به گزارش مشرق، مردمان سخت‌کوش خراسان‌جنوبی سال‌ها است که با مشکلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کنند، خشکسالی‌های چندین ساله در خراسان‌جنوبی و نبود علوفه برای دام‌ها امان مردم استان را بریده است و این موضوع باعث شد که مردم استان در کنار کارهای کشاورزی و دامپروری به مشاغل و هنرهای دیگر روی آورند.

تب تند خشکسالی قریب به 20 سال است که چشمه‌ها، قنات‌ها و چاه‌های خراسان‌جنوبی را خشکانده و دیگر رمقی برای کشاورزی نمانده و اکثر مردم روستا به شهر مهاجرت کرده و بیشتر روستاهای استان خالی از سکنه شود.

مردم این خطه کویری برای کسب روزی حلال تلاش‌های زیادی می‌کنند که یکی از راه‌های تأمین مخارج زندگی روی آوردن به هنرهای سنتی و بومی است، هنرهایی که سالیان سال به فراموشی سپرده شده بود.

اندر احوالات هنر توبافی

پارچه‌بافی و توبافی یکی از هنرهای سنتی و بومی این خطه کویری بوده که به تدریج در معرض فراموشی قرار گرفت اما با تلاش و همت بانوان روستای خراشاد این هنر 300 ساله آوازه جهانی پیدا کرد، زنانی که در کارگاه‌های کوچک و با امکانات کم از جان و دل مایه گذاشتند و هنر منسوخ شده گذشتگان خود را احیا کردند.

برای جویا شدن از وضعیت این هنر با یکی از بانوان موفق خراسان‌جنوبی که احیاگر رشته‌ای منسوخ شده در خراسان‌جنوبی است به گفت‌وگو نشسته و حکایت 14 ساله کاری او را به رشته تحریر در می‌آوریم، حکایتی که در برخی مواقع موجب شادی و برخی مواقع موجب گریه‌اش شد.

فاطمه ذاکریان مدیرعامل شرکت تعاونی زنان خراشاد خراسان‌جنوبی تا قبل از استقرار خود در خراسان‌جنوبی به دلیل شغل همسرش در سیستان و بلوچستان و گزیک زندگی می‌کرده و بعد از انتقال همسرش به بیرجند به طور کامل در این شهر سکونت می‌یابد.

وی به مدت 9 سال به کارهای بافتنی(بافت لباس گرم) مشغول بود و از این حرفه نیز رضایت کامل داشت و گاهی اوقات چنان سرش شلوغ می‌شد که در تابستان‌ها نیز مجبور به بافت می‌شد تا سفارش‌های مشتریان را تکمیل و به آنها تحویل دهد.

آغاز راهی پرثمر برای هنر توبافی

ماجرا از روزی شروع شد که یک شماره ناشناس با خانم ذاکریان تماس گرفته و از او می‌خواهد سری به شرکت تعاونی زنان بزند، خانم ذاکریان که از تماس‌های مکرر این شماره‌های ناشناس به ستوه آمده بود بعد از گذشت 4 ماه طفره رفتن از سر کنجکاوی به همراه همسرش  به شرکت تعاونی سری می‌زند و این شد آغاز راهی پرثمر برای هنر پارچه‌بافی و توبافی زنان خراشاد.

بانوی کارآفرین خراسان‌جنوبی در خصوص انتصاب خود به مدیرعاملی شرکت تعاونی زنان خراشاد، بیان داشت: 4 ماه مکرر شماره‌های ناشناس جهت حضور در شرکت تعاونی با من تماس می‌گرفتند و به بهانه‌های مختلف از حضور در شرکت امتناع می‌ورزیدم.

فاطمه ذاکریان ادامه داد: سرانجام یک روز با همراهی همسرم به شرکت تعاونی مراجعه کردم و مسؤول تعاونی توضیحاتی در خصوص روند کار ارائه داد و من در آن زمان نمی‌دانستم که کار شرکت تعاونی چیست و قرار است چه کاری انجام دهم.

