به گزارش سرویس دفاع و امنیت مشرق، هواپیماهای شناسایی را چشمان بینا هر نیروی هوایی می دانند که به واسطه آنها اجرای عملیات های مختلف در عرصه های زمینی، هوایی و دریایی ممکن می شود. هدایت توسط برجسته ترین خلبانان و بهره گیری از بالاترین فنون رزمی همواره موجب گشایش مسیر در مراحل حساس تصمیم گیری های فرماندهان نظامی بوده و به همین دلیل است که حساب ویژه ای بر روی آنان باز می شود.
بیشینه شناسایی هوایی
سابقه ساخت از هواپیماهای شناسایی به زمان تولد نخستین هواگردهای نظامی باز می گردد. پس از آنکه بشر دریافت که به وسیله هواپیماها می تواند مسیرهای طولانی را با سرعت بیشتری طی کند و در نبردها نیز دست برتر را داشته باشد، لذا توجه به این نیاز که تصویربرداری از بالا راهگشا بوده و برای تصمیم گیری جهت اتخاذ استراتژی دقیق مناسب است، سبب شد تا هواپیماهای شناسایی متولد شوند.
نخستین هواپیماهای شناسایی چیز خاصی نبودند مگر یک هواگرد ساده مجهز به دوربینی کوچک که می توانست تصاویری را از نمای بالا تهیه کند. با گذشت زمان و آغاز جنگ های جهانی اول و سپس دوم، تصویر برداری هوایی به یک نیاز مبرم و حیاتی تبدیل شد و اقدامات جهت پیشرفت در این مسیر سرعتی شگرف پیدا کرد تا آنجا که آغاز هر عملیاتی منوط به تهیه تصاویر لازم و تحلیل شرایط محیطی، چیدمان تسلیحات و نیروها و دیگر پارامترهای موجود بود تا پیروزی در طرح مذکور تضمین شود، ضمن آنکه حین اجرای عملیات نیز برای دید بهتر به میدان نبرد و همچنین موقعیت دقیق نیروهای خودی و دشمن به جهت تامین آتش یا بمباران این امر صورت می پذیرفت و نهایتا پس از پایان عملیات ها خصوصا طرح های دوربرد در خاک دشمن به جهت تحلیل میزان خسارت وارده پروازهای شناسایی انجام می گرفت.
جنگنده بمب افکن F-4C نیروی هوایی آمریکا
با گذشت زمان و ورود به عصر جت، هواپیماهای شناسایی نیز وارد عصر جدیدی شدند. نخست آنکه در این تاریخ جنگنده هایی ساخته شدند که تنها برای امر جاسوسی و عکسبرداری مورد بهره برداری قرار گرفته و در حقیقت وظیفه سازمانی آنان به این جهت طبقه بندی می شد، سپس جهت بهره گیری هرچه بهتر از امکانات رزمی، غلاف های شناسایی با قابلیت های گوناگون ساخته شد که می توانست بر روی انواع جنگنده ها یا حتی بمب افکن های سنگین نصب شده و نقش تصویر برداری را ایفا کند.
سرعت پیشرفت مقوله شناسایی هوایی تا آنجا بالا رفت که دو ابرقدرت شرق و غرب در آن زمان هزینه های بسیاری را برای ساخت نمونه های پیشرفته خرج کردند تا آنجا که هواپیماهای شناسایی همانند SR-71 در ایالات متحده و MiG-25RB در شوروی خلق شد که در تاریخ جنگ سرد ماندگار شدند اما در این میان هواپیمای دیگری در حال ظهور بود که تاریخ نبردهای هوایی دنیا را تغییر داد و آن McDonnell Douglas F-4 Phantom II بود.
این پرنده، جنگنده بمب افکنی بود که نشان داد نه فقط در امر درگیری هوایی و بمباران بلکه دیگر وظایف مورد نیاز میادین نبرد همچون شناسایی هوایی نیز استادانه موفق است و این دقیقا در زمانی رخ داد که ابرقدرت ها با تمام قوا در حال ساخت ماهواره های جاسوسی برای در نظر داشتن خاک دشمن خود بودند اما مشخص شد که این امکانات در همه شرایط کافی نیست و عمدتا نیاز به هواگردی است که بتواند به قلب هدف نفوذ کرده و با تصویر برداری از اماکن حساس و چیدمان نیروها به سلامت باز گردد.
این دقیقا فلسفه تولد موفق ترین هواپیمای شناسایی / تصویربرداری تاریخ شد که به فتوفانتوم معروف شده است.
