سرویس سیاست مشرق - پاسخگویی مسئولین در نهادهای مختلف حکومت، مهم‌ترین عاملی است که می‌تواند موجب افزایش کارآمدی و کاهش فساد اداری، سیاسی و اقتصادی در آن نهادها باشد. در همین راستا شفافیت عملکرد مسئولین و نهادها، بستر مناسبی برای این پاسخگویی ایجاد می‌کند. به عبارتی اگر شفافیت وجود نداشته باشد؛ سخن از پاسخگویی و ارزیابی عملکرد مسئولین  بیهوده است؛ همان‌طور که اگر نور و روشنایی وجود نداشته باشد، رؤیت، تشخیص و یافتن مشکلات، سخت و تقریباً ناشدنی است.

از جمله مهم‌ترین نهادهایی که شفافیتِ آن کمک فراوانی به پاسخگویی و شفافیت سایر نهادها و درنتیجه کارآمدی و پیشگیری از فساد در تمام کشور می‌کند شوراهای شهر هستند. چرا که مشابه فعالیت‌های شورایی و کمیسیونی آن‌ها، تعداد قابل توجهی از نهادهای مهم دیگرِ کشور_از جمله مجلس شورای اسلامی_ از این ساختار بهره می‌گیرند. در این مسیر و با توجه به تجربیات موفق برخی کشورها، می‌توان شاخص‌هایی برای شفافیت شوراهای شهر استخراج کرد.

اهمیت شفافیت شوراهای شهر

حداقل از سه جنبه می‌توان به لزوم و اهمیت شفافیت شوراهای شهر پرداخت:

شوراهای اسلامی شهر به عنوان نهاد تصمیم‌گیر و ناظر بر عملکرد شهرداری‌ها تأثیر فراوانی بر مدیریت شهری داشته که این کار با انتخاب شهردار و نظارت بر عملکرد شهرداری، همچنین تصویب قوانین و مقررات شهری صورت می‌گیرد.

از حیث ساختار شورا هم_همان‌طور که گفته شد_ به علت اینکه عمدهٔ فعالیت آن‌ها به صورت کمیسیونی و شورایی است، شباهت فراوانی به سایر نهادهای شورایی دارد؛ بنابراین در صورت شفافیت شوراهای شهر، شرایط و تجربهٔ مناسبی برای شفافیت بسیاری از نهادهای مشابه ایجاد می‌شود. در همین راستا، پروژهٔ شفافیت مجلس شورای اسلامی که به علت وظایف مهم تقنینی و نظارتی اهمیت ویژه‌ای در کشور دارد[1]هم؛ می‌تواند آغاز شده و به سرانجام برسد.   

اهمیت اصلاح مدیریت شهری از طریق اصلاح ساختار شوراهای شهر و تأثیر این کار بر مدیریت کشور زمانی دوچندان می‌شود که این ساختار برخلاف بسیاری از شوراهای دیگرِ کشور، مانند مجلس شورای اسلامی، شوراهای عالی و…در نقاط مختلف وجود داشته و تمام وسعت کشور را دربرمی‌گیرد. ضمناً ارتباط بیشتر و نزدیک‌تری با مردم دارد چرا که بیش از هفتاد درصد مردم ایران در شهرها زندگی می‌کنند.

تجربیات بین‌المللی

برای اثرگذاری و گسترش شفافیت از اقدامات محلی به سیاست‌های ملی و منطقه‌ای می‌توان به اتفاقی که در مورد «قرارداد و خرید باز در اسلوواکی[2]» افتاد، اشاره کرد. قانونگذاریِ سال 2011 اسلواکی برای اجرای شفافیت بیشتر در زمینهٔ خرید دولتی به عنوان یکی از "قابل توجه ترین اصلاحات شفافیت در جهان" شناخته می‌شود[3]؛ که بر اساس قانون آزادی اطلاعات FOI بهبود می‌یابد و بر اساس تلاش‌های موفق برای شفافیت در سطح محلی ساخته می‌شود، مخصوصاً در دو شهر. موفقیت قانون داخلی، محدوده‌ای را نشان می‌دهد که سیاست‌های ملی و منطقه‌ای می‌توانند به صورت مثبت تحت تأثیر تلاش‌های محلی و کوچک قرار بگیرند.

اما برای شفافیت خود شوراهای شهر هم می‌توان از اقدامات موفق سایر شهرها در کشورهای مختلف بهره برد. به عنوان مثال در سامانهٔ مربوط به شورای شهر منچستر در کشور انگلستان علاوه بر مشخص بودن ساختار کمیته، اعضای هر کمیسیون و فرآیندهای تصمیم‌گیری، اطلاعات جزئی‌تر پیرامون هر یک از اعضا مانند منطقه و طبقهٔ اجتماعی، شمارهٔ همراه و ایمیل، شمارهٔ فکس و محل کار، روز و ساعت مراجعهٔ حضوری در وب‌سایتی مشخص، برای اطلاع عموم قرار داده شده است[4].

