گروه جهاد و مقاومت مشرق - نویسندگیِ حمید بناء سابقه طولانی دارد. متن های او را می شود در برنامه «از آسمان» که معمولا روزهای جمعه از شبکه دو سیما پخش می شود، شنید و لذت برد اما کتاب «کمیل هنوز زنده است» اولین اثر او در قالب کتاب است. در اولین روز انتشار کتاب، فرصتییک ساعته دست داد تا با او درباره گردان کمیل، کانال کمیل و کتاب کمیل صحبت کنیم. ماحصل آن اکنون در برابر شماست.

**: امروز، روز اولِ انتشارِ اولین کتابِ شماست؛ چه حسی دارید؟

*: حس قشنگی دارم اما نمی خواهم اسیر آن بشوم و احساس می کنم اگر اسیر آن بشوم، گیر می کنم.

**: چطور شد که برای اولین کتاب، سراغ چنین موضوع پیچیده ای رفتید؟

*: آشنایی ما با گردان کمیل بر می گردد به مطالعات من درباره تاریخ جنگ اما ورود من به بحث گردان کمیل و کانال کمیل و بچه های این گردان، به واسطه دایی ام صورت گرفت که از رزمنده های این گردان بودند. سال ها این گردان رها بود و اعضای آن مثل دیگر گردان ها جمع نمی شدند و هیئت و تشکیلات نداشتند تا این که الان دو سه سالی است که دور هم جمع می شوند و این اجتماع منجر به تهیه این کتاب شد.

**: عامل این که دور هم جمع نمی شدند چه بود؟

*: «دفاع مقدس» بعد از پذیرش قطعنامه و اتمام جنگ، در دل بچه رزمنده ها تمام نشد و خاطرم هست که چند سال بعد از آن هم لباس هایشان خیلی تغییر نکرد و سعی می کردند آن حال و هوا را حفظ کنند. کم کم اقتضائات زمانه تغییر کرد و هر کدام از رزمنده ها سراغ کار خودشان رفتند. همین باعث شد که بعضی از گردان ها از هم دور بشوند. گردان هایی که متولی نداشت و کسی پای کارش نبود، متفرق می شد و گردان کمیل هم به همین صورت بود.

**: می شود گفت به خاطر این که تعداد زیادی از فرماندهان این گردان شهید شده اند، کسی نبود تا این اجتماع را تشکیل بدهد؟

*: این عامل هم بود اما به نظر من اگر بخواهیم بی پرده صحبت کنیم باید بگویم که بریخ بزرگان گردان در این زمینه کم کاری کردند. متاسفانه انسجام کافی در گردان کمیل نبوده و خیلی از کسانی که در شورای فرماندهی گردان بوده اند بعدها سمت های بالایی در جاهای مختلف گرفتند مثل شهید مهتدی که در لشگر27 و نیروی زمینی تا درجات بالایی پیش رفتند؛ همه این ها باعث شد که کسی پیگیر کارهای گردان و تشکیل هیئتش نباشد. البته یکی از رزمندگان گردان کمیل هیئتی را راه انداخته بود به نام گردان کمیل اما غالب اعضای آن را رزمندگان گردان کمیل تشکیل نمی دادند. بعدها که آقای درویش هیئتی را با ساختاری مناسب تشکیل دادند، متاسفانه برخی اختلافات در این زمینه شکل گرفت. آن ها می گویند ما قبلا این هیئت را تشکیل داده ایم و تشکیلات جدید هم مدعی است که برای این کار ساختار تعریف کرده و حق با آن هاست.

الان هم آقای بویانی و کریمی جستجو می کنند و خانواده شهدای گردان را پیدا می کنند و تعداد زیادی از آن ها را شناسایی کرده اند و در این زمینه خیلی زحمت می کشند. مثلا من با یک نفر برخورد کردم که می گفت پدرم گردان کمیلی بوده که ایشان را ارجاع دادم و بررسی ها انجام و اثبات شد. دایی من هم مدت ها از دوستانش خبری نداشت و به طور اتفاقی از تاسیس یک گروه تلگرامی مطلع شد و در آن گروه، خیلی از دوست های قدیمی اش را پیدا کرد. خود من هم عضو این گروه شدم و می دیدم که هر عضو جدیدی چگونه در گروه، بقیه همرزمانش را پیدا می کند و این خاطره بازی ها برایم خیلی جالب بود. کتاب «کمیل هنوز زنده است» هم از کنار همین رفاقت ها و یافتن همرزم های گردان، شکل گرفت.

