش است که در شیرمادر وجود دارد. از این رو کودکان را در معرض محدوده‌ وسیعی از بیماری‌های عفونی قرار می‌دهد.[29] امروزه تمایل برای استفاده از شیرخشک، در افزایش واکنش‌های آلرژیک، دیابت نوع یک و دو و بیماری‌های مزمن دیگر اثر داشته است.

 

مطالعه‌ای در جمعیت سفیدپوستان آمریکایی نشان داد که نوزادان تغذیه‌شده با شیرخشک، چهارده برابر بیش‌تر از نوزادان شیرخوار بستری بوده‌اند. به‌طور کلی، نوزادانی که شیرخشک دریافت کرده‌اند در مقایسه با نوزادان تغذیه‌شده با شیرمادر، خطر سندروم مرگ ناگهانی را چهار برابر احساس می‌کنند. نوزادان تغذیه‌شده با شیرخشک، بیش‌تر و بیش‌تر در معرض عفونت‌های تنفسی، خس‌خس سینه، ذات‌الریه و آنفولانزا هستند. آن‌ها اسهال، عفونت‌های گوارشی و یبوست دارند.

 

بچه‌های شیرخشکی از انحراف فک رنج می‌برند و بیشترشان در بزرگ‌سالی نیاز به ارتودنسی پیدا می‌کنند. مشکلات گفتاری بیش‌تری به‌دلیل عضلات ضعیف فک دارند.[30]
همه‌ این اثرات منفی این سؤالات را ایجاد می‌کند که چرا مصرف شیرخشک، این‌گونه همه‌گیر شده که نه‌تنها در کنار شیرمادر بلکه به‌تنهایی نیز غذای نوزاد را تشکیل می‌دهد. آیا شیرخشک و همه‌گیر شدن آن مشکوک نیست؟! آیا در گذشته‌های دور در ضعف و یا نبود شیرمادر از شیرخشک استفاده می‌شد؟! چه دست‌هایی در پس فراگیرسازی این محصول نقش دارند؟! چگونه و با چه‌روندی این محصول به غذای اصلی نوزادان تبدیل شد؟! این صنعت چگونه برای خود مشتری به‌وجود آورد؟!

 
 منابع:
 
[1] http://nzic.org.nz/ChemProcesses/dairy/3C.pdf
 
[2] http://humantouchofchemistry.com/how-is-milk-powder-made.htm
 
[3] http://humantouchofchemistry.com/how-is-milk-powder-made.htm
 
[4] http://www.westonaprice.org/childrens-health/the-scandal-of-infant-formula
 
[5] http://humantouchofchemistry.com/how-is-milk-powder-made.htm
 
[6] http://www.westonaprice.org/childrens-health/the-scandal-of-infant-formula
 
[7] http://www.westonaprice.org/childrens-health/the-scandal-of-infant-formula
 
[8] http://www.westonaprice.org/childrens-health/the-scandal-of-infant-formula
 
[9] https://en.wikipedia.org/wiki/Cronobacter_sakazakii
 
[10] http://www.isna.ir/news/93061609247
 
[11] http://www.ibfan.org/art/MEF_XXVI_5%2080.pdf
 
[12] http://www.foodna.ir/fa/newsagency/61954
 
[13] http://sobhanehonline.com/fa/news/5071/
 
[14] http://www.ibfan.org/art/MEF_XXVI_5%2080.pdf
 
[15] http://www.ibfan.org/art/MEF_XXVI_5%2080.pdf
 
[16] http://www.ibfan.org/art/MEF_XXVI_5%2080.pdf
 
[17] http://www.ibfan.org/art/MEF_XXVI_5%2080.pdf
 
[18] http://www.westonaprice.org/childrens-health/the-scandal-of-infant-formula
 
[19] http://jfh.iaut.ac.ir/article_517052_33a061fe4e6067f336484930a5633ee2.pdf
 
[20] https://www.foodregime.com/%D8%B1%DA%98%DB%8C%D9%85-%D8%BA%D8%B0%D8%A7%DB%8C%DB%8C/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%B1%DA%98%DB%8C%D9%85-%D8%BA%D8%B0%D8%A7%DB%8C%DB%8C/772-%D8%A2%D8%B1%D8%B3%D9%86%DB%8C%DA%A9-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%D9%86%D8%AC-%D8%A2%DB%8C%D8%A7-%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF-%D9%86%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D9%85%D8%9F.html
 
[21] http://www.quickanddirtytips.com/health-fitness/healthy-eating/is-powdered-milk-bad-for-you
 
[22] http://www.healthline.com/health/heart-disease/oxidized-cholesterol-what-you-should-know#Overview1
 
[23] http://www.tabnak.ir/fa/news/428638/
 
[24] https://gimmethegoodstuff.org/safe-product-guides/safe-infant-formula-guide/
 
[25] http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12728082
 
[26] http://www.scmp.com/node/530092
 
[27] http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/12434164
 
[28] http://portal.arakmu.ac.ir/portal/File/ShowFile.aspx?ID=be8b548c-f9b7-4d50-90c1-c21d85a710e0
 
[29] http://www.ibfan.org/art/MEF_XXVI_5%2080.pdf
 
[30] http://www.westonaprice.org/childrens-health/the-scandal-of-infant-formula

 

سایت هادی