ماجرای مدیر عامل شدن خانم ذاکریان

وی با بیان اینکه با گذشت 14 سال از فعالیت در شرکت تعاونی زنان خراشاد هنوز هم نمی‌دانم چه شخصی مرا برای انجام این کار معرفی کرده است، اضافه کرد: زمانی که توضیحات مسؤول مربوطه تمام شد همانجا اعلام کردم که نه سواد بالایی دارم و نه از روند انجام کار اطلاعی دارم.

بانوی کارآفرین خراسان‌جنوبی ادامه داد: فرد مسؤول توضیحاتی در خصوص شرکت تعاونی ارائه داد و گفت باید شرکت تعاونی را تجهیز و سبب درآمدزایی شرکت شوم که همانجا اعلام کردم نمی‌توانم از پس این کار برآیم چرا که علاوه برمشکلات کاری فرزند معلولی نیز در خانه دارم که نیازمند مراقبت است.

ذاکریان با اشاره به اینکه پس از گفت‌و گوهای متعدد، در نهایت قانع  شدم و کارها به روال می‌افتد، مطرح کرد: جهت انجام کارهای اداری و آگهی تغییرات به سازمان مربوطه مراجعه کردم .

کاری که از زیر صفر آغاز شد/ صحبت‌های پدر و عطش ادامه کار

وی از لحظه ورود خود به شرکت تعاونی زنان خراشاد سخن به زبان می‌آورد و می‌گوید: زمانی که شرکت تعاونی زنان خراشاد را تحویل گرفتم تنها 460 هزار تومان جنس در این شرکت یافت شد.

این بانوی کارآفرین با بیان اینکه بعد از گذشت دو هفته فعالیت در شرکت طی تماسی اعلام می‌شود که شرکت مذکور دارای بدهی 4 میلیون تومانی است، تصریح کرد: این موضوع سبب شد که از ادامه دادن این مسیر منصرف شوم چرا که توان پرداخت این بدهی سنگین را نداشتم.

ذاکریان بیان داشت: زمانی که موضوع را با پدرم در میان گذاشتم صحبت‌های پدر عطشم را برای ادامه کار قوت بخشید؛ پدرم گفت: " اگر اکنون از انجام کار پشیمان شوی تا آخر عمر نمی‌توانی کاری انجام دهی چراکه اکنون قدر هستی و توانایی کار داری نه زمانی که سن و سالی از تو بگذرد."

از آن روز به بعد تنها هدفش سر پا نگهداشتن و پرداخت بدهی‌های شرکت می‌شود، قدم به روستای خراشاد می‌نهد و شرکت تعاونی را برانداز می‌کند، کمر همت می‌بندد و کار خود را آغاز می‌کند.

وی به روزهای کاری خود در شرکت تعاونی اشاره کرد و گفت: در ماه‌های اولیه با خیاطی شرکت را می‌گرداندم، تاحدودی با هنر خیاطی آشنایی داشتم و با خرید قرضی پارچه به دوخت و دوز مشغول شدم و کارم به گونه‌ای بود که شب‌ها پیاده کردن الگو و برش پارچه‌ها را انجام می‌دادم و روزها دوخت و دوز.

بانوی کارآفرین خراسان‌جنوبی اضافه کرد: بعد از مدتی که رفت‌و آمدهایم زیاد شد دیگر توان ادامه کار خیاطی را نداشتم و کار را به یکی از اهالی روستا واگذار و در قبال کار مبلغ اندکی به وی می‌پرداختم.

و زمانی که جرقه آغاز کار زده شد

ذاکریان گفت: در یکی از جلسات هیأت مدیره، یکی از اعضا در جلسه خطاب به من گفت: مدیر عامل قبلی پیش زمینه‌ای از پارچه‌بافی مهیا کرده و می‌توانید ادامه‌دهنده این راه باشید، این گفته سبب ایجاد همهمه‌ای در جمع شد و عده‌ای موافق و عده‌ای مخالف این کار بودند.

وی اضافه کرد: در همین حین یکی از بانوان حاضر در جمع گفت: "در سال‌های گذشته یکی از همشهریان ساکن در تهران تماس گرفته و تقاضای حوله‌های بافته شده قدیمی کرده است".

