سرویس جهان مشرق - بر مبنای علایمی مشهود، اردن در حال تغییر استراتژی خود در سوریه، در پرتو تحولات سیاسی و نظامی اخیر، است. در کانون این تغییر، آمادگی اردن برای اتخاذ یک رویکرد مستقل تر در تعامل با دولت بشار اسد قرار دارد. این کار با استفاده از روابط کاری خوب میان عبدالله، شاه اردن، و ولادیمیر پوتین برای تضمین آتش بس در جنوب سوریه، هدایت تلاش ها برای مصالحه بین دولت و گروه های شورشی میانه رو و رهبران قبایلی در جنوب، و تمرکز تلاش های نظامی ارتش اردن بر دولت اسلامی(داعش) و جبهه فتح شام(انصره) در منطقه بادیه سوریه، انجام می گیرد.
پیش از سفر به واشینگتن در 2 فوریه برای ملاقات کاری با رییس جمهور جدید آمریکا، عبدالله در 25 ژانویه به مسکو رفت تا با پوتین درباره اوضاع سوریه، نقش اردن در مبارزه با تروریزم و روند سیاسی سوریه در چارچوب مذاکرات آستانه(15 ژانویه) گفتگو کند. شاه اردن همچنین درباره اوضاع جنوب سوریه هم با پوتین تبادل نظر کرد، منطقه ای که ثبات آن به طور مستقیم بر امنیت ملی اردن اثرگذار است.
در سفر قبلی عبدالله به مسکو، که پس از آغاز حضور نظامی روسیه در بحران سوریه در سپتامبر 2015 انجام گرفت، او و پوتین به توافقی دست یافتند که ناظران منطقه آن را «توافق شرافتمندانه» the gentlemen's agreement خواندند، که طبق آن جنوب سوریه از عملیات نظامی روسیه مصون باشد و در عوض اردن از نفوذ خود بر مجموعه موسوم به ارتش آزاد و قبایل محلی استفاده کند تا جلوی پیشروی گروه های افراطی جهادی را در این منطقه بگیرد و عبور از مرز را برای عملیات ارتش سوریه تسهیل کند.
در پی بازپس گیری شرق حلب در دسامبر و پیشروی کند ارتش عراق در آزادسازی موصل، اردن می خواهد مطمئن شود که جنگجویان فراری داعش به منطقه بادیه سوریه در مجاورت مرزهای اردن نفوذ نکنند. دو اردوگاه موقت آوارگان در مجاورت مرز اردن، نشان از استمرار تهدید برای این کشور دارد. امّان معتقد است که هر دوی این اردوگاه ها مورد نفوذ عناصر داعش قرار دارند و می توانند به عنوان جایگاه حمله به داخل اردن، مورد استفاده قرار گیرند. در اکتبر گذشته، داعش مسوولیت یک حمله با خودروی انتحاری به پرسنل امنیتی اردن را که در حال عملیات امدادی در اردوگاه رخبان بودند، به عهده گرفت که چند کشته و زخمی از نیروهای اردنی به جا گذاشت.
در ملاقات ترامپ و عبدالله در واشینگتن، رییس جمهور آمریکا یک طرح آمریکایی را برای ایجاد منطقه امن با او در میان گذاشت و از نقش مهم اردن برای مبارزه با داعش گفت. با این که امّان به این پیشنهاد مبهم آمریکا واکنش رسمی نشان نداد، ولی چندان بی میل نیست که چنین منطقه امنی در جنوب سوریه ایجاد شود. اردن میزبان حدود 600.000 آواره سوری است که هزینه های مالی کمرشکنی دارند و ایجاد این منطقه می تواند بخشی از این آوارگان را به بازگشت داوطلبانه به خانه هایشان ترغیب کند.
اما مساله مهم تر، پیام های مثبتی است که امّان به دولت سوریه فرستاده است. در 30 دسامبر گذشته، رییس ستاد مشترک نیروهای مسلح اردن، سپهبد محمود فریحات به بی بی سی عربی گفت که افسران اردن و سوریه در تماس هستند و آموزش اردن به شورشیان مسلح با هدف مقابله با داعش انجام می گیرد، نه جنگ با دولت سوریه. او البته نسبت به ایجاد «کریدور زمینی ایران» از تهران به بیروت از طریق عراق و سوریه هم هشدار داد. در 9 فوریه، بسام البدارین، خبرنگار روزنامه القدس العربی چاپ لندن، مستقر در امّان گزارش داد که مقام اطلاعاتی ارشد سوریه، علی مملوک، در یکی دوماه گذشته دست کم 4 بار به پایتخت اردن رفته است.
