سرویس فرهنگ و هنر مشرق - می‌گویند «رسانه‌ها نمی‌توانند به ما بگویند چگونه بیندیشید ولی می‌توانند بگویند درباره چه بیندیشید.» همه آنهایی که اهل تولید محصولات رسانه‌ای هستند، اغلب می‌دانند وقتی مطلبی را می‌خوانند، از دریچه و زاویه دوربین نویسنده و حتی رسانه‌ای که مطلب در آن منتشر شده به آن موضوع می‌نگرند. درباره مصرف‌کنندگان تولیدات رسانه‌ای هم این حکم صادق است و شاید پررنگ‌تر.

 

 بیستم ماه صفر، چند میلیون نفر در شهر کربلا -که کتاب‌های جغرافیا مساحتش را حدود 52 هزار متر مربع گفته‌اند- گردهم می‌آیند، گرد هم که نه، گرد خورشید حسین (ع). اربعین، یکی از 5 روزی است که روز زیارتی مخصوص فرزند شهید امیرالمؤمنین (ع) در دشت طف نام گرفته است. سنت پیاده‌روی به قصد زیارت از قدیم وجود داشته است. این سنت در روزهای حکومت حزب بعث در عراق با محدودیت‌ها و مخالفت‌های حکومتی کم‌رنگ شد و به شکلی مخفیانه درآمد ولی با سقوط صدام و پایان دوران اشغال عراق توسط آمریکایی‌ها بار دیگر موج هواخواهان حسین (ع) به سوی او راه افتادند. در پنج سال اخیر با حضور زائران از کشورهای دیگر به‌ویژه ایران جمعیتی که در این ایام برای تعظیم شعائر حسینی عازم کربلا می‌شوند، افزایش یافت.

 

 

در این سال‌ها رسانه‌های خارجی با چشم بستن بر این اجتماع عظیم انسانی اغلب از کنار آن گذشته بودند و امسال نیز به‌رغم اینکه بیش از سال‌های قبل خبرها و تصاویر آن در رسانه‌های جهان مخابره شد، کمابیش همین سیاست سکوت بر اغلب رسانه‌ها حاکم بود اما رسانه‌های فارسی‌زبان، به‌ویژه آنهایی که جمعیت هدف‌شان در ایران و افغانستان بیش از دیگران است، امسال دوربین خود را در جای دیگری نهادند و تلاش کردند به مخاطب فارسی‌زبان خود بگویند از این زاویه به ماجرا نگاه کن!

بخش فارسی‌زبان «بی‌بی‌سی» در صفحه «ناظران می‌گویند...» با اشاره به حضور بیش از سه میلیون ایرانی در مراسم اربعین امسال آن را «مانور سیاسی حکومت ایران در برابر قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی مانند عربستان و آمریکا» تفسیر کرد. این رسانه در گزارشی به قلم محمود صدری تلاش می‌کند با کم اهمیت و غیرموثق خواندن روایات مربوط به زیارت اربعین، تبلیغ گسترده کنونی برای بزرگداشت اربعین را دارای ماهیتی غیردینی و سیاسی تفسیر کند. در این گزارش آمده است: «همه می‌دانیم و اکثر ما به یاد می‌آوریم که مراسم اربعین در میان ایرانیان شیعی مذهب بسیار محدود برگزار می‌شد. علمای دینی و مورخین ایرانی (از جمله جعفر شهیدی) نیز اهمیت چندانی برای این مراسم قائل نبوده و اکثر داستان‌های مربوط به آن را فاقد اعتبار تاریخی و برساخته‌ای فولکلوریک محسوب می‌کرده‌اند و اصراری بر بزرگداشت آن در سطح وسیع نداشته‌اند.» نویسنده که از تکنیک «همه این‌گونه می‌گویند» برای اعتباربخشی به دیدگاه خود استفاده کرده است، در پایان می‌نویسد: «قرائن بسیاری موجود است که شرکت ایرانیان در مراسم سنتی اربعین عراق و تفسیر «راهپیمایی» سیاسی از آن، دارای انگیزه‌های سیاسی و ژئواستراتژیک بوده است.»

