به گزارش مشرق، رئیس دفتر سیاسی حماس شامگاه دوشنبه از سند جدید این جنبش رونمایی کرد. اما بلافاصله پس از رونمایی و انتشار این سند جدید گمانه‌زنی‌ها درباره نوع تغییرات و ماهیت این سند در رسانه‌ها مطرح شد. هر چند که هنوز به این موضوع آنطور که باید پرداخته نشده است و سئوالات زیادی درباره این سند برای افکار عمومی مطرح است.
در نمای کلی می‌توان دلیل صدور این سند را شرایط جنبش مقاومت اسلامی حماس و تلاش آن برای ایجاد تغییراتی متناسب با آن شرایط دانست. هر چند که برخی تلاش می‌کنند تغییرات ایجاد شده در سند جدید حماس در مقایسه با سند ۱۹۸۸ این جنبش را به نوعی عقب‌نشینی این جنبش در زمینه مقاومت قلمداد کنند، حقیقت ماجرا گویای نکات متفاوتی است.
به عبارتی حماس با این سند جدید چند هدف را در دو سطح داشته است. یکی زمینه‌سازی برای توافق ملی و همکاری با سایر جریان‌های فلسطینی و دومی تلاش برای جلب رضایت نسبی برخی طرفهای خارجی. در این زمینه حماس در واقع نه به سمت طرف خاصی اصطلاحاً "غش" کرده و نه سعی کرده که در مقایسه با گذشته با کشور یا جریان خاصی زاویه قابل ملاحظه‌ای پیدا کند.
پذیرش مرزهای ۱۹۶۷
از جمله نکات مهمی که پس از انتشار سند جدید در رسانه‌های خارجی مطرح شد، به رسمیت شناختن مرزهای ۱۹۶۷ است که در بند ۲۰ سند جدید به آن اشاره شده، اما بند ۱۹ بر این نکته تاکید می‌کند که حماس هرگز رژیم صهیونیستی را به رسمیت نخواهد شناخت. به عبارتی حماس با مرزهای ۱۹۶۷ موافقت کرده اما لزوماً این مسئله را به معنای عقب نشینی از کل اراضی تاریخی فلسطین نمی‌داند.
فلسطینِ «از نهر تا بحر»
در بند ۲ این سند همچنان به فلسطین به عنوان فلسطینِ «از نهر تا بحر» اشاره می‌شود که از رود اردن در شرق تا دریای مدیترانه در غرب است.
پذیرش مرزهای ۱۹۶۷ می‌تواند دو آورده برای حماس داشته باشد. یکی اینکه از فشارهای بین‌المللی بکاهد و زمینه را برای تعامل با طرفهای خارجی هموار سازد و از طرفی دیگر در سطح داخلی مقدمات همکاری با جریان‌های داخلی از جمله فتح را فراهم کند.
قدس پایتخت کشور فلسطین است
در بند ۱۰ سند بر این نکته تاکید شده که «شهر قدس پایتخت کشور فلسطین است». در این بند همچنان آمده است که «ملت فلسطین هرگز از ذره ای از خاک آن چشم پوشی نکرده و کوتاه نخواهد آمد و تمامی اقدامات رژیم صهیونیستی در قدس اعم از یهودی سازی، شهرک سازی و تلاش برای تحریف حقایق و از بین بردن آثار و نشانه های آن باطل و بیهوده است. »
عدم اشاره به اخوان المسلمون در سند جدید
در اکثر نقاط سند جدید از کلماتی نظیر «اسلامی» و «مسلمان» استفاده شده است و در آن اشاره‌ای به جریان «اخوان المسلمون» نشده است. این در شرایطی است که در میثاق ۱۹۸۸ حماس به روابط این جنبش به اخوان المسلمون اشاره شده بود.
دلیل این اقدام را شاید بتوان به کاهش تنش‌ها با دولت فعلی مصر قلمداد کرد. در شرایطی که نوار غزه در محاصر است، جنبش حماس احتمالاً ترجیح داده است تا در این زمینه به جلب رضایت طرف مصری نیز بپردازد.