تولد فتوفانتوم
جنگنده McDonnell Douglas RF-4E (ملقب به Phantom II و معروف به Photo Phantom) یک هواپیمای شکاری مافوق صوت با وظیفه شناسایی و عکسبرداری در تمام شرایط جوی شبانه روز است که بر پایه جنگنده بمب افکن F-4E فانتوم توسعه داده شد. البته پیشینه ساخت نمونه های شناسایی فانتوم به پیش از آن باز می گردد اما در حقیقت نسخه اصلی که در اکثر کشورهای دارنده فانتوم مورد استفاده قرار گرفت از همین نسخه بود.
در خصوص پیشینه فانتوم به طور کلی باید گفت که بنا بر اعلام نیاز نیروی دریایی ایالات متحده مبنی بر ساخت هواپیمایی با توانایی حفاظت از ناوگان دریایی و همچنین پرواز از عرشه ناوهای هواپیمابر این نیرو، این جنگنده خلق شد که نخستین نمونه آن با نام F-4B وارد خدمت شد ، اندکی بعد نیروی هوایی که چندان به فانتوم علاقه مند نبود بنا بر نیازهای عملیاتی خود در جنگ ویتنام و بهره برداری از نسل جدید جنگنده ها، خواستار تحویل نمونه مخصوص به خود شد که ابتدا با نام F-4C و با اندکی تغییرات با نام F-4D تحویل شد که به دلیل تفکر بهره گیری از رادار و موشک های هدایت راداری و عدم درگیری نزدیک هوایی مسلح به مسلسل نبود که همین کمبود منجر به هدف گیری تعداد بالایی از فانتوم ها توسط میگ های ویتنامی شد که نخست با یک غلاف خارجی مسلسل بهبود یافت و اندکی بعد نمونه دیگر از فانتوم با نام F-4E متولد شد.
این پرنده تمام ویژگی های مثبت نمونه های پیشین را در کنار پیشرفت محسوس در توانایی های راداری ، جنگ الترونیک ، سامانه های هدف گیری و ... داشت که البته همراه با یک مسلسل در بخش زیرین دماغه گردید تا نقیضه های پیشین رفع شده و با تولید بیش از 5000 فروند لقب پرفروش ترین جنگنده بمب افکن تاریخ غرب پس از جنگ جهانی دوم را نصیب خود ساخت.
هواپیمای شناسایی RF-4C نیروی هوایی آمریکا
با توجه به آنکه هیچ یک از این دو نسخه RF-4B برای نیروی دریایی ایالات متحده و RF-4C برای نیروی هوایی این کشور، به کشوری صادر نشد، نمونه دیگری با نام RF-4E طراحی و توسعه یافت که تنها جهت به کار گیری در کشورهای هم پیمان تولید و صادر گشت که در حقیقت همین نسخه بود که به خدمت کشورمان نیز درآمد.
ورود فوتوفانتوم به ارتش های متحد آمریکا
نسخه صادراتی فتوفانتوم با نام RF-4E از دو دستگاه پیشرانه J-79-17 نیرو می گیرد که به آن قابلیت دستیابی به 11900 پوند نیرو در حالت عادی و 17800 پوند در حالت پس سوز را می دهد که بیشترین سرعت 2370 کیلومتر بر ساعت و سرعت کروز 940 کیلومتر بر ساعت را تامین می سازد. ضمن آنکه صعود تا حداکثر 60000 پا و شعاع عملیاتی تا 1500 کیلومتر (برد حداکثری 3000 کیلومتر) را با سه مخزن سوخت موجب می گردد.
از نظر ظاهری در بخش دماغه فتوفانتوم و پشت رادوم محل نصب چندین دوربین با قابلیت های متفاوت وجود دارد که با وظیفه تصویر برداری ارتفاع پایین، تصویر برداری ارتفاع بالا، ثبت تصاویر جانبی، رو به رو و پشت و همچنین تهیه پانوراما از میادین نبرد ، تهیه نقشه رزمی و همچنین تصاویر حرارتی یا IR در شب مورد بهره برداری قرار می گیرد.
این دوربین ها از انواع نمونه های متفاوت KA-56 و KA-1 جهت ثبت تصاویر ارتفاع پایین ، KA-55 و KA-90 جهت ثبت تصاویر ارتفاع بالا در دید وسیع ، KC-1 و T-11 جهت ثبت تصاویر جانبی و پانوراما و نقشه برداری و نهایتا KS-87 و KS -72 به عنوان یک دوربین جلونگر هستند که برای عملیات های روزانه کاربرد دارند و در سه جایگاه جلو ، میانی و انتها نصب می شود.
علاوه بر آن در عملیات های شبانه فتوفانتوم می تواند با بهره گیری از دو محفظه پرتاب فلر (منور) در دو سمت انتهای جنگنده با 54 کارتریج استفاده کند که به وسیله آن و با روشن کردن منطقه تصویر برداری ممکن شده ضمن آنکه قابلیت بهره برداری از دوربین های حرارتی و سامانه فروسرخ با نام AN/AAS 18 را نیز برای ثبت تصاویر در تاریکی مطلق داراست.