همین یک کلمه کافی بود که جرقه ادامه کار در ذهن این بانوی بیرجندی زده شود، از همان روز به بعد دور خانه‌های روستائیان به راه می‌افتد و از آن‌ها تقاضا می‌کند اگر نشانی از هنر توبافی دارید در اختیار ما قرار دهید و روستائیان چون استفاده‌ای از این دستگاه‌ها نمی‌کردند با رغبت آن‌ها را در اختیارشان قرار می‌دادند.

ماجرای فعال شدن دو دستگاه توبافی

خانم ذاکریان به برپایی جلسه‌ای در مسجد روستای خراشاد اشاره کرد و توضیح داد: جلسه‌ای در مسجد روستا برگزار و از بانوان روستا تقاضا کردیم که هر کدامشان با هنرتوبافی آشنایی دارند شروع به کار کنند اما هیچ کدام از اهالی روستا اقبالی نشان ندادند.

وی با همه این اتفاقات کمر همت بر بست و با اراده قوی کار خود را ادامه داد، بانویی که از زیر صفر شروع کرده بود خود را برای شنیدن تمام طعنه و کنایه‌ها آماده کرده بود.

مدیر عامل شرکت تعاونی زنان روستای خراشاد با بیان اینکه بعد از اتمام جلسه دختر یکی از اهالی روستا تماس گرفت و گفت مادربزرگم گفته حاضر به کمک است به شرط اینکه هیچ‌کس نفمهمد چراکه مرا مسخره می‌کنند! بیان داشت:  بعد از گذشت سه روز یکی دیگر از اهالی اعلام همکاری کرد آن هم به شرط محرمانه بودن کار که پذیرفتم.

وقتی که حضور در نمایشگاه تهران ایجاد انگیزه کرد

ذاکریان با اعلام اینکه بعد از گذشت چند ماه از راه‌اندازی شرکت تعاونی زنان خراشاد در نمایشگاهی که در مصلی تهران برگزار شد حضور یافتم، تبیین کرد: استقبال شهروندان از بافته‌های بانوان به قدری زیاد بود که در روز سوم نمایشگاه دیگر کالایی برای فروش نداشتم.

وی عنوان کرد: ناگفته نماند زمانی که بانوان تهرانی با محصولات موجود مواجه می‌شدند باورشان نمی‌شد که کار دست است، یکی از بافنده‌ها پیرزنی بود که چشمانش خوب نمی‌دید، پارچه‌هایی که به دست او بافته شده بود اغلب زدگی داشت و بانوان به آن‌ها اشاره می‌کردند که این‌ها کار دست است نه بقیه و چون اول کار بود عکس‌های کافی از بافته‌های بانوان نداشتم که به آن‌ها نشان دهم.

بانوی کارآفرین خراسان‌جنوبی با اشاره به اینکه استقبال شهروندان از تولیدات ارائه شده در نمایشگاه انگیزه ادامه کار را در من قوت بخشید، ادامه می‌دهد: زمانی که به روستای خراشاد بازگشتم بدون اینکه ریالی برای خود بردارم پول همه اجناس به فروش رفته را به بافندگان تحویل دادم و این کار سبب شد که اهالی روستا به سمت و سوی این کار روی آورند چراکه همه آن‌ها دوست داشتند یک منبع درآمدی داشته باشند و این بهترین منبع درآمد برای بانوان روستا بود.

کارآفرینی مادری با فرزند معلول

خانم ذاکریان دارای سه فرزند پسر است و آخرین فرزند وی سال‌ها است که دچار معلولیت شده و بیشتر از باقی فرزندان نیازمند محبت مادرانه است.

زمانی که صحبت از فرزندش می‌شود اشک در چشمان مادر حلقه می‌زند، مادر است و دلتنگ فرزند و زمانی که از خانه خارج می‌شود نگران فرزندش؛ این بانوی کارآفرین برای داشتن این فرزند خود هیچ وقت ناسپاسی نکرده و همیشه شکرگزار خالق خود بوده است.

وی در سال 85 با وجود اینکه هنوز شرکت تعاونی زنان خراشاد زیان‌ده بود ولی  با 42 نفر اشتغال‌زایی به عنوان کارآفرین برتر استانی شناخته شد و توانست با همت و توان در اواخر سال 85 بدهی شرکت را پرداخت کند.