**: «گردان کمیل» و «کانال کمیل»؛ اگر می شود کمی درباره ارتباط این دو عبارت برایمان توضیح بدهید.

*: در بخش تاریخچه گردان کمیل در کتاب، اشاره ای به این موضوع کرده ام. در عملیات والفجر مقدماتی اتفاق تلخی افتاد و بعد از شهادت رزمندگان گردان کمیل، هیچ رسانه ای به مظلومیت و شهادت آن ها نپرداخت. من چندین روز به آرشیو مطبوعات مرکز اسناد انقلاب اسلامی رفتم و ریز به ریز آن ها را دیدم و فهمیدم که تا یک سال بعد هم هیچ خبری درباره حماسه های گردان کمیل در کانال کمیل نبوده است. همین عدم اطلاع رسانی، موجب داستان پردازی هایی شد که موضوع کانال کمیل و گردان کمیل را با مشکل مواجه کرد. در حقیقت، مظلومیت گردان کمیل به جای درست نویسی، درشت نویسی شد.

**: برخی فکر می کنند که همه رزمنده های گردان کمیل در آن جا به شهادت رسیده اند...

*: بله؛ متاسفانه این تصور غلط وجود دارد در حالی که تعدادی از نیروها باقی ماندند و در آنجا به شهادت رسیدند. اما به هر حال نبودن خبر از این اتفاق، خیلی عجیب است.

**: یعنی از گردان های دیگر یا اتفاقات نظیر آن می شود خبرهایی را در روزنامه های آن روزها پیدا کرد؟

*: البته در عملیات والفجر مقدماتی فقط گردان کمیل و گردان حنظله آسیب دیدند که به هر حال باید انعکاسی می داشت. عملیات والفجر مقدماتی قرار بود عملیات پایانی جنگ باشد و با نیت یک پیروزی بزرگ انجام شد و طبیعی است که به آن به خوبی پرداخته شود.

**: یعنی بعد از ناکامی در عملیات رمضان، چشم امیدها به این عملیات بود...

*: بله؛ البته اجلاسی هم در بغداد بود که این عملیات می توانست آن را تهدید کند و در نتایج آن هم تاثیرگذار باشد. اما به هر حال در والفجر مقدماتی همین دو گردان وارد عمل شدند و بقیه مراحل آن انجام نشد. آقای درویش اتفاقا در این عملیات در لشگر 10سید الشهدا (علیه السلام) بودند که اصلا وارد عمل نشدند و در همان بحبوحه شهید ثابت نیا (فرمانده وقت گردان کمیل) را هم می بینند و خاطراتی هم در این زمینه دارند. خلاصه این که متاسفانه پوشش خبری خوبی از این اتفاقات در رسانه ها منعکس نشد و رزمندگانی که شاهد این مظلومیت بودند هم روی دوششان سنگینی می کرد که وقایع را تعریف کنند. گردان کمیل هم در این مدت چندین مرتبه تغییر نیرو داد و کسانی که همه مدت در گردان بوده باشند از 5 نفر تجاوز نمی کنند. حتی گاهی پیش می آمد که نیروهای گردان دیگری به گردان کمیل آمده اند. گردان کمیل در عملیات خیبر هم شهدای زیادی داد که متاسفانه به آن هم پرداخته نشده. بعد از جنگ که رزمندگان تصمیم گرفتند مظلومیت گردان کمیل در کانال کمیل را بگویند، روایت های مختلفی گفته شد که به آن ضربه زد. در حقیقت خاطرات دقیق و منسجمی از آن اتفاق و روزها گفته نشد. بعدها که این خاطرات کنار هم گذاشته شد، معلوم بود که صورت منطقی ندارند. هنوز هم ابعاد مختلف این اتفاق مشخص نیست.

**: البته در محل کانال کمیل که تشکیکی نیست...

*: اتفاقا وقتی یادمان کانال کمیل تاسیس شد، چند بار محل کانال کمیل را تغییر دادند که البته گریزی نبود و به خاطر تغییرات زمین در گذر زمان، تشکیک هایی وجود داشت اما محل کلی آن مشخص است. البته برخی هم می گویند که نقطه پیدا شدن شهدا مشخص است و از آن می شود کانال را هم به راحتی تشخیص داد.

