به گزارش مشرق، تازه‌ترین قسمت از این برنامه زنده ادبی، شامگاه دیشب در گفت‌وگوی مسعود دیانی با سیدمهدی شجاعی روی آنتن شبکه چهار سیما قرار گرفت.
سیدمهدی شجاعی، نویسنده، در این گفت‌وگو که درباره روایت دینی در ادبیات بود، ابتدا درباره جایگاه اربعین و تکرّر این واژه در سنت و دین گفت: عدد اربعین و 40 در معنای آن، به لحاظ دینی عددی تمام و کامل است. در ادبیات معرّف دین ما، اربعین اشارات ویژه‌ای دارد از 40 سالگی به بعث رسیدن پیامبر(ص) گرفته تا عذاب بر قوم حضرت نوح(ع) و غیره.
وی ادامه داد: در زیارت اربعین برخی مبانی مطرح می‌شود که حتی در زیارت عاشورا هم نیست. چنانکه می‌بینید یکی از فلسفه‌های موجود در زیارت اربعین، این است که اساس حرکت امام حسین(ع) به واقع نجات مردم از گمراهی است. این رجوع در اربعین، اشاره‌ای مجدد برای رسیدن به پختگی آدمی دارد.
تا درون هنرمند اتفاقی نیفتد، بیرون هم اتفاقی بر مخاطب نمی‌افتد
این رمان‌نویس درباره اینکه چرا با ادبیات باید به سراغ مضامین دینی رفت، گفت: اصل صحیح همین است؛ به این دلیل که باعث ماندگاری و انتقال درست مفاهیم می‌شود. هنرمند باید هدفمند وارد ادبیات شود، اگر حرف جدی برای گفتن دارد، در کنار ذوق اولیه و سعی‌اش برای ارائه به مخاطب؛ اما ابتدا باید شاهد اتفاقی در درونش باشد تا بتواند آن را به دیگری انتقال دهد.
نویسنده رمان «طوفان دیگری در راه است» توضیح داد: اگر درون هنرمند اتفاقی نیفتد، در بیرون هم اتفاقی بر مخاطب نخواهد افتاد. نویسنده با دغدغه باید به مکاشفاتی برسد و قصدش هم استفاده صرف خودش از الهامات نباشد بلکه سعی در عرضه آن کند. مواجه نویسنده با اتفاق دینی؛ مثل این است که می‌خواهد اعجاب و زیبایی کشف شده را به بقیه منتقل کند.
شجاعی درباره اینکه چطور سلوک هنری در نویسنده شکل می‌گیرد، گفت: اینکه ما بیشترین اشعار را درباره عاشورا داریم، به دلیل همین تأثیر زیادش بر مخاطب است. هنرمند نمی‌تواند از عاشورا به سادگی بگذرد. وقتی نویسنده جهان‌بینی و معرفتش دینی باشد، دین در آثارش متجلی می‌شود. ابتدا باید امر دینی در نویسنده رسوخ کرده باشد تا بعد در تمام آثارش نمود یابد.
آنچه هنر تلقی می‌شود، مربوط به زمین نیست بلکه الهی است
نگارنده «پدر، عشق و پسر» با بیان اینکه نویسندگی دینی امر مکانیکی نیست، ادامه داد: نمی‌شود به صرف عالِم یا نویسنده بودن، اثر دینی خلق کرد بلکه نویسنده باید دغدغه الهی داشته باشد. همانطور که خدا به لیاقت روزی می‌دهد در هنر دینی هم از آسمان به نویسنده و هنرمند الهام می‌رسد. آنچه هنر تلقی می‌شود مربوط به زمین نیست بلکه الهی است.
شجاعی با اعتقاد بر اینکه هرچه نویسنده از زیست روزمره جدا شود، دریافت‌های دینی‌اش خالصتر خواهد بود، اضافه کرد: آثاری که از ائمه(ع) به ما می‌رسند؛ چیزی شبیه اعجازند و در فاصله زمین و آسمان. این ادبیات را همه زبان حال خودشان و نقطه مشترک همه انسان‌ها می‌بینند. دقیقاً دلیل ماندگاری اثر هنری همین است اینکه اتصالش به آن بالاها محکم باشد.
این رمان‌نویس تأکید بر این داشت که آدم‌ها به قدر دغدغه‌هایشان هستند و بدین‌گونه ادامه داد: نفس عطش به سمت حقیقت حرف اول را در مورد راه و عملکرد نویسندگان خواهد زد؛ چنانکه همین صفت است که در مورد برخی همانند رضا امیرخانی باعث می‌شود اینطور درست هم بنویسد.
به گفته وی؛ نویسنده باید عطش درک حقیقت را داشته باشد. در گذشته شاگرد همه نکته را از استاد می‌آموخت و تبدیل به هنرمندی می‌شد که مخلص‌تر از هنرمندان این دوره و زمانه می‌بودند، چون هنر را همزمان با اخلاق و آداب معرفتی خودش یاد می‌گرفت نه اینکه تنها متمرکز بر تکنیک شود.