وقتی شورش های سوریه در مارچ 2011 آغاز شد، اردن از خواسته های آن ها حمایت کرد. بعدتر، اردن به گروه موسوم به «دوستان سوریه» ملحق شد که خواستار کنار رفتن بشار اسد از قدرت بودند. دولت اردن همچنین اجازه تشکیل یک مرکز عملیات نظامی را برای نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا در نزدیک امّان صادر کرد که در واقع مرکز هدایت عملیات شورشیان مسح در جنوب سوریه بود. گزارش های تایید نشده ای وجود دارد که اردن در هفته های اخیر، با هدف گشودن مجراهای ارتباطی با دولت سوریه، فعالیت های این مرکز را کاهش داده است.
در 4 فوریه، ارتش اردن اعلام کرد که هواپیماهای بی سرنشین آن مواضع مختلف داعش را در جنوب سوریه هدف قرار دادند، از جمله یکی از مواضعی که داعش کنترل ان را از ارتش سوریه گرفته بود. دمشق که معمولا از اردن به خاطر حمایت از گروه های شورشی انتقاد می کرد، درباره این عملیات اظهار نظری نکرد.
علامت دیگری که به حمایت اردن از روند صلح آستانه دلالت دارد، این بود که مقامات اردنی در جلسه فنّی در مذاکرات آشتی سوریه در آستانه(6 فوریه) حضور پیدا کردند. اردن تنها کشور عربی بود که روسیه به این مذاکرات دعوت کرد. روزنامه اردنی الدستور از قول سرگی لاوروف در 12 فوریه گزارش داد که اردن به همگرایی جناح های مختلف در مذاکرات آستانه یاری می رساند. یک روز بعد، همان روزنامه گزارش داد که لاوروف بار دیگر بر نقش اردن در تاثیرگذاری بر شماری از گروه ها در جنوب سوریه تاکید کرد. اردن بر مشارکت خود در دور دوم مذاکرات آستانه در 16-15 فوریه تاکید کرد.
به گزارش روزنامه «اردن تایمز»، عبدالله شاه اردن، در ملاقات با خبرنگاران در 5 فوریه، بر اهمیت برقراری آتش بس در جنوب سوریه تاکید کرد. با این حال، دولت اردن درباره افزایش ناگهانی درگیری ها در 13 فوریه در شهر درعا میان ارتش سوریه و گروه هایی از جبهه فتح شام اظهار نظری نکرد.
مفسّر سیاسی اردنی، محمد ابو رومان، در 6 فوریه در روزنامه الغد نوشت که دو تحوّل مهم، اردن را به اتخاذ یک رویکرد نظامی-استراتژیک جدید در جنوب سوریه وادار کرد. یک، حضور گروه «جیش خالد ابن ولید» وابسته به داعش در حوزه رود یرموک، در نزدیکی مرز اردن بود. تحول دیگر، مجموعه ای از حملات تروریستی است که در سال گذشته در اردن رخ داد و مسوولیت آن ها را داعش به عهده گرفت. ابو رومان نوشت: " در گذشته داعش مستقیما اردن را هدف قرار نمی داد. ولی با این تغییر، ما(اردنی ها) خود را در جنگ آشکار با داعش می یابیم."
اردن با پیوستن به روند صلح آستانه و ارسال علایمی مبنی بر تغییر رویکرد خود به دمشق، به دنبال منافع خود است، با این پیش بینی که مذاکرات سیاسی با محوریت روسیه باعث تقویت و گسترش آتش بس شده و راه را برای مذاکرات ژنو که در 23 فوریه آغاز خواهد شد، باز می کند. حفظ صلح و ثبات در جنوب سوریه و حفاظت از مرزهای شمالی اردن، اولویت های اصلی امّان هستند، مساله ای که وزیر خارجه این کشور، ایمن صفدی، در 9 فوریه اعلام کرد. او البته داشتن مذاکرات پنهان با مقامات تهران را برای حفظ امنیت مرزهای شمالی اردن، رد کرد. فعلا، هم واشینگتن و هم مسکو از نقش متعادل کننده اردن در سوریه حمایت می کنند.
