سرویس جهان مشرق - رفتار و سیاست‌های دولت ترکیه و شخص رجب طیب اردوغان چه در سال‌های سپری‌شده و چه امروزه، در نحوه و چگونگی برخورد با مسائل سیاسی و منطقه‌ای و با کشورهای همسایه خود و حتی متحدانش همگی نشان‌دهنده یک دوگانگی آشکار در رفتار آنکارا است.
رجب طیب اردوغان نشان داده که در مواجه با مسائل سیاسی مختلف و گوناگون منطقه‌ای می‌تواند رویکرد و عکس‌العمل‌های غیرقابل‌پیش‌بینی از خود نشان دهد. گاها چرخش‌ها و تغییر مواضع آنکارا به‌قدری متفاوت است که حتی متحدان اصلی و چندین ساله ترک‌ها را هم متحیر و شگفت‌زده می‌کند.
اردوغان به‌روشنی نشان داده که بهترین راه برای او و دولتش در مواجه با بحران‌ها و چالش‌های منطقه‌ای که به لطف متحدان منطقه‌ای آنکارا (آمریکا –رژیم صهیونیستی و برخی کشورهای غرب منطقه) ایجاد ، رهبری و سازمان‌دهی می‌شود ، مقابله با این چالش‌ها نیست بلکه چرخشی سریع و تغییر آنی مواضع قبلی و یا در صورت امکان پایه‌ریزی چالشی جدید است.
به‌عنوان‌مثال تا قبل از برگزاری همه‌پرسی اقلیم کردستان عراق، ترکیه روابط محکم و همه‌جانبه‌ای با کردهای اقلیم خودمختار کردستان عراق به‌ویژه با شخص بارزانی داشت. رفتار ترکیه با حکومت خودمختار کردستان عراق به صورتی بود که بیانگر عدم مخالفت صریح ترکیه با تجزیه‌طلبی در این منطقه از کشور عراق بود؛ به‌گونه‌ای که این رفتارهای اردوغان صدای تمامی مخالفان داخلی و نیروهای امنیتی ترک را درآورد. لیکن بعد از برگزاری همه‌پرسی در اقلیم خودمختار کردستان عراق و مشخص شدن اشتباه بزرگ حزب عدالت و توسعه در این مسئله و آشکار شدن تهدیدهای امنیتی فراوان این اتفاق، اردوغان سریعاً در برابر این مسئله موضع گرفت.
رجب طیب اردوغان چهره و شخصیتی دوگانه هم در ترکیه وهم در مسائل بین‌المللی از خود به نمایش گذاشته است و همین عامل او را به شخصیتی غیرقابل‌اعتماد ، منفعت‌گرا ، و یک چهره تاجر مسلک تبدیل کرده است که با توجه به چالش‌ها و موقعیت‌ها به وجود آمده به‌راحتی از انحا سوءاستفاده کرده و مواضع و سیاست‌های خود را تغییر می‌دهد.
چرخش عقیدتی و تضاد نه‌تنها در شخصیت و سیاست‌های داخلی اردوغان و حزب عدالت و توسعه نمایان است بلکه در سیاست خارجی این کشور نیز مشاهده می‌شود.البته این مسئله بازتابی از دگردیسی در کل جامعه ترکیه امروزی است.
تحولات منطقه‌ای در کشورهای همسایه ترکیه اگرچه به‌نوعی بر روی ناکارآمدی اقدامات اردوغان سرپوش گذاشته و به نفع او تمام‌شده است. لیکن درنهایت مشکلات خارجی گریبان ترکیه را گرفته و باعث به وجود آمدن مشکلات جدیدی در درون این کشور خواهد شد؛چراکه اردوغان در سیاست خارجی دچار نوعی تضاد و برخورد متعارض با دشمنان و دوستان دیرینه خود است.
در این میان رفتارها و سیاست‌های دوگانه ترکیه با آمریکا متحد استراتژیک خود نیز قابل‌تأمل است. آمریکا سالانه ۱۵ میلیارد دلار معاملات و تبادل تجاری با کشور ترکیه دارد. اساس روابط ترکیه با امریکا بر پایه مناسبات امنیتی و نظامی بناشده است. بخش عمده و عظیمی از تسلیحات سبک و سنگین دریایی،هوایی،زرهی ترکیه از سویی ایالات‌متحده آمریکا تأمین می‌شود. باوجود مناسبات امنیتی و نظامی امریکا با ترک‌ها، ایالات‌متحده آمریکا با بی‌اعتنایی به اعتراضات و نگرانی‌های دولت ترکیه از بابت گروهای مسلح کرد مخالف یعنی (پ ک ک، ی پ گ) اقدام به تجهیز و مسلح کردن این گروها به ادوات و تسلیحات نظامی سنگین وجدید می‌کند که مستقیماً امنیت ترکیه را هدف قرار می‌دهند.