بانوی کارآفرین خراسان‌جنوبی به آموزش هنر توبافی در سراسر خراسان‌جنوبی اشاره کرد و توضیح داد: در اوایل کار، هر آموزشی که در جای جای استان برگزار می‌شد به همت مربیان خراشاد بود، مربیان خراشادی به مناطق مختلف استان می‌رفتند و به علاقه‌مندان هنر توبافی آموزش می‌دادند.

ذاکریان با یادآوری اینکه کم‌کم میراث فرهنگی استان وارد کار شد و هزینه‌های آموزشی را عهده‌دار شد، تبیین کرد: رفته‌رفته هنر پارچه بافی (توبافی) گسترش یافت به گونه‌ای که مربیانی از سایر استان‌ها به خراسان‌جنوبی می‌آمدند و دوره‌های آموزشی را گذرانده و این هنر را در استان خود اجرا می‌کردند.

آغاز عضوگیری شرکت تعاونی زنان خراشاد

وی از عضویت 295 نفر در شرکت تعاونی زنان خراشاد خبر داد و افزود: این شرکت تعاونی ماهانه 15 تا 20 نفر را جهت ورود به بازار کار آموزش می‌دهد که در مجموع سالی 150 تا 200  نفر می‌شود.

 خانم ذاکریان معتقد است زمانی که فرد عضو شرکت شد در قبال تولیدات وی مسؤول است و می‌گوید: حدود 4 سال عضوگیری نکرده‌ام و اکنون سعی دارم دوباره این امر را انجام دهم چراکه احساس می‌کنم عدم عضوگیری سبب بی‌انگیزگی هنرمندان شده؛ ناگفته نماند شرط عضوگیری شرکت تولید همراه با عشق است یعنی هنرمندان تولیداتی را که عرضه می‌کنند تمیز و مردم‌پسند باشد.

وی در طول سال در نمایشگاه‌های متعددی شرکت می‎کند به طوری که در سال در بیش از 15 نمایشگاه حضور می‌یابد، این بانوی کارآفرین بیرجندی تاکنون در نمایشگاه‌های خارجی حضور نیافته ولی اجناس تولیدی بانوان شرکت تعاونی را به صورت چمدانی ارسال کرده است.

بانوی کارآفرین خراسان‌جنوبی به حضور خود در نمایشگاه‌ها اشاره و با اعلام اینکه در کنار فروش و ارائه تولیدات، اجرای زنده هنر توبافی را به نمایش می‌گذارد، اظهار داشت: بارها شده که مردم خود شاهد اجرای زنده این هنر بودند و تولیدات بانوان را مشاهده کردند اما هنوز هم باورشان نمی‌شد که این کار دست است.

به گفته وی نمایشگاه‌های نوروزی بسیار پر فروش است و هر چه توسط هنرمندان تولید شود بازار فروش دارد چراکه بیشتر بازار فروش محصولات توسط نمایشگاه‌ها تأمین می‌شود.

ایام نوروز امسال نمایشگاه نوروزگاه ایران در مشهد مقدس برگزار شد که 130 صنف از حوزه صنایع دستی خراسان‌جنوبی در این نمایشگاه حضور یافتند، شرکت تعاونی بانوان خراشاد نیز در این نمایشگاه حضور یافته و به ارائه تولیدات بانوان شرکت تعاونی پرداخت.

اتفاق شیرینی که در نمایشگاه بین‌المللی مشهد رقم خورد

خانم ذاکریان استقبال زائران و مسافران نوروزی را از نمایشگاه نوروزگاه مشهد خوب ارزیابی کرد و به اتفاق شیرینی که در نمایشگاه رقم خورد اشاره کرد و گفت: تاجرانی از کشور دوبی ضمن بازدید از غرفه شرکت تعاونی زنان خراشاد و کیفیت اجناس ارائه‌شده سفارش تولید شال سر به تولیدکنندگان پارچه‌های سنتی روستای خراشاد بیرجند دادند.

وی ادامه داد: تاجران ضمن بازدید از محصولات موجود و بررسی کیفیت اجناس 20 شال رنگی که از محصولات گیاهی تهیه شده بود را خریداری کردند و بعد از اطمینان کیفیت محصولات سفارش تولید 300 شال سر در رنگ‌های مختلف را دادند.

