به گزارش مشرق، از قرن نهم تا به امروز مدارس و مراکز آموزشی زیادی در سراسر دنیا تأسیس‌شده‌اند. بسیاری از بزرگان تاریخ از مدارس رشد کرده‌اند. اما قدیمی‌ترین دانشگاه دنیا، دانشگاه قرویین، در خاک کشور مراکش قرار دارد که امروز به‌عنوان یکی از معتبرترین منابع کتابخانه‌ای شناخته می‌شود.
اولین مدرسه و مرکز آموزشی دنیا در کدام شهر تأسیس شد؟ کدام کشور در زمینه آموزش در دوران خود برتر بوده است؟ در کدام مرکز آموزش بزرگان علم رشد کرده و جامعه خود را تحت تأثیر قرار داده‌اند؟ بسیاری از کشورها در دنیای باستان مراکز نوین آموزشی را در خود جای دادند، همه ما می‌دانیم که فلسفه از یونان برخاست و اولین فیلسوف‌های بزرگ دنیا از مراکز آموزشی یونان وارد دنیای فلسفه شدند. اما اولین دانشگاه، نزدیک به معنای امروزی در کدام کشور تأسیس شد؟
مراکش یکی از شهرهای تاریخی و مهم قاره آفریقا است که در زمینه علم پیشتاز بوده و آثار تاریخی زیادی را در دل خود جای‌داده است. بافت قدیمی مراکش هنوز هم زنده است و دولت بودجه قابل‌توجهی را صرف بازسازی و نگهداری این بافت کرده است.
اگرچه بخش زیادی از بافت‌ها فرسوده شده‌اند و قسمتی هم از بین رفته‌اند، ولی تلاش دولت برای زنده نگه‌داشتن این بافت ستودنی است. در بین کشورهای جهان اسلام، مراکش بیشترین هزینه را برای احیای فرهنگ و تاریخ هنر کرده است. در خیابان‌های محله‌های قدیمی خبری از ماشین‌های آخرین‌مدل نیست، باید از اسب و الاغ برای حمل بار و طی کردن مسافت استفاده کرد.
کاشی‌های مزین شده به خطوط اسلامی، زیبایی مراکش را دوچندان کرده است. در بسیاری از بخش‌های بافت قدیمی مراکش می‌توان استفاده از کاشی در بنا را مشاهده کرد.
دانشگاه قرویین، در سال ۸۵۹ در شهر فاس مراکش تأسیس شد و در کتاب رکورد گینس به‌عنوان اولین دانشگاه جهان شناخته می‌شود.
قبل از دانشگاه قرویین مراکز آموزشی در هند با نام‌های تاکسیلا و نالاندا به فعالیت مشغول بودند و در جوامع چینی هم آموزش مدت‌ها بود که به امری ضروری تبدیل‌شده بود و مراکزی برای آموزش در سطح کشور وجود داشت، ولی دانشگاه قرویین را می‌توان به‌عنوان اولین موسسه آموزشی با سطح بالای آموزش در دنیا شناخت.
دانشگاه قرویین در قلب شهر قدیمی فاس واقع شده است و شامل مسجد و کتابخانه می‌شود. قرویین از چهار طرف به چهار خیابان اصلی متصل است. سقف سبزرنگ دانشگاه از نمای بالای شهر فاس خودنمایی می‌کند.
اما مدرسه بزرگ قرویین چگونه تأسیس شد و ایده ساخت آن متعلق به چه کسی است؟ در اواسط قرن نهم، زمانی که شهر فاس به‌تازگی تأسیس شده بود و به‌عنوان یکی از شلوغ‌ترین شهرهای مراکش شناخته می‌شد، فاطمه الفهیری به همراه خواهرش به این شهر مهاجرت کرد. الفهیری از خانواده‌ای متمول بود و ارث هنگفتی از پدر برای او باقی‌مانده بود. فاطمه تصمیم گرفت تا با ارثیه خود مجموعه قرویین را تأسیس کند.
مریم الفهیری، خواهر فاطمه سهم ارث خود را صرف ساختن مسجد مرکزی اندلس کرد، مسجدی که تزئینات چشمگیری دارد و ۲۰ هزار نمازگزار را در خود جا می‌دهد. ولی فاطمه تمام‌وقت و انرژی خود را صرف ساخت محلی برای آموزش کرد. برخی از منابع ذکر می‌کنند که ساخت و تکمیل مجموعه قرویین ۱۸ سال به طول انجامید.
مسجد قرویین محدودیتی برای ورود غیرمسلمان‌ها ندارد و گردشگران می‌توانند از تمام بخش‌های این مجموعه بازدید کنند. هر چهار درب بزرگ به حیاط اصلی راه دارند و ورودی‌ها و دیوارها مملو از هنر ناب اسلامی است.
