سرویس جهان مشرق - دولت عراق و متحدان این کشور در روند مبارزه با داعش از جمله جریان‌های حامی محور مقاومت گرچه با بازپس‌گیری شهر موصل به عنوان دومین شهر بزرگ عراق گام مهمی در ریشه‌کنی کامل این گروه تروریستی از خاک عراق برداشته و بیش از پیش به پایان کابوس داعش در خاک این کشور نزدیک شدند، اما همچنان راه قابل توجهی برای پایان دادن به موجودیت داعش در تمام سرزمین های عراق دارند، چرا که داعش هنور بخش هایی از خاک عراق را تحت اشغال خود دارد که دها هزار نفر از مردم بی گناه عراق در آن گرفتار داعش هستند.

جشن دولت عراق برای بازپس گیری مهم ترین کانون حضور تروریست‌ها در خاک عراق طی سه سال گذشته گرچه برای عملیات روانی و نشان دادن کفه برتر قدرت ارتش عراق و متحدانش کافی است  و بویژه با انتشار اخباری نظیر کشته شدن ابوبکر البغدادی در موصل می تواند سراشیبی سقوط نهایی داعش در خاک این کشور را تندتر کند، اما محافل امنیتی کشور باید به این نکته توجه کنند که داعش با مقادیری که همچنان از وسعت خاک عراق تحت سلطه خود دارد، گرچه نمی‌تواند نفوذ و سلطه میدانی خود را گسترش دهد، اما قادر به انجام حملات تروریستی در بخش‌های مختلف این کشور خواهد بود.

مقایسه مناطق تحت سیطره داعش طی ۲ سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۷ میلادی

با آزاد سازی موصل مهم ترین مناطقی که در حال حاضر تحت سلطه داعش قرار دارد، شامل موارد زیر است:

الف: تلعفر:

تلعفر در استان نینوا و بین موصل در شمال عراق و مرزهای سوریه قرار دارد. قبل از اشغال توسط داعش در تابستان سال ۲۰۱۴ تعداد ساکنان آن بالغ بر ۳۰۰ هزار نفر بود، بیشتر ساکنان این شهر را ترکمن ها تشکیل می دهند. اقلیت های کرد و عرب نیز در این شهر ساکن هستند. این شهر در مسیر شماره ۴۷ بین موصل و اراضی سوریه واقع شده و دارای سه بخش اداری به نام های زمار، ربیعه و العیاضیه است. از منطقه از شرق به موصل، از شمال به دهوک، از غرب به سنجار و از جنوب به الحضر منتهی می شود. تلعفر بالغ بر ۲۸ کیلومتر مربع مساحت داشته و در ۴۵۰ کیلومتری بغداد و ۷۰ کیلومتری موصل واقع شده و مثلث مرزی بین عراق و سوریه و ترکیه را تشکیل می دهد.این شهر حدود ۶۰ کیلومتر با مرزهای ترکیه و سوریه فاصله دارد.

در حالی که در شرایط کنونی فضای مناسب برای آزادسازی قریب‌الوقوع شهر تلعفر وجود دارد، منابع داخلی استان نینوا گزارش می‌دهند که در پی صدور بیانیه پذیرش و اعلام رسمی مرگ ابوبکر البغدادی از سوی گروه تروریستی داعش و بروز اختلاف در میان عناصر آن، درگیری ها و بازداشت های گسترده ای در میان حامیان خلیفه خودخوانده و معدوم داعش در فلوجه صورت گرفته است. این منابع درگیری‌های مذکور را شبیه کودتایی می‌داند که بین جریان‌های متنفذ داعش که منتظر مرگ البغدادی بودند با حامیان بغدادی به وقوع پیوسته و باعث اعمال مقررات منع آمد و شد در مناطق مختلف این شهر شده و آماده باش و حضور و تردد غیر طبیعی نیروهای امنیتی و شبه‌نظامی داعش در خیابان ها را افزایش داده است.

نقشه میدانی کشور عراق را در سال ۹۳

برخی نیروهای میدانی درگیری های عراق می گویند بر اساس توافقی که بین جریان‌های مختلف صورت گرفته ، عملیات بازپس‌گیری منطقه تلعفر در غرب نینوا زودتر از منطقه الحویجه در جنوب استان کرکوک انجام خواهد شد. در همین راستا رایزنی ها و آماده سازی‌ها برای انجام عملیات نظامی جهت بازپس‌گیری منطقه تلعفر دنبال می شود. این شهر از چند ماه پیش تحت محاصره نیروهای الحشد الشعبی قرار دارد و تحلیلگران اعتقاد دارند که تنها عامل تأخیر در آزادسازی این شهر ملاحظات سیاسی و فشارهای برخی دولت ها است که نمی خواهند الحشد الشعبی سهم خود در روند مبارزه با داعش را با آزاد سازی این شهر بیش از پیش نشان دهد.این در حالی است که منابع محلی گزارش می‌دهند که داعش در انتقام شکستی که در موصل گریبان آن را گرفته است ، مجموعه ای از عملیات اعدام در تلعفر را در دستور کار قرار داده است. در همین راستا دوشنبه ۲۷ زن و کودک در جنایتی جدید از سوی داعش اعدام شدند. همچنین یک هفته پیش نیز یک منبع محلی در استان نینوا اعلام کرد گروه تروریستی داعش، ۲۰۰ غیرنظامی را که در صدد فرار از شهر تلعفر واقع در استان نینوا بودند را دستگیر و اعدام کرد.