محمود الزهار در ژانویه سال ۲۰۱۷ از سفر مقامات حماس به قاهره برای مذاکره با مقامات مصر خبر داده بود. وی آن موقع گفت: «اسماعیل هنیه، موسی ابومرزوق و روحی مشتهی در قاهره به سر می‌برند و با مقامات مصر درباره مسائل مربوط به باریکه غزه و روابط دوجانبه مذاکره می‌کنند. »
الزهار همچنین گفته بود که روابط این جنبش با مصر در حال بهبودی است.
تفکیک بین یهودیت و صهیونیسم
در بند ۱۶ سند جدید حماس در ابتکاری جدید تلاش شده تا بین یهودیت و صهیونیسم قائل شود. در این بنده آمده که «مبارزه با پروژه صهیونیسم جنگ با یهودیان به علت دین آنها نیست، و حماس هرگز با یهودیان صرفاً بخاطر یهودی بودن وارد نبرد نشده است، بلکه علیه صهیونیست‌های اشغالگر و غاصب وارد مبارزه شده است».
این در شرایطی است که در ماده ۲۸ میثاق ۱۹۸۸ حماس عنوان شده بود که «اسرائیل، یهودیت و یهودیان برای اسلام و مسلمانان چالش ایجاد می‌کنند. »
به نظر می‌رسد مخاطب این بند بیشتر قشر و طرف اروپایی و غربی باشد، چرا که در محافل اروپایی بهانه «یهودستیزی» به عنوان ابزار تبلیغات منفی علیه فلسطینی‌ها از جمله حماس استفاده می‌شود. به عبارتی رسانه‌ها سعی می‌کنند مشکل و مقابله فلسطینی‌ها با اشغالگری و اقدامات صهیونیست‌ها را به شکلی وارونه و تحت عنوان مشکل با «یهودیت» جلوه دهند. اما به نظر می‌رسد اقدام جدید در تفکیک بین یهودیان و صهیونیست‌ها بتواند تا حدودی از فشارهای اروپایی بر حماس بکاهد.
حذف بند مربوط به نابودی موجودیت اسرائیل
یکی از بندهای مهم تاسیس حماس در سال ۱۹۸۸ که از سوی رهبران این جنبش بر آن تاکید شده بود «دعوت صریح به لزوم از بین بردن موجودیت اسرائیل» بود که در سند جدید حماس که شب گذشته رونمایی شد حذف شده است.
اینکه چرا چنین بندی در سند جدید حذف شده نیاز به بحث مفصل‌تری دارد که باید به آن پرداخت. اما مختصراً می‌توان حذف این بند را در نتیجه فشار برخی کشورهای عربی یا کشورهای منطقه‌ای دانست که با جنبش حماس در تماس هستند و در طرف دیگر با رژیم صهیونیستی نیز ارتباط آشکار یا مخفیانه دارند. چرا که به زعم آنها این کار می‌تواند از شدت فشارها بر این جنبش بکاهد. هر چند که این بند در سند جدید حذف شده، اما حماس همچنان بر ادامه مقاومت تاکید کرده است.
تاکید بر ادامه مقاومت
در بند یک سند جدید هدف حماس «آزادسازی فلسطین و مبارزه با پروژه صهیونیسم» عنوان شده و در بخش مقدمه آمده است که مقاومت «تا تحقق پروژه آزادسازی، بازگشت آوارگان و تشکیل کشور با حاکمیت کامل به پایتختی قدس ادامه خواهد داشت. »
سلاح مقاومت روی زمین گذاشته نمی‌شود
در بند ۲۵ سند جدید به بحث سلاح و مقاومت مسلحانه جنبش حماس اشاره شده و بر ادامه مقاومت تاکید شده است. این بند می‌نویسد: «مقاومت در برابر رژیم اشغالگر با تمامی ابزارها و راهکارها حق مشروع و مسلم ملت فلسطین است که ادیان آسمانی و عرف و قوانین بین المللی آن را به رسمیت شناخته است و در راس آن نیز مقاومت مسلحانه قرار دارد که گزینه ای راهبردی برای دفاع از اصول و بازپس گیری حقوق ملت فلسطین است. »
سند جدید در اصل ورود حماس به یک روند سیاسی جدید است که با پیچیدگی‌های خاص خود مواجه خواهد شد. کنار گذاشتن سلاح در اصل ماهیت مقاومتی حماس را می‌تواند دچار خلل کند. به نظر می‌رسد این جنبش با هدف حفظ ماهیت مقاومتی خود و اهرم‌های خود در آینده همچنان بر ادامه مقاومت مسلحانه تاکید دارد.