از نظر ظاهری این هواپیما طول 19.2 متر ، عرض 11.7 و ارتفاع 5 متر را دارد که به وسیله یک خلبان و یک افسر ناوبر کنترل می گردد ضمن آنکه وظیفه هدایت جنگنده تصویر برداری به علاوه سامانه های مورد نیاز برای آن در کابین جلو قرار داشته و در کابین عقب نیز سامانه های جنگ الترونیک جهت فرار از تهدیدات تعبیه گردیده است.
فتوفانتوم اساسا یک هواپیمای غیر مسلح است که برای دفاع از خود تنها مجهز به غلاف ها (پادهای) اخلالگر می باشد که برای فعالیت در محدوده فرکانسی خاصی از هواپیماها و تجهیزات موشکی زمین به هوا کاربرد دارد، ضمن آنکه با توجه به ماموریت ذاتی این جنگنده مبنی بر نفوذ سریع به خاک دشمن، تصویر برداری و سپس بازگشت در حداقل زمان، سبک بودن جنگنده خود یک امتیاز محسوب شده لذا از نصب هرگونه سلاح یا رادار درگیری بر روی آن خودداری شده و تنها در کنار سرعت بالا و غلاف های اخلال گر این توانایی خلبان است که می تواند موفقیت یک عملیات تصویر برداری را در مستحکم ترین لایه های دفاعی دشمن تضمین نماید.
البته فتوفانتوم از یک رادار با نام AN/APQ-99 بهره می گیرد که جهت ناوبری به سمت هدف و شناسایی عوارض زمینی کاربرد دارد ضمن آنکه رادار پهلو نگر (SLAR) آن نیز AN/APQ-102 نیز علاوه بر بهره گیری در تصویر برداری نقشه ای می تواند جهت شناسایی اهداف متحرک زمینی و همچنین تهدیدات کاربرد داشته باشد.
از دیگر ویژگی های این هواپیما بهره گیری از جدیدترین نسل سامانه های ناوبری و هشدار دهنده راداری یا RWR در بخش های دماغه ، دم و دو سر بال بود که می تواند پس از شناسایی تهدیدات مشخصات آنان را برای افسر ناوبر کابین عقب تبیین کرده تا به بهره گیری از پیشرفته ترین غلاف های جنگ الترونیک شامل AN/ALQ-101 و نسخه بعدی آن AN/ALQ-119 به آن پاسخ دهد.
این هواپیما به دلیل ویژگی های ممتاز و خاص خود تنها به کشورهای همپیمان غرب صادر شد که شامل ایران، یونان، ترکیه، ژاپن، آلمان و رژیم صهیونیستی می شود و باید به این نکته توجه داشت که اهمیت بهره برداری از این هواپیمای استراتژیک تا آنجا زیاد است که همواره پروازهای آنان در کشورهای دارنده تحت شدیدترین تدابیر نظارتی و امنیتی قرار داشته و بهترین خلبانان جهت هدایت آنان در نظر گرفته می شود.
فتوفانتوم به ایران می آید
پیش از انقلاب اسلامی، کشورمان به عنوان یکی از کشورهای هم پیمان و سرسپرده غرب، جدیدترین نسل تسلیحات نظامی را از ایالات متحده و همچنین کشورهای عضو ناتو تحویل می گرفت که یکی از این تسلیحات هواپیمای فانتوم بود که با کش و قوس فراوان به نتیجه نشست و نخستین دسته چهارفروندی فانتوم از نمونه F-4D در تاریخ 27 شهریور سال 1347 وارد فرودگاه مهرآباد تهران شد ولی این تمام مسیر نبود.
فتوفانتوم ایرانی پیش از تحویل حین آزمایش در ایالات متحده
با اقدامات کشورمان جهت تبدیل شدن به یک کشور قدرتمند در عرصه تهاجمی، شوروی نیز خطر را احساس کرد و اقدامات فراوانی را در جهت جاسوسی از کشورمان به انجام رساند. همزمان با آن ایالات متحده نیز که موقعیتی بهتر از ایران در جهت جاسوسی از دشمن درجه یک خود نمی دید، طرح هایی را پیاده کرد که نهایتا با نام Dark Gene یا ژن سیاه متبلور شد.
در طی این طرح ها نخست سایت های شنود در مناطق شمالی کشورمان و نزدیک به مرزهای شوروی تاسیس شد، سپس برجسته ترین کارشناسان CIA و وزارت دفاع آمریکا در کنار کارشناسان ایرانی به فعالیت مشغول شدند.