بانوی کارآفرین خراسان‌جنوبی در خصوص کیفیت شال‌های تولید شده، توضیح داد: شال‌های سر تولید شده از نخ‌های پنبه‌ای تهیه و رنگ‌ریزی آن‌ها نیز به صورت سنتی و با رنگ‌های گیاهی توسط اعضای شرکت تعاونی انجام می‌شود.

ذاکریان بیان داشت: در رنگ‌ریزی سنتی از پوست انواع محصولات مانند پوست انار، گردو، پیاز، گلرنگ، پرتقال، کلاله زعفران، پیاز، سیر و پودر سنگ استفاده می‌شود.

وی تاکنون نمایندگی فروش محصولات تولیدی را در چند استان کشور گرفته و هم اکنون به دنبال ایجاد نمایندگی فروش در شیراز است، سال گذشته بازارهای داخلی حوله و پارچه‌های سنتی تولیدی زنان خراشاد در استان‌های تهران، کرمان، مرکزی، خراسان رضوی، قم و اصفهان و بازارهای خارجی این محصول صنایع دستی، کشورهای هلند، فرانسه، سوئد و آلمان بود.

خبرهای خوشی در راه است/ بافت حوله احرام آقایان به زودی

این بانوی کارآفرین خراسان‌جنوبی برنامه‌های متعددی را جهت گسترش هنرتوبافی در سر دارد.

ذاکریان به برنامه‌های آتی شرکت تعاونی زنان خراشاد در خانه اعتمادی بیرجند اشاره و اعلام کرد: رنگرزی گیاهی سنتی و راه‌اندازی نانوایی سنتی از مهم‌ترین برنامه‌هایی است که در دستور کار شرکت تعاونی قرار گرفته که به زودی با همکاری و مساعدت فرمانداری پخت نان سنتی را آغاز خواهیم کرد.

وی به درخواست‌های مکرر پیرامون بافت حوله احرام آقایان اشاره کرد و بیان داشت: این موضوع سبب شد تا نسبت به ایجاد دستگاه بافت حوله احرام آقایان اقدام کنیم و هم اکنون دستگاه مربوطه تکمیل شده و به زودی بافت حوله احرام آقایان را آغاز خواهیم کرد.

شال سر، حوله مسافرتی، حوله نوزاد، سفره نان، دستمال جیبی، دستمال آشپزخانه، صافی، چادر شب از جمله تولیدات بانوان شرکت تعاونی زنان خراشاد است، پارچه‌های توبافی شده از پنبه خالص تهیه شده و جذب آب بالایی دارند و همین امر سبب می‌شود که در تابستان‌ها خنک و زمستان‌ها گرم باشد.

بانوی کارآفرین خراسان‌جنوبی با بیان اینکه دست‌بافته‌های بانوان خراسان‌جنوبی هر چقدر باشد باز هم بازار فروش دارد و اگر صادرات این تولیدات انجام شود هر چه تولید شود باز هم کم است، اعلام کرد: برخی مواقع به من می‌گویند که برای خود رقیب پیدا کردید اما اعتقاد من این نیست بلکه معتقدم نان بر سر سفره هر فردی برود برکت دارد.

شیرین‌ترین روز بانوی کارآفرین بیرجندی

خانم ذاکریان از شیرین‌ترین روزهای کاری خود را جشن ثبت‌ ملی حوله‌بافی روستای خراشاد ذکر کرد و گفت: خدا را شاکرم که توانستم هنر توبافی را به اسم روستای خراشاد ثبت ملی کنم و در این راه از زحمات همه اهالی روستا تشکر و قدردانی می‌کنم.

به گفته وی همراهی و همگامی مردم مهمترین مؤلفه در پشبرد اهداف شرکت تعاونی زنان خراشاد است و اگر همکاری زنان روستای خراشاد نبود کار پیش نمی‌رفت چرا که به قول خودش چیزی از هنر توبافی و حوله‌بافی نمی‌دانسته و هر چه محقق شده حاصل تلاش و همراهی اهالی روستای خراشاد است.