به خاطر مشکلات و تنش‌های به وجود آمده میان ترکیه و ایالات‌متحده آمریکا به نظر می‌رسد که ترک‌ها باید اقدامات تلافی‌جویانه‌ای در قبال این رفتار از خود نشان دهند که در عرصه عمل اینگونه نشده است؛ چراکه ترک‌ها هرچند ازیک‌طرف از سردی روابط و اختلافات با کاخ سفید سخن به میان می‌آورند و از حمایت و تجهیز گروهای کرد خشمگین هستند ولی از طرف دیگر پایگاه‌های نظامی خود را در اختیار ایالات‌متحده قرار می‌دهند تا از کردها حمایت هوایی و لجستیکی کنند.
پس بااین‌وجود می‌توان گفت که اردوغان شخصیتی با هویت دوقسمتی، مجموعه‌ای از تضادها ، پوپولیست اما قدرت‌طلب ، دارای هویتی اسلامی و سیاسی گریزناپذیر برای بقا و ماندن در قدرت ، هوادار آزادی و وابسته به جامعه دینی است. وی درعین‌حال که همواره اسلام را منشأ هویت نظام اجتماعی می‌داند راه و رسم بهره‌برداری از سکولاریسم و اصول دموکراسی را به‌خوبی می‌داند و در جهت اهداف خود به بهترین نحو ممکن استفاده می‌کند. او شخصیتی است که خیلی کم از دموکراسی سخن می‌راند ولی در عوض بسیار فراوان از آزادی دم میزند؛ آزادی و دموکراسی که خود به آن معنا می‌بخشد فقط شخص او قادر به برآورده کردن آن است. آزادی و دموکراسی که در آن به وی اجازه تصمیم‌گیری و قدرتی فراتر از حزب و منطبق با خواسته‌های شخصی وی را می‌دهد.
شاید بتوان سناریوی کودتای ساختگی رجب طیب اردوغان را نیز در همین راستا تفسیر کرد که او با توسل به این مسئله اقدام به قلع قمع همه مخالفان خود کرد. البته اردوغان به ظن خود توانسته با این کار مخالفان خود را از میدان به درکند اما این مسئله برای مدت کوتاهی می‌تواند تأثیرگذار بوده و بدون تردید در بلندمدت شرایط داخلی برای وی دشوارتر خواهد شد؛ به‌طوری‌که جامعه ترکیه هرلحظه می‌تواند باعث بروز حادثه‌ای جدید و چالشی تازه برای او شود.
شکست برخی طرح‌های ترکیه ازجمله شکست طرح ناتو عربی اسلامی که در منطقه با عربستان دنبال می‌کرد، شکست در مورد سوریه و شکست در حلب و در حال حاضر نیز حمایت امریکا از کردهای سوریه و همچنین مسئله همه‌پرسی اقلیم کردستان (شکست پروژه کردی اردوغان) درمجموع عواملی هستند که باعث توجه ترکیه به شرق شده و اردوغان را مجبور به تغییر در مسیر خودکرده است. در این میان باید توجه کرد که همکاری ترکیه با روسیه بیشتر اقتصادی است. مبادلات تجاری ترکیه با امریکا ۱۵ میلیارد دلار است، درحالی‌که مبادلات تجاری روسیه با ترکیه ۳۰ میلیارد دلار اعلام‌شده است. تجارت میان روسیه و ترک‌ها چندین برابر امریکاست بااین‌وجود ترکیه ازلحاظ امنیتی و نظامی با غرب و امریکا همکاری می‌کند و به دستگاه‌های غربی وابسته‌تر است؛ اگرچه تلاش می‌کند از این وابستگی بکاهد.
در حال حاضر رادار ناتو و ناوهای آمریکایی در دریایی مدیترانه برای پوشش دهی آسمان ترکیه در حال فعالیت است و ترکیه همچنان تحت پوشش چتر امنیتی ناتو است. باوجود همه تنش‌های به وجود آمده میان اروپا و ترکیه هنوز این کشور اقدام حقوقی و واقعی انجام نداده است که نشان‌دهنده تمایل راستین ترکیه برای خروج از اتحادیه اروپا باشد؛ هرچند که در قالب شعار مطالبی را بیان کرده است.
فلذا مناقشه اخیر ترکیه و آمریکا بر سر صدور ویزا برای اتباع دو کشور محدود به مسائل و موضوعات دیپلماتیک است و پنتاگون نیز پس از اوج‌گیری این موضوع اعلام کرد که این موضوع هیچ تأثیری بر همکاری‌های ترکیه و وزارت دفاع آمریکا نخواهد داشت و برای نظامیان آمریکایی همچنان روادید ترکیه صادر خواهد شد.
ترکیه با رهبری اردوغان سیاست تاجر مسلکی خود را به‌پیش می‌برد و با توجه به شرایط و اوضاع، رفتار و سیاست خود را تنظیم می‌کند و این پیام را برای کشورهای همسایه ترکیه و حتی جهان می‌فرستد که اردوغان شخصی منفعت‌گرا و غیرقابل‌اعتماد است که هرلحظه احتمال تغییر در مواضعش وجود دارد.
۱۶:۰۵ - ۱۳۹۶/۰۸/۰۹
۱۷:۰۱ - ۱۳۹۶/۰۸/۰۹
۰۰:۰۵ - ۱۳۹۶/۰۸/۱۰