بعد از آن نیز نسل جدیدی از رادارها جهت ثبت تحرکات دقیق همسایه های شمالی، بهره گیری از هواگرد های شنودسیگنالی تحت پروژه IBEX جهت پرواز در نوار مرزی، استفاده از رهگیرهای نسل جدید و پیشرفته شامل F- 14 تامکت که برای مقابله با هواگردهای جاسوسی شوروی (هواپیمای بلند پرواز و افسانه ای MiG-25) به ایران فروخته شد وارد کشورمان شد که هرکدام حلقه جدیدی از تحت نظر داشتن شوروی محسوب می شدند.
اما در این میان برای مقابله به مثل نهایی، هواپیماهای شناسایی عکس برداری RF-4C از موجودی ایالات متحده و به تعداد دو فروند نیز وارد کشورمان شد تا با نفوذ به عمق خاک همسایه شمالی اقدام به تصویر برداری و سنجش توانایی طرف مقابل نمایند و دقیقا در همین زمان بود که تنها یک ماه بعد از بازگشت این دو فروند به پایگاه هوایی خود در آلمان، نخستین دسته از فتوفانتوم های ایرانی از نوع RF-4E و در سال 1971 پایگاه خود را از سنت لوییس به سمت مهرآباد تهران ترک کردند و این پایه گذاری بود برای یکی از پرافتخارترین گردان عملیاتی نیروی هوایی کشورمان با نام گردان 11 شناسایی/ تاکتیکی.
نخستین فتوفانتوم تحویلی به ایران در پایگاه یکم شکاری مهرآباد
تحویل این هواپیماها در آن زمان و در حالی که مک دانل داگلاس مشتری های بسیاری را داشت خود نقطه عطف روابط تسلیحاتی ایران – آمریکا به حساب می آید تا آنجا که کشورمان پس از آلمان با سفارش نزدیک به 30 فروند فتوفانتوم، دومین خریدار بزرگ این هواپیما به شمار می آمد.
تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ، 16 فروند از آنان تحویل و باقی نیز به سبب قطع روابط و لغو قراردادها توسط دولت موقت هرگز به کشورمان نرسید. این هواپیماها به استتار معروف خاورمیانه ای ایران (خاکی، سبز و قهوه ای) منقش بودند که بعدها یک فروند از آنان (در دهه 70 شمسی) برای عملیات بر فراز خلیج همیشه فارس استتاری مشابه جنگنده های رهگیر تامکت بر خود دید که چندی قبل تصاویر پرواز آن در شبکه های مجازی منتشر شد.
جنگنده شناسایی RF-5A نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران
این هواپیماها پس از ورود به ایران در گردان 11 شناسایی / تاکتیکی در پایگاه یکم شکاری مهرآباد تهران مستقر شدند که پیش از آن هواپیماهای شناسایی Northrop RF-5A Freedom Fighter را داشت و به دلیل برد محدود و قابلیت عکس برداری پایین خود، با فتوفانتوم ها تکمیل شد (نمونه شناسایی فریدوم فایتر پیش از تحویل فتوفانتوم ها بارها با شکستن خطوط مرزی با شوروی اقدام به تصویر برداری از مواضع می کرد ولی برد کم و سامانه های حفاظتی کمتر آن عملیات با آن را به شدت دشوار می ساخت) .
جمعی از نخستین های گردان 11 شناسایی تاکتیکی
نخستین خلبانان این گردان از بهترین های نیروی هوایی بودند که بعدها در سمت های بالای آن ایفا نقش کردند که از جمله این افراد می توان به بهرام هوشیار، قیدیان، مینوسپهر، شهلایی، ریاحی، دانشمندی، رضوی و بنی فاضل اشاره کرد که بخشی از آنان از طراحان و قهرمانان جنگ هشت ساله هستند.
پس از پایه گذاری این گردان، نفرات بعدی که به ایالات متحده به جهت آموزش اعزام شدند دقیقا همان افرادی هستند که بارها و بارها در طی جنگ قوی ترین پدافند هوایی آن زمان جهان - پس از شوروی - را به سخره گرفته و با گذشتن از کنار سایه مرگ، تصاویر زیبایی را از اماکن حساس یا خطوط نبرد به ارمغان آوردند.
جمعی از خلبانان گردان 11 شناسایی نهاجا
از جمله این افراد می توان به فریدون ذوالفقاری، بهرام ایکانی، فرامرز ترابی، حسین ممدی، فرج الله فرسیاب ، محمود کنگرلو، فریبرز غنی نژاد، نوروزی و پولادی (از خلبان به نام RF-5A) اشاره کرد.
شهید خلبان فریدون ذوالفقاری از مشهورترین خلبانان شناسایی نهاجا
پس از تحویل این هواپیماها علاوه بر ماموریت های عملیاتی بر فراز خاک شوروی و همچنین عراق به عنوان دشمن نخستین ایران در منطقه، روند آموزشی خلبانان هم اجرا و مانورهای مشترک با کشورهای عضو پیمان سنتو دنبال می شد که در یک مورد، یک فروند هواپیمای فتوفانتوم در طی طرحی بدون شناسایی، توانست از ناو هواپیمابر آمریکایی که نقش نیروهای متخاصم را در رزمایش ایفا می کرد، عکسبرداری کرده و به پایگاه خود بازگردد که تعجب و خشم افسران آمریکایی را بر انگیخت.