بانوی کارآفرین خراسان‌جنوبی همچنین حمایت از کالای ایرانی را به فرموده رهبر معظم انقلاب اسلامی نوعی جهاد دانست و تبیین کرد: امیدوارم جهادگران خوبی در این عرصه باشیم.

خانم ذاکریان معتقد است هر  کاری سختی خود را دارد و هیچ کاری بی دردسر نیست لذا مهم‌ترین امر در این راه توجه نکردن به حرف مردم و ادامه دادن راه در نظر گرفته است.

تقاضای بانوی کارآفرین از نهادهای دولتی

وی از ادارات و ارگان‌های دولتی خواست تا در کنار سمینارها و همایش‌هایی که برگزار می‌کنند از تولیدات بومی هنرمندان استان و کالای داخلی استفاده کنند چرا که با این کار زمینه اشتغال‌زایی افراد زیادی حاصل می‌شود.

بانوی کارآفرین خراسان‌جنوبی از گفتن مشکلات صرفه نظر می‌کند و دوست ندارد به آن‌ها فکر کند و این تصور را دارد که گفتن مشکلات سبب کاهش انرژی‌اش می‌شود و به همین دلیل همیشه به نقاط مثبت می‌اندیشد.

ذاکریان در خصوص انتقال کارگاه توبافی گلایه‌هایی داشت و بیان داشت: انتقال کارگاه توبافی به خانه اعتمادی بیرجند همراه با دردسرهایی بود، زمانی این انتقال انجام شد که نزدیک ایام نوروز بود چرا که در ایام نوروز فروش محصولات چند برابر می‌شود و با توجه به اینکه مسافران و گردشگران نوروزی آشنایی جامعی با این مکان نداشتند فروش تولیدات شرکت تعاونی افت کرد.

وی از عدم نصب تابلوی مناسب جهت هدایت مسافران و گردشگران و فضای نامناسب مکان گلایه ‌مند بود و اعلام کرد: خوشبختانه به مرور زمان و با همت بانوان شرکت تعاونی توانستیم مکان فعلی را تا حدودی سروسامان بخشیم.

بانوی کارآفرین خراسان‌جنوبی فروش تولیدات شرکت تعاونی زنان خراشاد در ایام نوروز سال گذشته را روزانه یک تا دو میلیون اعلام و مطرح کرد: متأسفانه این رقم در سال جاری کاهش چشمگیری داشته و درمجموع در طول ایام نوروز به دو میلیون رسید.

سخن پایانی

صنایع دستی به عنوان صنعتی مستقل و بومی، نقش مهمی در اشتغال‌زایی و توسعه اقتصادی جوامع دارد، توسعه و سرمایه‌گذاری در صنایع دستی همواره به عنوان یکی از راه‌های ارزان و مناسب برای اشتغال‌زایی مطرح بوده است.

نکته قابل توجه اینکه اشتغال‌زایی در روستاها باید متناسب با نیاز و ظرفیت‌های این مناطق باشد، بنابراین با توجه به سابقه دیرین صنایع دستی و هنرهای سنتی در روستاها تقویت و توسعه این بخش می‌تواند به عنوان یکی از مهمترین راهکارهای ایجاد اشتغال روستایی مطرح شود.

بازاریابی و فروش یکی از اصول مهم در تمام عرصه‌ها به ویژه صنایع دستی است که اگر این مهم وجود نداشته باشد، تلاش و قدمت هنر صنایع دستی و هنرمندان این بخش بی فایده است لذا توسعه این صنعت نیازمند برنامه‌ریزی کلان است تا صنعتگران این عرصه به شغل دیگری روی نیاورند.

تا زمانی که این میراث ملی و گران‌بها را با همه مزیت در اختیار داریم، می‌طلبد مسؤولان از راه‌های مختلفی چون توجه به صنایع دستی در برنامه‌ریزی‌های اقتصادی، برداشتن موانع و مشکلات، تقویت تعاونی‌ها و بخش خصوصی، ایجاد کانون‌های صنایع دستی در سطح دانشگاه‌ها، افزایش اعتبارات آموزشی، بیمه صنعتگران، بازاریابی و حتی استفاده کاربردی از تولیدات در محل کار و منزل به تقویت آن بپردازند.