**: چه کسی ابتدا این شهدا را پیدا کرد؟

*: شهید علی محمودوند چون در اطلاعات عملیات لشگر 27 بود، گردان را دیده و از کنار کانال رد شده بوده و عامل اصلی پیدا شدن شهدای گردان در کانال کمیل هم ایشان بود. احتمالا امتداد محل پیدا شدن شهدا را مشخص کرده و آن را برای بازدید زائران آماده کرده اند.

**: قصه پردازی هایی که گفتید را چه کسی انجام داد؟

*: خودِ بروبچه های کمیل این خاطرات را بیان کرده اند؛ البته نیت سوئی نداشتند و می خواستند که یاد شهدا زنده بماند.

**: به نظر می رسد ورود نام «شهید ابراهیم هادی» به جریان کانال کمیل هم موضوع را پیچیده تر کرده است...

*: من البته می خواستم وارد این مقوله نشوم اما حالا که شما گفتید من هم می گویم که تقریبا می شود گفت؛ موضوع را منحرف کرد. شهید بزرگوار ابراهیم هادی که من خیلی تحت تاثیر زندگی شان هستم، کارهای بزرگی کرده اند اما عضو گردان کمیل نبوده اند. به احتمال قریب به یقین با گردان کمیل شهید شده اند و در آن شهادت مظلومانه، همراه گردان کمیل بوده اند.

**: یکی از ویژگی های شهید ابراهیم هادی و همقطارانشان این بوده که اساسا در هیچ گردانی نمی گنجیده اند...

*: دقیقا. آن موقع بچه های اطلاعات راه را یاد می گرفتند و معابر را شناسایی می کردند و  همراه گردان به عنوان راه بلد می رفتند و همراهی شهید هادی با گردان کمیل هم به این صورت بوده است.

**: به هر حال خاطراتی که از ایشان گفته شد باعث خلط مبحث گردان و کانال شد...

*: اگر فرصتی باشد و بتوانیم در خدمت جناب آقای کریمی باشیم، ایشان به ضرس قاطع می گوید که برخی نوشته ها که بنا داشت به حضور شهید ابراهیم هادی در کانال کمیل بپردازد، مشکلات زیادی را در این زمینه به وجود آورد. برخی معتقدند که نویسنده برخی از این مطالب که مشاهداتشان را بیان کرده اند، اساسا در گردان و کانال کمیل نبوده اند!

**: اگر موافقید به یک جمع بندی برسیم...

*: خلاصه اش این که کتاب هایی که درباره شهید ابراهیم هادی درآمده درباره کانال کمیل کاستی هایی دارد. این چیزهایی است که آقایان کریمی و بویانی به عنوان قدیمی ترین نیروهای گردان کمیل به آن اذعان دارند.

**: فیلم «پرواز در شب» هم یکی از آثاری بود که نام گردان کمیل را به سر زبان ها انداخت.

*: این فیلم و کتاب «زنده باد کمیل» نوشته آقای محسن مطلق، مظلومیت رزمندگان گردان کمیل را فریاد زد و مردم به این واسطه به این گردان و کانالش علاقمند شدند. اما حقیقت گردان کمیل به خوبی تبیین نشد. در پشت جلد کتاب «کمیل هنوز زنده است» هم نوشته ایم که: ماجرای کانال کمیل و شهادت مظلومانه تعدادی از رزمندگان گردان کمیل در عملیات والفجر مقدماتی را خیلی ها شنیده اند ولی خود گردان، عملکردش در دفاع مقدس و بچه های باصفای آن ناشنیده، غریب و گمنام هستند...

**: در فیلم «پرواز در شب» مرحوم فرج الله سلحشور خودش را نریمان و فرمانده گردان کمیل معرفی می کند. آیا گردان کمیل هیچگاه فرمانده ای به این نام داشته؟

*: تا جایی که من می دانم فرمانده ای به این نام نداشته و در عملیات والفجر مقدماتی هم فرماندهی گردان با شهید محمود ثابت نیا بوده است.

**: کتاب شما چقدر می تواند پاسخگوی این شبهات باشد؟

*: به عبارتی اصلا نمی تواند پاسخگو باشد و به روایت دیگری می تواند به طور کامل پاسخگوی آن باشد. هر گاه که اسم گردان کمیل آورده می شود، آنقدر صحبت از شهید ابراهیم هادی می شود که دیگر نامی از شهیدان ثابت نیا و بنکدار به میان نمی آید و این نشان دهنده مظلومیت این گردان است.