پیش به سوی بغداد
با پیروزی انقلاب، روند آموزش ها و تحویل قطعات مورد نیاز ناوگان هوایی و فتوفانتوم ها با اختلال از سوی آمریکا مواجه شد، لذا طرح های بسیاری دچار رکود شدند و در همین حین به دلیل بی‌کفایتی دولت موقت حجم وسیعی از قراردادهای نظامی لغو شد که از جمله آن می‌توان به 14 فروند فتوفانتوم دیگر اشاره کرد.
عکس تهیه شده از پایگاه هوایی کرکوک عراق بعد از حمله هوایی نهاجا در عملیات کمان 99
اما خلبانان و متخصصان زمینی این گردان دست روی دست نگذاشتند، آموزش ها را کم کم با توان خود ادامه داده و افرادی که در ایالات متحده دوره های خود را گذرانده بودند مسئول تکمیل آموزش یا شروع دوره های جدید در کشورمان شدند و از سوی دیگر با نگاه به موجودی قطعات و تجهیزات روند بهره برداری بهینه آغاز شد و به زودی پروازهای شناسایی آغاز شد و اینبار نیز نوک پیکان به سوی همسایه غربی یعنی عراق بود.
به خاطر نوع اقدامات ارتش بعث، نیاز بود تا تصاویر موجود از پیش از انقلاب به روز رسانی گردد ولی دیری نپایید که پیش از تکمیل این اقدامات، حمله سراسری رژیم بعثی عراق به خاک کشورمان آغاز شد و این شروعی بود برای اقدامات همیشه ماندگار گردان 11 شناسایی.
عکس گرفته شده از مجلس الوطنی عراق در بغداد در مهرماه 59 توسط فتوفانتوم با هدایت شهید ذوالفقاری
با آغاز حمله عراق به کشورمان، در کنار عملیات های سنگین هوایی و بمباران بی وقفه خاک دشمن بعثی، فتوفانتوم ها نیز وظیفه شناسایی دقیق اماکن سیاسی، نظامی، اقتصادی و خطوط درگیر مرزی را بر عهده گرفتند که نخستین این عملیات در روز یکم مهرماه و با یک دسته از فانتوم های تهرانی که همراه با یک فتوفانتوم عازم بغداد شدند به وقوع پیوست.
پس از آن تصویر برداری از منتهی علیه شمال عراق تا مرزهای دریایی آن در آب های خلیج همیشه فارس صورت پذیرفت که بعدها راهگشا عملیات های بسیاری همچون نفوذ عمقی جنگنده بمب افکن های نهاجا به داخل خاک عراق یا عملیات نیروی های زمینی و دریایی در نقاط درگیری بود.
فتوفانتوم ایرانی لحظه شلیک 3 تیر موشک سام 2 عراقی به سمت خود را ثبت کرده و سپس از چنگ آنها گریخت
در این میان با شعار اینکه پیش از هر عملیات و پس از آن باید شناسایی توسط هواپیماهای شناسایی صورت پذیرد این وظیفه در نقاط عمقی به دوش فتوفانتوم ها و در برخی نقاط مرزی به فریدوم فایترها (RF-5A) گذاشته شد که از این رهگذر خلبانان آن با شدیدترین سامانه های پدافندی و جنگنده های رهگیر درگیر بودند.
تنها تضمین کننده عملیات های آنان مهارت خلبانان، سرعت بالای جنگنده و پرواز در پناه عوارض زمینی به جهت شناسایی نشدن توسط رادارهای عراقی یا مشغول نگاه داشتن آنان به وسیله اهداف کاذب صورت می گرفت که با غلاف های جنگ الکترونیکی تکمیل می شد که البته بعدها در برابر سامانه های پدافندی و رهگیرهای مدرن فرانسوی مستقر در عراق، قابلیت چندانی نداشتند.
سایه RF-4E ایرانی با دایره قرمز بر فراز پایگاه هوایی عراقی ها مشخص شده است
از جمله اقدامات معروف و ماندگار گردان شناسایی می توان به تصویر برداری از اماکن حساس سیاسی عراق شامل مجلس الوطنی، کاخ صدام، ساختمان وزارت کشور، پایگاه های هوایی این کشور در اقصی نقاط خاک آن، بنادر، پالایشگاه ها، پل ها، خطوط مواصلاتی، مراکز اقتصادی، سکوهای نفتی و خطوط مقدم جنگ اشاره کرد که هر یک توسط حجم وسیعی از سایت های موشکی و جنگنده های رهگیر محافظت شده و خلبان گردان شناسایی با علم به امکان کشته شدن 100% در عملیات عازم ماموریت های خود می شدند.