مخالفت با پیمان اسلو برای عدم تکرار ماجرای سازش فتح
از نکات مهمی که در این حین مطرح می‌شود این است که حماس الان که روند سیاسی جدید را شروع کرده، باید مراقب باشد تا ماجرای دهه ۱۹۹۰ که بر سر جنبش فتح آمد و منجر به پیمان اسلو شد، این بار برای حماس تکرار نشود. هر چند که حماس در بند ۲۱ سند جدید خود به مخالفت و رد پیمان اسلو تاکید می‌کند.
بند ۲۱ می نویسد: «پیمان اسلو و ملحقات آن با قواعد آمره حقوق بین الملل تعارض دارد؛ به گونه‌ای که تعهداتی را ایجاد کرده که با حقوق غیر قابل دخل و تصرف ملت فلسطین منافات دارد. به همین خاطر حماس این موافقت نامه‌ها را رد می‌کند»
جمع‌بندی
در مجموع می‌توان گفت که حماس در سند جدید خود تقریبا راهبرد اصلی خود یعنی «مقاومت» را حفظ کرده، اما در تاکتیک خود تغییراتی را ایجاد کرده است. اینکه «تفسیر عملی این تغییرات چه خواهد بود» و «در عمل چه اتفاقاتی رخ دهد» و سوالاتی از قبیل اینکه «بخش‌های سیاسی و نظامی حماس در خصوص این تغییرات آیا اتفاق نظر دارند یا نه»، «طرفهای غربی آیا به این میزان تغییرات رضایت خواهند داد یا نه» و اینکه «آیا این تغییرات به همینجا ختم خواهد شد یا نه» سوالاتی هستند که همچنان مطرح هستند.
قطعا طرف اروپایی و غربی از برخی تغییرات ایجاد شده در سند جدید حماس استقبال خواهند کرد، اما اینکه آنها به این میزان تغییرات قناعت کنند، امری بسیار بعید است. به همین دلیل باید همچنان انتظار حضور جنبش حماس در گروههای تروریستی را داشت، چرا که طبق سند جدید بناست که حماس به مقاومت مسلحانه خود ادامه دهد. از سویی دیگر بعید است که حماس هم برای تغییر این شرایط سلاح خود را بر روی زمین بگذارد، زیرا هویت این جریان در «ماهیت مقاومتی» آن گره خورده و هر گونه عقب نشینی از آن به مفهوم خودزنی خواهد بود.
شرایط منطقه و جهان در وضعیتی خاص قرار دارد. دولت دونالد ترامپ در آمریکا بر سر کار آمده و ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارد. نوار غزه هم مدت‌هاست که تحت محاصره است. اعراب و برخی کشورهای منطقه‌ای نیز آشکارا یا مخفیانه با اسرائیل رابطه دارند. قمار اخوان در خصوص تحولات سوریه و سوار شدن بر موج اخوان المسلمون در منطقه به همراه ترکیه باعث شده تا این گروه بازنگری در سیاست‌های خود را داشته باشد. تنوع تغییرات این گمانه را مطرح می‌کند که حماس ضمن تعدیل برخی فروع تقریباً بر اصول خود و مهمتر از همه بر «مقاومت» پایبند است.
اما این جریان باید همچنان مراقب باشد که همانگونه که در مسیر مقاومت بوده، در ادامه مسیر از طرفهای عربی و غربی بازی نخورده و بلای دهه ۱۹۹۰ ساف و جنبش فتح بر سر این جنبش نازل نشود. مقامات حماس به خوبی می‌دانند که قوت و هویت آنها در راهبرد «مقاومت»شان است و هر گونه تخطی از این مسیر آنها را نزد فلسطینیان بی‌هویت خواهد کرد. به همین دلیل است که در سند جدید به صراحت بر ادامه «مقاومت مسلحانه» تاکید می‌کنند.
۱۹:۰۶ - ۱۳۹۶/۰۲/۱۲
