گروه فرهنگ و هنر مشرق - واردات زباله داریم؛ یعنی آخال یا کاغذ باطله وارد می‌کنیم برای تولید کاغذ و بابتش ارز می‌پردازیم آن هم به نرخ دولتی! اگر باورتان نمی‌شود نگاهی بیندازید به فهرست دریافت کنندگان ارز دولتی که چندی پیش بانک مرکزی آن را منتشر کرد. بعید است در کشوری با مساحتی بیشتر از یک و نیم میلیون کیلومتر مربع و جمعیتی بیشتر از 80 میلیون نفر، به اندازه نیاز چند کارخانه تولید خمیر، ضایعات مناسب برای کاغذسازی پیدا نشود؛ بنابراین احتمالا این کاغذهای باطله میان زباله‌های تر دور ریخته می‌شوند یا به هر دلیل، جمع‌آوری نمی‌شوند و به‌دست تولیدکنندگان نمی‌رسند. در این اوضاع یک ناشر خلاق دست به کار شده و ایده جالبی را به صورت آزمایشی در شهر قم پیاده کرده است؛ ایده‌ای که شاید در آینده قابلیت توسعه در کل کشور را داشته باشد و امکانی به دست بدهد که حتی یک ورق کاغذ باطله از بین نرود!

شهروندان تهرانی به یاد دارند از حوالی سال 1388 در ایستگاه‌های متروی پایتخت، غرفه‌هایی به فروش کتاب اختصاص پیدا کرد و معمولا در این غرفه‌ها یک روحانی حضور داشت که مشاوره رایگان در زمینه مسائل دینی و خانوادگی می‌داد و کتاب معرفی می‌کرد. این طرح چند سالی اجرا شد و امروز شاید از آن روحانیون اهل کتاب و مشاوره‌هایشان خبری نباشد، اما هنوز در برخی ایستگاه‌ها، کتابفروشی‌ها باقی مانده‌اند هر چند دیگر کتاب‌هایشان چندان چنگی به دل نمی‌زند. محمد حقی، مدیر انتشارات کتابستان شهر قم به جام‌جم می‌گوید وقتی این طرح را ارائه کردند، خیلی‌ها در موفقیتش تردید داشتند و مایوسانه درباره آینده‌اش حرف می‌زدند، چون اصلا گمان نمی‌کردند در محیط پرشتاب مترو، افراد برای خریدن کتاب و مشاوره گرفتن توقف کنند، اما براساس اظهارات حقی 40هزار نسخه کتاب در ماه رمضان به فروش رفت و نزدیک 8000 نفر هم در 17‌ایستگاه مترو مشاوره گرفتند که تقریبا معادل کاری است که سامانه پاسخگویی به سوالات دینی در شهر قم انجام می‌دهد. گویا طرح کتابفروشی در مترو، بعد از موفقیت، متولیان و صاحبان متعددی پیدا کرد و احتمالا درست به همین دلیل هم متوقف شد. با این همه محمد حقی معتقد است همین که یک طرح موفق را به نتیجه رسانده، کافی است و سراغ ایده‌های بعدی رفته است؛ ایده کاغذ بده، کتاب ببر!

زباله بده، کتاب ببر!

همین حالا در بسیاری از خانه‌ها، کاغذهای باطله، لابه‌لای پوست میوه و تفاله چای و باقی زباله‌ها به سطل‌های زباله ریخته می‌شود. طرح‌های تشویقی جداسازی زباله‌های خشک و تر و فرهنگسازی در این زمینه نتایجی داشته ولی نه به اندازه‌ای که همه مردم بدون استثنا زباله‌های تر و خشک را از هم جدا کنند، چه رسد به این‌که کاغذ را به عنوان یک زباله ارزشمند و فرهنگساز دور نریزند!

طرح «کاغذ بده، کتاب ببر» از یک ایده بسیار ساده شکل گرفته و قبلا هم توسط یکی دو ناشر به اشکال دیگری اجرا شده اما در این طرح، مساجد پیشقدم می‌شوند و کاغذهای باطله، کتاب‌های درسی و کمک درسی قدیمی را که دیگر استفاده‌ای ندارند در ازای بن کتاب جمع‌آوری می‌کنند.

این طرح با همکاری کانون فرهنگی مساجد استان قم به صورت آزمایشی انجام می‌شود و به اعتقاد حقی، قابل توسعه و گسترش در تمام کشور است.

مدیر نشر کتابستان می‌گوید: با انتشار یک فراخوان، امامان جماعات و متولیان مساجد را دعوت به همکاری کرده‌ایم. آنها به نمازگزاران اطلاع می‌دهند مسجد، کاغذهای باطله و کتاب‌هایی را که مصرفی ندارند دریافت می‌کند و در عوض برای تجهیز کتابخانه، بن کتاب می‌دهند. به این ترتیب اهالی محلات کاغذها و کتاب‌های باطله را به مسجد داده و ما به آنها بن خرید کتاب می‌دهیم.