نگاه از موضع بالا به مخاطب غلط است
نویسنده داستان «کشتی پهلو گرفته» تأکید داشت: راوی در مسیر درست خود، باید مخاطب را همراهی کند نه اینکه از بالا مخاطب را موعظه نماید وگرنه ادبیات شکل و شمایلی شعاری به خود می‌گیرد. اساساً از موضع بالا نگاه کردن به مخاطب باعث پس زدن او می‌شود.
شجاعی ادامه داد: یکی از اشکالات هنرمند و نویسنده بلکه اشکال فرهنگی ما، این است که فکر می‌کنیم ما جای‌مان در بهشت است و بقیه را هم باید هدایت کنیم. دین‌ستیزی و بی‌تفاوتی از همین جا نشأت می‌گیرد که همه تصور می‌کنیم انسان وارسته‌ای هستیم و از این موضع نیز می‌خواهیم مردم را به بهشت دعوت کنیم.
وی با این توضیح که نویسنده باید فلشی به‌سوی حقیقت باشد، گفت: هنرمند باید اول خودش را دعوت به حقیقت کند و بعد دیگران را. بزرگترین مصیبت و آفت ما نه‌تنها در ادبیات بلکه در تبلیغ دینی این است که خودمان را بی‌نیاز از تذکر و موعظه می‌دانیم و صرفاً می‌خواهیم مردم را هدایت کنیم. اینها نقض غرض است و منجر به آثاری می‌شود که خاصیتی هم ندارد.
این نویسنده در تعریف امر دینی در ادبیات این‌چنین گفت: همه چیز به جهان‌بینی نویسنده برمی‌گردد که اگر افق دیدش آسمانی باشد، هرچه خلق کند نیز در همان راستاست. کسی که با جهان‌بینی معرفتی دست به قلم می‌شود، دیگر نیازی به شابلون‌های ممیزی هم ندارد. تراوشات او قطعا درست و مرتبط با مخاطب است و کاملا به دل می‌نشیند.
خالق «سقای آب و ادب» در پاسخ به اینکه آفت بی‌تفاوتی چگونه می‌تواند موجب افت ادبیات دینی شود، تصریح کرد: عافیت‌طلبی نویسنده سودی ندارد. او باید میان مردم بنشیند و آفات را ببیند. مگر خود من بخاطر آثارم به دادگاه نرفته‌ام؟ من دغدغه دینی دارم درحالی‌که من را متهم به عملکرد غیردینی و ترویج فساد هم کرده‌اند. باید تنگ‌نظری‌ها را هم پذیرفت اما همچنان نوشت.
سیدمهدی شجاعی ادامه داد: اگر نگاه اعتقادی و حسینی(ع) باشد؛ وقتی منطبق با حق عمل نمی‌شود، باید خطر کنیم و تحمل آسیب‌ها را داشته باشیم تا بتوانیم به میزانی از تعالی در آثار و اثرات آن‌ها برسیم. در عین اینکه نویسنده باید برای خود معیارها و حقایقی را به عنوان خط‌کش داشته باشد و مسائل را با اینها بسنجد.
وی با اشاره به سخن امام علی(ع) همچنین متذکر شد: آدم‌ها را با حقیقت بسنجیم و نه حقیقت را با آدم‌ها؛ اصول دین که عمل تقلیدی نیست همچنانکه باید با معیارهایی به آن برسیم. آنطور که هستند گاه آدم‌هایی که ممکن است به تحجر و تجدد نزدیک باشند و حرف مرا خوششان نیاید.
شجاعی با اشاره به برخی خط‌کشی‌ها گفت: نفس جناح، یکجور رفاقت‌بازی سیستماتیک است و ادعای خدامحوری هم درونش نیست. خود من بیشترین لطمه را از نبودن در این دسته‌ها خورده‌ام چرا که قائل به این دسته‌بندی‌ها نیستم. این گرایشات باعث می‌شود که من، آدم ضعیف دسته خودم را به قوی دیگری ارجح بدانم. این از بنیان غلط است. نفسانیت، دنیامداری، تمامیت‌خواهی و ... نسبتی با دین‌داری ندارد و من نیز چنین آدم‌هایی را نمی‌پذیرم.
در بخش دیگری از این برنامه «چهره و جایگاه دین، و دین‌داران در ادبیات داستانی» میان مسعود دیانی و مهدی صالحی، کارشناس کتاب به بحث گذاشته شد. گفت‌وگو با اهالی قلم، نقد مباحث ادبی، معرفی کتاب، خوانش داستان نویسندگان و دیگر آیتم‌های مرتبط با حوزه ادبیات و تاریخ ادب کشورمان، بخش‌های مختلف این برنامه ادبی را به خود اختصاص می‌دهند.
«شب روایت» ویژه موضوعات و مباحث ادبیات ایران به تهیه‌کنندگی حسین شاه‌مرادی است که با سردبیری و اجرای حجت‌الاسلام مسعود دیانی سهشنبهشبها به شکل زنده از ساعت 23 به مدت 75 دقیقه در کنداکتور پخش شبکه چهار سیما قرار می‌گیرد.