تصویر تهیه شده توسط فتوفانتوم نهاجا از پل پشتیبانی ارتش عراق روی اروند به تاریخ 16 اردیبهشت 1361
نقطه عطف عملیات های شناسایی در تاریخ هشت سال جنگ تحمیلی را باید عملیات بیت المقدس (طرح شبح 3) دانست که منجر به آزادسازی خرمشهر گردید. در این عملیات گردان شناسایی با 22 سورتی پرواز عکسبرداری از خطوط رزمی یا عمق خاک دشمن، حماسه ای ماندگار را خلق کرد.
تصویر تهیه شده از همان پل پس از نابود شدن توسط اف 4 نهاجا- عکس توسط فتوفانتوم نهاجا گرفته شده
لازم به ذکر است که علاوه بر اهمیت بالای این ناوگان به لحاظ تعداد بسیار محدود و غیر مسلح بودن آنان، عمده پروازها با حجم وسیعی از اقدامات شامل حضور تانکرهای سوخت رسان جهت پروازهای عمقی، جنگنده های رهگیر در نقاط مرزی جهت حفاظت از فتوفانتوم حین بازگشت (اگر تحت تعقیب جنگنده عراقی قرار داشت)، هواپیماهای شنود سیگنالی جهت بررسی فعالیت های پدافندی طرف مقابل و فعالیت های راداری جهت یافتن مسیر ایمن برای RF-4E ها در کنار برخی از عملیات های ایذایی همراه بود.
ضمن آنکه به گواه سخنان امیر خلبان ده نمکی نویسنده کتاب نیروی هوایی در دفاع مقدس، در خصوص برخی از تجهیزات شامل دوربین ارتفاع بالا KA-90 به شدت در مضیقه بودیم و تنها یک عدد از آن موجود بود که در صورت هدف گیری هواپیماهای حامل ضربه مهلکی بر فعالیت های آتی وارد می شد و این اقلام حکم استراتژیک را داشتند.
یک فروند RF-4E نهاجا مجهز به غلاف جنگ الکترونیک AN/ALQ-119
با تمامی این اوصاف عملیات های شناسایی / عکسبرداری در طول جنگ به دقت صورت گرفت که از رهگذر آن فتوفانتوم ها چشم بینای فرماندهان کشورمان و سیاسیون بودند تا آنجا که عراق نهایت تلاش خود را برای شناسایی و انهدام همه آنان به کار بست.
از دیگر اقدامات شایسته این گردان می توان به تصاویر معروف از پل تدارکاتی عراق بر رودخانه اروند (که با انهدام آن 19000 نفر از نیروهای بعثی در طی عملیات آزادسازی خرمشهر اسیر و عملا طرح به نتیجه نشست)، تصاویر خطوط مرزی و آرایش رزمی نیروهای عراقی که منجر به عملیات های موفقی همچون والفجر 8 در فاو گردید و همچنین پایگاه هوایی الرشید بغداد به عنوان مستحکم ترین نقطه پدافندی عراق اشاره کرد که در طی جنگ ماندگار شد.
سوختگیری یک RF-4E از یک F-4E ایرانی
خلبانان این گردان نیز به واسطه حساسیت بالای عملیات های خود همواره در سایه قرار داشتند و بسیاری از اقدامات بزرگ آنان هرگز بازگو نشد تا به دست نیروهای ستون پنجم دشمن نیفتد، از شهدای این گردان نیز می توان به شهید والامقام فریدون ذوالفقاری اشاره کرد که یکی از برجسته ترین خلبانان این گردان محسوب می شد که عاقبت در انبوهی از هواپیماهای میراژ عراقی غافلگیر و به همراه شهید نوروزی آسمانی شد.
آغاز ارتقاء هواپیماهای مشهور ارتش ایران
در سالهای پایانی جنگ نیز جهادخودکفایی نهاجا اقدام به ارتقا توان غلاف های جنگ الترونیک همسو با نیازهای آن زمان و طرحی را برای نصب میله سوخت گیری بر روی یک فروند از RF-4E ها اجرا کرد که طی آن این هواپیما علاوه بر سوخت گیری به روش معمول بوم و از تانکرهای بوئینگ 707 و بوئینگ 747 ، بتواند از یک جنگنده فانتوم دیگر نیز سوخت دریافت کند که این اقدام به جهت نفوذ به خاک دشمن و بهره گیری از روش سوخت گیری یار به یار در عمق عراق مناسب بود.