**: شهیدان ثابت نیا و بنکدار از نظر ابهت چهره و خصوصیات اخلاقی هم چیزی از شهید ابراهیم هادی کم ندارند...

*: بله؛ و به هر حال این ها برای گردان خیلی زحمت کشیده اند. من که امروز می خواهم از دفاع مقدس صحبت کنم، حق ندارم که این افراد را نادیده بگیرم. هر زحمتی که شهید هادی برای گردان کمیل کشیده باشند در زمان حمله والفجر مقدماتی و روزهای منجر به شهادت بوده است.

**: از پاسخگویی کتاب به شبهات می گفتید...

*: ما در حد چند خط از کانال حرف زده ایم ولی به طور کامل به آن ورود نکرده ایم چون می طلبد که کتاب مفصلی درباره آن نوشته شود.

**: چرا این بخش را به طور کامل نیاوردید؟

*: اگر می خواستیم وارد این موضوع بشویم، باید به طور کامل به آن می پرداختیم چون مردم کانال کمیل را می شناسند؛ فیلم پرواز در شب را دیده اند، درباره اش شنیده اند و اگر ما بخواهیم درباره اش صحبت کنیم باید به تمام ابعاد آن می پرداختیم و مفصل درباره اش صحبت می کردیم. هدف از کتاب این بود که خودِ گردان کمیل شناخته بشود در حالی که کانال کمیل هم بخش کوتاهی از آن است. به این خاطر نمی شود از آن برای شناخت کانال کمیل بهره برد. اما از نگاه دیگر به خاطر اینکه واقعیت گردان کمیل در این کتاب بیان شده، می تواند خیلی از واقعیت ها را مشخص کند. مثلا در کتاب «کمیل هنوز زنده است» عکسی از شهید بنکدار کار کرده ایم که مربوط به شهادتشان در کانال کمیل است. عکاس آن هنوز در قید حیاتند و اگر قرار باشد حرفی درباره کانال زده بشود، اولویت با این افراد است. به هر حال امروز اگر کسی بخواهد درباره گردان کمیل تحقیقی انجام بدهد، این کتاب می تواند کمک های زیادی به آن ها بکند. اخیرا هم یک مستند 4 قسمتی ساخته شده که حقایقی زیادی را در این باره بیان کرده است.

**: در پایان گفتگو، اگر موافقید یادی داشته باشیم از یکی از فرماندهان شهید گردان کمیل...

*: من خودم را امروز عضوی از گردان کمیل می دانم و خیلی با آن ها نفس می کشم و زندگی می کنم. الا وقتی بهشت زهرا(سلام الله علیها) می روم حتما سر مزار همه فرماندهان گردان می روم و پاتوقی برای ما شده است؛ اما شهید محمود ثابت نیا خیلی مظلوم است. در مشهد برای برخی فعالان فرهنگی سخنرانی می کردم و از من پرسیدند که چرا شهدای خراسان اینقدر غریبند؟ من در پاسخشان گفتم که شما باید کاری کنید که این شهدا از غربت در بیایند. اگر کتاب «سلام بر ابراهیم» نوشته نمی شد، چگونه شهید ابراهیم هادی تا این اندازه به جامعه معرفی می شد؟ متاسفانه این کارهای فرهنگی برای شهیدان و فرماندهان گردان کمیل انجام نشده و حتی یک کوچه و بن بست هم به نام آن ها نیست. خانواده شهید ثابت نیا در شهرری دو شهید تقدیم اسلام و انقلاب کرده اند ولی هیچ نامی از آن ها نیست. یکی از ویژگی های شهید ثابت نیا این بود که خیلی می دانست به تکلیفش عمل کند. فرد ورزیده ای بود که ورزش می کرد و چون آموزش های سربازی را دیده بود، کارایی زیادی داشت. وقتی باید به جبهه می رفت، این کار را کرد. وقتی برادرش شهید شد، مدتی در کار مادر بود و بعد از آن باز هم به جبهه رفت تا شهید شد. این زمان شناسی از ویژگی های ایشان بود.

**: و حرف آخر...

*: یک بحثی بین جنگ دیده ها و جنگ ندیده ها وجود دارد که حق نمی دهند ما جنگ ندیده ها درباره جنگ صحبت کنیم. ان شا الله که از این منظر به ما و امثال ما فرصت بیشتری برای تحقیق و پژوهش درباره جنگ بدهند. البته جا دارد به خاطر حمایت و اعتماد جناب آقای درویش از فرماندهان با سابقه گردان تشکر کنم.

*میثم رشیدی مهرآبادی / عکسها: فرهاد خیابانی