همچنین بسیاری از شوراهای شهرهای دیگر در کشور انگلستان و نیز کانادا، ایالات متحده امریکا و… مواردی از اطلاعات جلسات شورا، کمیسیون‌ها و نمایندگان را به صورت عمومی و در قالبی عمدتاً استاندارد منتشر می‌کنند که در شفافیت و پاسخگویی حکومت‌های محلیِ آن کشورها و تک‌تک نمایندگان اقدامات مورد توجهی است[5]. با مطالعه و بررسی این اقدامات می‌توان شاخص‌هایی برای شفافیت شوراها و جلسات کمیسیونی مد نظر قرار داد که عبارت‌اند از[6]:  

شاخص‌های شفافیت شورا

• شفافیت صحن

پخش زندهٔ برگزاری جلسات به صورتی که بتوان با رجوع به قسمت آرشیو، جلسات شورا را با ذکر ارائه‌کننده، تاریخ جلسه، موضوع جلسه و… دریافت کرد. از طرفی، این امکان باید برای کسانی که دسترسی به اینترنت ندارند نیز میسر باشد.

انتشار مشروح مذاکرات به معنای مشروح جلسه با تمام جزئیات و ذکر زمان. همچنین خلاصهٔ مکتوب جلسات که شامل مشخصاتی نظیر تاریخ، مکان، موضوع جلسه، نام کمیته و خلاصه‌ای از گفت‌وگوهای شکل‌گرفته است را می‌توان به عنوان شاخص‌های بعدی شفافیت صحن شورا در نظر گرفت.[7]

انتشار عمومی و استاندارد برنامهٔ جلسات شورا (انتشار دستور جلسات) و همچنین امکان حضور مردم به معنای امکان حضور مجریان، ذی‌نفعان، اصناف و هرکسی که قرار است از تصمیمات مطلع باشد که در واقع بر اساس همان دستور جلسات مشخص می‌شود.[8]

• شفافیت اعضاء

انتشار اسامی حاضران و غایبان، میهمانان و همچنین افرادی که جلسه را ترک می‌کنند یا برای حضور در جلسه تأخیر کرده‌اند؛ و نیز اعلام آراء نمایندگان که تأثیر فراوانی بر سرنوشت طرح‌ها دارد، جزء این دسته قرار می‌گیرند.

در شوراها ممکن است تصمیمی گرفته شود که فرد نسبت به آن تصمیم منفعتی داشته باشد و این سبب می‌شود که فرد به سمت منافع شخصی و یا قومی خود سوق پیدا کند که موجب فساد می‌شود؛ لذا اولین سازوکار مقابله با تعارض منافع، اعلام تعارض منافع است که افراد را ملزم کنند اگر در محل تعارض منافع قرار گرفتند، آن را اعلام کنند که این شاخص هم اهمیت فراوانی در اصلاح و کارآمدی شوراها دارد. در کانادا در صورت وجود تعارض منافع، ترک جلسه توسط نماینده‌ای که دارای منافع متعارض است ضرورت دارد؛ که این مسأله در مشروح جلسه شورا درج می‌شود.[9]

• شفافیت مالی

شفافیت هزینه‌های شورا دو محور کلی دارد: حقوق و مزایای دریافتی اعضای شورای شهر و  چگونگی تأمین مالی هزینه‌های کاری نمایندگان شورا که هر دو باید شفاف باشد.

نمونهٔ زیر شفافیت مالی مربوط به شهر لندن کانادا را نشان می‌دهد که حقوق پایه، مزایا و هزینهٔ هر نفر از اعضا به تفکیک بیان شده است. هزینه‌های کاری اعضای شورای شهر را به‌صورت فصلی و با فرصت 30 روزه اعلام می‌کند. همچنین جزئیات هزینه‌های عمومی نیز ذکر شده و قابل دسترسی است.[10]

• شفافیت کمیسیون‌ها و کمیته‌ها

بسیاری از شاخص‌هایی که ذکر شد می‌تواند برای شفافیت جلسات کمیسیون‌ها و کمیته‌ها هم در نظر گرفت.

جمع‌بندی

با توجه به اهمیت شفافیت شوراهای شهر از جنبه‌های مختلف و تأثیر آن بر شفاف‌سازی و در نتیجه پاسخگویی و کارآمدی سایر نهادهای کشور _خصوصاً مجلس شورای اسلامی_ همچنین وجود شاخص‌های استخراج شده از تجربیات موفق سایر کشورها، امید است مسئولین کشوری بالاخص خود نمایندگان شورای شهرهای مختلفِ کشور در راستای شفافیت و کارآمدی این نهاد تاثیرگذار گام‌هایی جدی بردارند.

اخیراً اقدامات امیدوارکننده‌ای در راستای شفافیت شوراها از سوی برخی شهرها مشاهده شده است که لازم است تکمیل شده و گام‌های دیگر آن به شکل استاندارد و کارآمد ادامه یابد. البته برای حرکتی جدی در جهت پاسخگویی و کارآمدی مسئولین و نیز افزایش بازدهی کشور، گسترش این اقدامات به تمام شهرهای کشور امری ضروری است.

به نظر می‌رسد راهکار عملیاتی در این‌باره؛ ابتدا شفافیت شوراهای شهرهای بزرگ کشور هستند چرا که شفافیت آن‌ها با فضای رسانه‌ای مناسب می‌تواند نمونه‌ای برای سایر شهرها شده و شفافیت شوراها به تدریج در سراسر ایران گسترش یابد.

منبع: شفافیت برای ایران