این رسانه در یادداشتی با عنوان «یک تیر و چند نشان جمهوری اسلامی» با همین رویکرد می‌نویسد: «حاکمیت سیاسی در جمهوری اسلامی بار دیگر خود را به‌مثابه قدرتی غیرقابل اغماض در منطقه به قدرت‌های جهانی معرفی می‌کند و متذکر می‌شود؛ و به ترویج و تبلیغ ایدئولوژی مطلوب خود از طریق مفاهیم فرهنگی و رخدادهای تاریخی پیوندخورده با مذهب تشیع دست می‌یازد.»

استفاده از بودجه عمومی برای برگزاری مراسم اربعین از دیگر نکاتی است که در گزارش‌های «بی‌بی‌سی» قابل مشاهده است: «اربعین امسال هم، با حمایت نهادهای حکومتی و با تبلیغ رسانه‌های دولتی و طبعاً با صرف بودجه عمومی برگزار شد.» البته در این گزارش تاکید شده است که: ««مردمی» بودن این آیین مورد تاکید مقام‌های ایرانی است و حتی برخی مسوولان دولتی ایران هم با کوله‌پشتی به جمع زائران پیاده این مسیر پیوسته‌اند، اما تبلیغات گسترده رسانه‌ای و تسهیلاتی که برای این سفر ارائه می‌شود نشانه آن است که حکومت ایران از کم‌رنگ شدن مرز میان دو کشور راضی است و هر سال تعداد بیشتری را برای انجام این آیین تشویق می‌کند.» البته گزارش «بی‌بی‌سی» هیچ اشاره‌ای به موضوع ویزا و افزایش هزینه‌های سفر به عراق از جمله بلیت هواپیما و حتی اتوبوس در این ایام ندارد.

 رادیو زمانه هم با اختصاص تیتر مطالب مربوط به اربعین به موضوعات اقتصادی، تلاش کرده است بحث درآمدهای نهادهای دولتی و خصوصی از اربعین را پررنگ کند: «درآمد ۱۷ میلیارد تومانی مخابرات از زائران‌/ درآمد ۳۷ میلیارد تومانی بیمه دانا و درآمد ۱۷ میلیارد تومانی «ایرانسل» و «همراه اول» از زائران اربعین عنوان سه گزارش اصلی رادیو زمانه درباره اربعین است. این رسانه در گزارشی با عنوان «نمایش مذهبی، نمایش نظامی؛ رزمایش اربعین» بر «قدرت نمایی جمهوری اسلامی از راهپیمایی میلیونی اربعین» تاکید کرده و با اشاره به حضور سرداران جنگ ایران و عراق در این مراسم می‌نویسد: «حالا سرداران کربلا را فتح کرده‌اند.» این رسانه در پایان با استفاده از سوژه «تقابل کمک به فقرا و هزینه‌کرد برای شعائر عاشورا» که طی سال‌های اخیر به وفور در شبکه‌های اجتماعی بدان پرداخته شده است، می‌نویسد: «اسلام دیگری هم می‌توانست وجود داشته باشد. کشور اسیر در چنبره شدیدترین تحریم‌های طول تاریخ و میلیون‌ها انسان زیر خط فقر، چگونه منابع به شدت تقلیل یافته خود را هزینه می‌کند؟ چرا در کل روحانیت شیعی حتی یک مادر ترزا به‌وجود نیامد؟ دینداری او خدمت به فقرای هندوستان بود. خدا را در میان فقرا جست‌وجو می‌کرد. نمایش او، نمایش خدمت به فقرا بود. چرا اسلام مادر ترزایی ساخته نمی‌شود؟»

نمونه‌های فوق نشان از یک تکنیک رسانه‌ای ساده ولی مهم دارد. رسانه‌های فارسی‌زبان خارجی از این تکنیک استفاده کرده‌اند. یک اصل در عملیات روانی می‌گوید: «وقتی نمی‌توانی موضوعی را کتمان یا پنهان کنی، زاویه دوربین را عوض کن.» هرچند بسیاری از رسانه‌های خارجی با سکوت از کنار راهپیمایی اربعین گذشته‌اند یا فقط به انعکاس محدود اخبار مربوط به اربعین پرداخته‌اند، اما نگاه دقیق‌تر به تیترها و حتی عکس‌های برخی از آنها می‌تواند گویای فریم یا قابی باشد که آنها دوست دارند مخاطب از آن به ماجرا نگاه کند.

 

منبع : صبح نو