ماجد الغراوی عضو کمیسیون امنیت و دفاع در پارلمان عراق نیز در این رابطه گفت که فشارهای سیاسی داخلی و خارجی زیادی به حیدر العبادی نخست‌وزیر و فرمانده کل نیروهای مسلح این کشور برای به تعویق انداختن آزادسازی منطقه تلفعر وارد می شود. وی خواستار تسریع در آزادسازی این شهر به همراه الحویجه و غرب استان الانبار شد تا تروریست ها به صورت کامل در عراق ریشه کن شوند. وی در عین ‌حال از برگزاری نشست بین شیوخ و شخصیت های مطرح تلعفر و کمیسیون امنیت پارلمان و رهبران امنیتی و نمایندگان دولت برای بررسی آمادگی‌های فراهم شده جهت آزاد سازی این منطقه خبر داد.

نقشه میدانی عراق  پس از آزادی شهر موصل

ب: الحویجة:

این منطقه در استان کرکوک واقع در شمال عراق قرار دارد و شامل مناطق نسبتا وسیعی می شود که همچنان تحت سلطه گروه تروریستی داعش قرار دارد. الحویجه بر اساس آمارهای اعلام شده در سال ۲۰۱۱ حدود ۴۵۰ هزار نفر جمعیت داشته است که شامل عرب های اهل تسنن بودند. بیشتر اهالی این شهر قبل از اشغال توسط داعش به کشاورزی اشتغال داشتند. الحویجه به علت وجود مزارع گسترده کشاورزی بیشتر شبیه یک منطقه روستایی است که تولیدات زیادی از جمله پنبه ،ذرت ،گندم و جو دارد.  الحویجه دومین مرکز تولید سبزیجات در عراق بود.

منابع محلی اعلام می کنند که عناصر و سرکردگان داعش در پی شکست‌هایی که در موصل متحمل شده‌اند، سعی دارند جای پای خود را در الحویجه تثبیت کنند. وصفی العاصی فرمانده نیروهای عشایر الحویجه در این راستا می گوید که عناصر داعش در حال حفر خندق و تونل های محرمانه ای در این شهر هستند و برای تقویت استحکامات خود در این شهر ساکنان را از منازل خود بیرون می کنند. وی می افزاید که نظامیان داعش بمب و مین در مناطق مختلف کار می‌گذارند و جهت آماده‌سازی خود برای حمله نظامی احتمالی از سوی ارتش عراق و متحدانش غذا برای خود ذخیره می‌کنند. ساکنان این شهر می‌گویند که داعش قوانین خودسرانه سربازگیری اجباری را برای اهالی تهیه کرده و اردوگاه‌هایی را برای آموزش جوانان تأسیس کرده اند. داعش در عین حال از خروج اهالی این شهر جلوگیری می‌کند و می‌خواهد از آنها به عنوان سپر انسانی در حملات ارتش استفاده کنند. برخی از خانواده هایی که در ترسیم نقشه فرار خود از این شهر شکست خورده‌اند، به صورت خانوادگی اعدام شده اند.

در نتیجه تلاش داعش برای ذخیره مواد غذایی ، کمبود گسترده‌ای در مواد غذایی و بهداشتی به وجود آمده است. العاصی می گوید که بسیار از سرکردگان داعش از مناطق آزاد شده به الحویجه فرار کردند تا بتوانند از مساحت بیابانی و وسیع این منطقه که دشت های زیادی نیز دارد، برای استحاکات خود استفاده کنند.

راکان الجبوری معاون استاندار کرکوک نیز می‌گوید که احتمالاً بین ۲ تا ۴ هزار نیروهای داعش در منطقه استقرار دارند و این منطقه به پناهگاه اصلی عناصر باقی مانده و فراری داعش در عراق محسوب می‌شود.

جاسم حنون کارشناس امنیتی و مسئول سابق در وزارت کشور عراق نیز به نشریه "دیارنا" می گوید که عملیات آزادسازی الحویجه در این شرایط نیازمند هماهنگی‌های بالا بین نیروهای مختلف امنیتی است. وی خواستار تشکیل اتاق هماهنگی ویژه شامل نیروهای مستقر از فرماندهان عملیات صلاح‌الدین و سامرا و نیروهای الرافدین و ... شد و تاکید کرد که عملیات آزادسازی این منطقه نیازمند برنامه‌ریزی دقیق است. چرا که هزاران غیر نظامی در این منطقه محاصره شده اند.