زباله‌تان را به ما بسپارید

بخت خوش برای هر کاغذ باطله‌ای این است که به دست آدم بافرهنگ بیفتد؛ کسی که مسیر بازگشت دوباره کاغذ را به عرضه فرهنگ و ادب فراهم کند. نشر کتابستان نیت کرده، این کار را بکند و به این منظور در ازای کاغذ باطله به مساجد، بن کتاب می‌دهد و کاغذها را به کارخانه‌های کاغذسازی می‌رساند.

گردآوری کاغذهای باطله کار دشواری است که به گفته حقی باید پای تشکل‌های محلی به این کار باز می‌شد، چون مردم حتی اگر کاغذ را از زباله جدا کنند، چاره‌ای ندارند جز این‌که آنها را با زباله‌های دیگر دم در بگذارند. این ناشر می‌گوید: معمولا مراکزی که کاغذهای باطله می‌خرند، در نقاط خاصی از شهر قرار دارند، تعدادشان محدود است و قیمت کاغذ باطله به قدری کم است که مردم برای جمع‌آوری کاغذ تشویق نمی‌شوند، اما در این طرح آنها می‌دانند اگر زباله‌ها را به مساجد تحویل بدهند در عوض، حداقل یک کتاب به کتابخانه مسجد محلشان اضافه می‌شود.

هنوز درباره تاثیرگذاری این طرح در ترویج کتابخوانی، نتیجه‌ای به دست نیامده است؛ اما به اعتقاد حقی، رونق کتابخانه‌ها انگیزه‌ای خواهد بود برای این‌که مردم کاغذهای باطله را دور نریزند و به مساجد تحویل بدهند. شاید او کمی خوشبین باشد که فکر می‌کند تجهیز کتابخانه‌های محلی، انگیزه‌ای می‌شود برای تحویل کاغذهای باطله به مساجد و این اتفاق در افزایش توجه مردم به کتاب و کتابخوانی نقش خواهد داشت! شاید هم نه.

باور بفرمایید، کاغذ زباله نیست!

کانون‌های فرهنگی مساجد وظیفه دارند کتابخانه‌ها را تجهیز کنند و طبیعی است از طرح کاغذ بده، کتاب ببر استقبال خواهند کرد؛ بخصوص به این دلیل امکان تهیه کتاب به‌صورت رایگان را فراهم می‌کند. انتشارات کتابستان برای دریافت کاغذهای باطله آماده است و کارخانه‌های کاغذ هم بعید است از این طرح استقبال نکنند. همه چیز فراهم است و تمام مقدمات اجرای کاغذ بده، کتاب ببر مهیا شده؛ بعید به نظر می‌رسد مشکلی در پیش باشد جز این‌که آیا مردم حاضرند به خودشان زحمت بدهند و کاغذهای باطله را گردآوری کنند و به مساجد تحویل بدهند؟! مدیر انتشارات کتابستان می‌گوید، دشواری این طرح فقط توجیه کردن مردم است و متقاعد کردن آنها برای انجام این کار. حقی البته ناامید نیست و توضیح می‌دهد: خوشبختانه در یکی دو هفته‌ای که اجرای طرح آغاز شده، نتیجه خوب بود اما تبیین مساله و توجیه مردم به زمان نیاز دارد. باید فرصت بیشتری بگذاریم تا شهروندان به دور نریختن و جمع‌آوری کاغذ باطله عادت کنند.

شاید روزی که دور نریختن کاغذهای باطله به اندازه داشتن ماشین شاسی‌بلند یا ویلای شمال و مواردی از این دست ارزشمند باشد و اعتبار و جایگاه اجتماعی به همراه بیاورد، آدم‌های بیشتری حاضر بشوند کاغذ بدهند و کتاب بگیرند.

نوبت به مدرسه‌ها می‌رسد

مدارس فعلا تعطیل است ولی با رسیدن پاییز، طرح کاغذ بده کتاب ببر در مراکز آموزشی هم اجرا خواهد شد. بچه‌ها می‌توانند کتاب‌های درسی و دفترمشق‌های کهنه و کاغذهای باطله را به مدرسه تحویل بدهند و در عوض کتابخانه مدرسه‌شان تجهیز خواهد شد.

شاید مدارس جای بهتری برای فرهنگسازی باشد و شاید نسل جوان بهتر متوجه شود که بازیافت کاغذ می‌تواند در صرفه‌جویی ارزی نقش داشته باشد.

*روزنامه جام جم