دو فروند F-4E و دو فروند RF-4E طی رژه ای هوایی در رزمایشی پس از پایان جنگ
نهایتا این گردان در طی هشت سال جنگ تحمیلی با کمترین میزان سوانح نسبت به تعداد پروازهای بالا و خطرناک خود ، توانست حماسه ای ماندگار را رقم زند در حالی که خلبانان شناسایی عراقی به مانند همتایان خود موفق نبودند اما این مهم به دست نیامد مگر با تقدیم شهدای والامقامی که همانند ستاره بر تارک تاریخ کشورمان می درخشد ولی بازهم این تمام مسیر نیست چرا که فتوفانتوم آمده است تا همچنان بماند.
تداوم بازسازی، نوسازی و ارتقا
با پایان جنگ تحمیلی، دوران بازسازی نیروی هوایی آغاز شد و از آنجایی که هیچ گزینه ای مشابه با فتوفانتوم ها برای خرید وجود نداشت یا قابل سفارش نبود، همچنان این گردان کوچک اما ارزشمند در توجه قرار داشت. تلاش های گسترده مراکز تعمیراتی نیروی هوایی ارتش و سازمان صنایع هوایی ایران برای بازسازی فتوفانتوم های آسیب دیده یا تعمیرات سنگین آنان در جریان بود و با نقل مکان به پایگاه هوایی همدان، گردان 11 شناسایی جای خود را به گردان تازه تاسیس 31 شناسایی همدان داد.
در این میان اقدامات ماندگاری به وقوع پیوست که از جمله آن می توان به بازگشت یکی از RF-4E ها به خدمت پس از سالها اشاره کرد. این هواپیما که در سال 1356 به دلیل فرود سخت دچار آسیب شده بود، سالها از خدمت گذاشته شد ولی با پایان جنگ تلاش برای تعمیر و پرواز دوباره آن توسط متخصصان آغاز شد و نهایتا در سالهای ابتدایی دهه 80 به نتیجه نشست و طی مراسمی وارد ناوگان نیروی هوایی شد.
دو فروند RF-4E نهاجا در پایگاه هوایی همدان
نقش بی بدیل این گردان تا آنجا مهم و اساسی است که امروزه نیز با حضور پهپادهای مختلف در ناوگان هوایی کشورمان، همچنان از خدمت کنار گذاشته نشده و به فعالیت مشغول هستند چرا که هرکجا نیاز به تحرک بالا و حضور در اسرع وقت باشد، این جنگنده شناساییست که با هدایت خلبان می تواند موفق تر عمل کند.
هرچند با وجود پرنده های بدون سرنشین می توان در بخشی از ماموریت ها وظیفه را به آنان واگذار کرد تا خطر آسیب و هدف قرار گرفتن هواپیماهای شناسایی نیز کاهش یابد.
RF-4E نهاجا در پایگاه همدان
ولی این به معنی پوشش تمام عملیات ها توسط پهپاد ها نیست و تا آن مسیر همچنان زمان زیادی باقی است. گواه این موضوع نیز عملیات های اخیر کشورها در سرتاسر جهان است که علیرغم آنکه دیگر هواپیمایی با وظیفه شناسایی صرفا ساخته نمی شود و بر روی جنگنده های شکاری غلاف های شناسایی نصب می شود، اما بازهم برای تصویر برداری دقیق در کنار قوی ترین ماهواره ها به این روند متوسل هستند.
تصویر منتشر شده از یک فروند RF-4E نهاجا در فضای مجازی به سال 2009 میلادی
از ارتقا این هواپیماها در ناوگان دیگر کشورها می توان به یونان، ترکیه و ژاپن اشاره کرد که برخی از اجزا شامل دوربین ها دیجیتالی شده یا توانایی ارسال لحظه ای از میادین نبرد را دارند ضمن آنکه سامانه های حفاظتی همانند جنگ الترونیک نیز بهبود یافته است.
رویت یک شبح عکاس در تهران
طی روزهای گذشته تصویر جدیدی از یک فروند فتوفانتوم نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی منتشر شد که نشان از انجام آزمایش های پروازی و همچنین آماده به پرواز شدن یک فروند RF-4E برای نهاجا است. اینکه آیا این هواپیما مورد ارتقاء خاصی قرار گرفته است یا خیر مسئله ای است که از تصاویر منتشر شده نمی توان درباره آن نظر داد اما آماده نگاه داشتن این جنگنده ها نشان از اهمیت بالای آن برای نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران دارد.
تصویری که به تازگی از RF-4E نهاجا در فضای مجازی منتشر شده است
در این میان کشورمان با توجه به تحریم های گسترده نظامی و عدم دسترسی
به تجهیزات غربی، با اتکا به توان داخلی توانسته است ناوگان شناسایی خود
را همچنان توانمند نگاه دارد و اجرای طرح های مختلف همانند بازسازی بدنه،
موتور ، سامانه های ناوبری و رزمی و همچنین برخی از اخبار در خصوص ارتقا
قابلیت های تصویر برداری گواه این مطلب است که فتوفانتوم های ایرانی جنگنده
ای شناسایی برای تمام دوران خواهند بود.