ج:‌مناطق غرب الانبار:

شاید بتوان گفت آخرین مرحله عملیات پاک‌سازی نهایی داعش در کل عراق مربوط به غرب الانبار خواهد بود. نیروهای داعش همچنان بخش هایی از سواحل فرات در استان الانبار از جمله شهر القائم را در اختیار دارند که در نزدیکی مرزهای سوریه واقع شده است. البته بر اساس برخی سناریوها ممکن است نیروهای ارتش برای جلوگیری از فرار عناصر باقیمانده داعش به سوریه مرحله بعدی عملیات ضد داعش پس از موصل را در این شهر اجرا کنند.  

با وجود اینکه ارتش عراق دو شهر بزرگ استان الانبار یعنی فلوجه و الرمادی را تحت کنترل خود دارد، اما با استقرار نیروهای ارتش در مناطق غربی الانبار همچنان کنترل کامل و دفاع از مناطق مرزی با سوریه با چالش هایی مواجه است. ماهیت بیابانی این مناطق و تمرکز نیروهای باقیمانده شکست خورده داعش در آن ، بعلاوه ناامیدی و جنگ بقا برای عناصر داعش از پیچیدگی های مرحله آخر جنگ در الانبار ضد داعش به شمار می رود. 

در حال حاضر حدود ۴۰ درصد از ساکنان مناطق غربی استان تحت سلطه تروریست های داعش قراردارند و داعش این نیروها را محاصره کرده است. مقامات امنیتی در استان الانبار سه شنبه از آمادگی نیروهای نظامی برای پاک‌سازی مناطق غربی این استان طی روزهای اندک آینده خبر دادند.

سرتیپ محمد الجزاع فرمانده هنگ شیرهای صحرا در این رابطه گفت که نیروهای ارتش و لشگر هفتم و تیپ ۲۸ و نیروهای هنگ شیرهای صحرا به همراه عناصر مبارز نیروهای الحشد الشعبی آمادگی مبارزاتی و نظامی برای پاک‌سازی مناطق باقیمانده در غرب استان از دست عناصر داعش را دارند.

وی تاکید کرد که پایان جنگ برای آزادسازی موصل به معنی آغاز اولیه پاک‌سازی مناطق تحت سلطه داعش در غرب این استان بویژه در شهر القائم و تامین امنیتی مناطق مرزی عراق و سوریه و قطع امداد رسانی به گروه تروریستی داعش از منطقه البوکمال و الرقه سوریه خواهد بود.

الجزاع ابراز داشت که عناصر جنایتکار داعش نمی‌توانند به مناطق آزاد شده برگردند و قدرت نفوذ در این مناطق را ندارند. وی درگیری ها برای آزادسازی این مناطق را از ۴ محور الرطبة ، حدیثة، هیت و الکیلو ۱۶۰ برشمرد و تاکید کرد که این عملیات‌ها با مشارکت تمامی بخش‌های نظامی و حمایت جنگنده‌های نیروهای ائتلاف صورت خواهد گرفت.

این مقام نظامی عراقی ادامه داد که درگیری‌ها غافلگیرکننده خواهد بود و درگیری نهایی در شهر القائم واقع در نوار مرزی عراق و سوریه صورت خواهد گرفت و احتمالا داعش با تمام توان خود سعی در محافظت از این شهر خواهد داشت.

پاکسازی مناطق تحت داعش؛ با برنامه ریزی و بدون شتابزدگی

بازپس گرفتن سه شهر بزرگ و راهبردی عراق از دست داعش در طول دو سال گذشته نشان از توانمندی های بالای ارتش عراق داشته و ثابت می کند که آنها در پاکسازی این سه منطقه نسبتا کوچک با هیچ مشکلی مواجه نخواهند شد. تنها چیزی که با توجه به ماهیت مناطق تحت اشغال داعش در عراق که همچنان جزو مناطق پرجمعیت به شمار می‌رود، باید مد نظر قرار گیرد، این است که نیروهای ارتش عراق و متحدانش با آرامش و به دور از جنجال‌های سیاسی به عملیات نظامی خود در مناطق باقیمانده ادامه دهند و با کمترین تلفات از میان غیر نظامیان بتوانند این مناطق را نیز تحت سلطه خود بگیرند و آخرین میخ را بر تابوت داعش در عراق بکوبند.

از معادلات نظامی کنونی در داخل عراق بر می آید که آزادی این سه منطقه تنها به زمان نیاز دارد، البته این اقدام باید بدون شتابزدگی و با برنامه ریزی دقیق صورت گیرد تا داعش نتواند از برنامه های خود برای استفاده از اهالی زندانی شده این شهرها به عنوان سپر انسانی استفاده کند.