جای‌جای مسجد قرویین پر از جلوه‌های بصری است، کاشی‌کاری‌ها به‌قدری ظریف است که نمی‌توان باور کرد تمام این ظرافت کار دست‌های انسان است. بخش زیادی از تزئینات بنا متعلق به حکومت اسلامی مرابطون است که در سال‌های ۱۰۵۶-۱۰۶۰ میلادی بر اندلس حکومت می‌کردند.
این سلسله در قرن ۱۲ تغییرات زیادی در قرویین ایجاد کرد و حتی بخش‌هایی به بنای اصلی اضافه کرد.
قرویین در ابتدا مجموعه‌ای شامل مدرسه و مسجد بود و بعدها مدرسه به دانشگاه تبدیل شد و کتابخانه به بنای اصلی اضافه شد. در سال‌های اولیه تأسیس مدرسه، تمرکز اصلی بر آموزش‌های مذهبی بود و بعدها آموزش زبان‌شناسی، دستور زبان، موسیقی، پزشکی و نجوم به سرفصل‌ها اضافه شد. در سال ۱۹۴۷ قرویین به‌نظام آموزش‌وپرورش دولت ملحق شد و درنهایت با پایان سلطه فرانسوی‌ها در سال ۱۹۶۳ به سیستم دانشگاهی پیوست. در سال ۱۹۶۵ نام قرویین به‌صورت رسمی به دانشگاه تبدیل شد.
بزرگان زیادی ازجمله ابن رشد، پاپ سیلوستر دوم، محمد این حاج العبدری با مدرسه قرویین ارتباط داشته‌اند و در نوشته‌های خود از این مدرسه یاد کرده‌اند. سلسله مرینیان در سال ۱۳۵۹ کتابخانه مجموعه قرویین را گسترش داد و در فضای نسبتا مناسبی بیش از ۲۰ هزار دست‌نوشته قرون‌وسطی را جمع کرد. در این کتابخانه ۴۰۰۰ نسخه خطی نادر و مهم نگهداری می‌شود.
بسیاری از منابع مکتوب تاریخ اسلام در کتابخانه دانشگاه موصل از بین رفته است و همین مسئله به میزان اهمیت متون خطی و قدیمی کتابخانه قرویین می‌افزاید. در حال حاضر یکی از مهم‌ترین کتابخانه‌های دنیای اسلام و جهان عرب، کتابخانه قرویین است.
از نفیس‌ترین آثاری که در کتابخانه قرویین نگهداری می‌شود، می‌توان به قرآنی متعلق به قرن نهم هجری اشاره کرد.
در بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ تلاش‌های زیادی برای بازسازی بخش‌های از بین رفته نسخ خطی کتابخانه قرویین انجام شد و امروز بخشی از این کتابخانه به این کار اختصاص داده شده است.
بخش نسخ خطی و ارزشمند کتابخانه تحت شرایط خاصی نگهداری می‌شود و برای جداسازی این بخش از درب مسی غیرقابل نفوذ استفاده شده که ۴ قفل دارد و باید از ۴ کلید مختلف برای باز کردن آن استفاده کرد. «عبدالفتاح بقهف»، معاون کتابخانه، تنها فردی است که به کلیدها دسترسی دارد.
در سال ۲۰۱۶، یکی از بانک‌های کویت کمک قابل‌توجهی برای بازسازی و مرمت بخش‌هایی از دانشگاه کرد و از آن تاریخ بخشی از کلاس‌های درس برای بازدید توریست‌ها مناسب‌سازی شده است و گردشگران می‌توانند از کلاس‌های درسی که دانش‌آموزان و دانشجویان در آن درس می‌خواندند، دیدن کنند.
در سال ۲۰۱۲، دولت مراکش از معمار برجسته، «عزیزا چاوونی» خواست تا بخش‌هایی از موزاییک‌های مسجد و مدرسه را ترمیم کند و بخش‌های از بین رفته با دقت تمام بازسازی شد.
یکی از نکاتی که دانشگاه قرویین را خاص می‌کند، مؤسس آن است. زنی بیش از هزار سال پیش تصمیم می‌گیرد تا مرکزی را برای آموزش آیندگان تأسیس کند و از این طریق مسیر دانش را هموارتر کند. تفکر فاطمه الفهیری ستودنی است و اگر این بنا هم روزی از بین رود، زیبایی عمل و تفکر او همیشه در یادها خواهد ماند.
منبع: تبیان
۰۲:۰۵ - ۱۳۹۷/۰۶/۰۸