از سوی دیگر، طی سالهای اخیر متخصصان دفاعی کشورمان توانسته اند دوربین های مجهز و مدرنی را برای پهپادهای ایرانی طراحی کرده و بسازند که قابلیت های بسیار متنوعی را در اختیار این پرنده ها قرار می دهد. با توجه به کیفیت و ویژگی های مهم این دوربین ها، امکان استفاده از نمونه های مشابه یا بهتر آن روی این هواپیماهای مهم ارتش، امری کاملا منطقی و قابل پیش بینی خواهد بود.
به عنوان مثال سامانه ساعد-4 که برای عکسبرداری دیجیتال هوایی ساخته شده علاوه بر استفاده از ساختار جدید و به روز، امکان کنترل و خاموش و روشن شدن و عکسبرداری خودکار را نیز دارد. فاصله زمانی عکسبرداری خودکار 3 الی 10 ثانیه، فاصله کانونی 50 یا 80 میلیمتر و زاویه دید افقی 34 درجه با لنز 80 یا 43 درجه با لنز 50 بوده و جرم این سامانه 4 کیلوگرم با پایه برای نصب و با ابعاد 155*265*160 میلیمتر است.
همچنین سامانه مشکات -1 دیگر سامانه ساخت کشورمان است. سامانه عکسبرداری هوایی مشکات برای تولید تصاویر عریض(Panoramic) توسعه یافته است که جهت عملیات شناسایی یک منطقه گسترده مورد استفاده قرار می گیرد. به کمک این سامانه هواپیما با یک بار گذر از روی منطقه هدف، با انجام هر بار عکسبرداری، تصویری به دست می آید که عرض آن 3 برابر طول(در جهت حرکت هواپیما) و با دید افق تا افق 110 درجه خواهد بود.
این سامانه متشکل از یک دوربین عکسبرداری جاروب خطی دیجیتالی بسیار پیشرفته با قدرت تفکیک فوق العاده به همراه یک دوربین ویدئویی پائین نگر(DLTV) جهت دید متناظر همزمان است. عکس های گرفته شده توسط این سامانه بر روی هارد نیمه هادی مقاوم در برابر شوک، ذخیره می گردد و پس از فرود پرنده، پردازش و استخراج اطلاعات از تصاویر بازیافت شده توسط نرم افزارهای پردازش تصویر مخصوص این سامانه انجام می پذیرد.
از مشخصات فنی دوربین این سامانه هم باید به تعداد پیکسل 160 مگاپیکسل(7500*21250 پیکسل) با حجم فایل خام هر عک 307 یا 922 مگابایت (بسته به نوع تصویر) اشاره کرد.
همچنین سامانه مشکات -1 دیگر سامانه ساخت کشورمان است. سامانه عکسبرداری هوایی مشکات برای تولید تصاویر عریض(Panoramic) توسعه یافته است که جهت عملیات شناسایی یک منطقه گسترده مورد استفاده قرار می گیرد. به کمک این سامانه هواپیما با یک بار گذر از روی منطقه هدف، با انجام هر بار عکسبرداری، تصویری به دست می آید که عرض آن 3 برابر طول(در جهت حرکت هواپیما) و با دید افق تا افق 110 درجه خواهد بود.
این سامانه متشکل از یک دوربین عکسبرداری جاروب خطی دیجیتالی بسیار پیشرفته با قدرت تفکیک فوق العاده به همراه یک دوربین ویدئویی پائین نگر(DLTV) جهت دید متناظر همزمان است. عکس های گرفته شده توسط این سامانه بر روی هارد نیمه هادی مقاوم در برابر شوک، ذخیره می گردد و پس از فرود پرنده، پردازش و استخراج اطلاعات از تصاویر بازیافت شده توسط نرم افزارهای پردازش تصویر مخصوص این سامانه انجام می پذیرد.
از مشخصات فنی دوربین این سامانه هم باید به تعداد پیکسل 160 مگاپیکسل(7500*21250 پیکسل) با حجم فایل خام هر عک 307 یا 922 مگابایت (بسته به نوع تصویر) اشاره کرد.
به گزارش مشرق، شاید مدتها زمان لازم باشد تا بار دیگر تصاویر و اخبار جدیدی از این هواپیمای مهم ارتش کشورمان منتشر شود اما همانند آن روزی که این پرنده در نهایت شگفتی ارتش آمریکا، توانست ناو هواپیمابر آمریکا را مغلوب تخصص خلبانان خود کند، این بار نیز با ثبت تصاویری مهم از پایگاهها و تجهیزات دشمنان فرامنطقه ای، بار دیگر نام خود را بر سر زبانها بیندازد.
