سرویس جهان مشرق - روز جمعه، ۲۳ نوامبر ۲۰۱۸ (۲ آذر ۹۷) و با نزدیک شدن به روزهای پایانی سال میلادی، یکی از بحران‌های ملی در آمریکا و برخی دیگر از کشورهای جهان، بار دیگر رخ داد. روز جمعه بعد از جشن عید «شکرگزاری» از سال‌ها پیش در آمریکا به عنوان «جمعه سیاه [۱] » شناخته می‌شود. از آن‌جایی که عید شکرگزاری، آخرین تعطیلی رسمی سال پیش از تعطیلات کریسمس است، مردم آمریکا روز جمعه بعد از آن را به عنوان اولین روز از «فصل خرید نوروزی» می‌شناسند و بنابراین فروشگاه‌های بزرگ و کوچک در سراسر این کشور نیز به مناسبت ورود به حال و هوای خریدهای سال جدید، تخفیف‌های بالایی را برای فروش اجناس خود در نظر می‌گیرند. اما جمعه سیاه سال‌های سال است که به یک بحران برای آمریکایی‌ها تبدیل شده است.

در همین‌باره ببینید:

فیلم/ جنگ داخلی در فروشگاه‌های آمریکا!

فیلم/ زیبایی‌های سانسور شده آمریکا!

فیلم/ کتک کاری‌های «جمعه سیاه» در آمریکا

عکس/ در «جمعه سیاه» چه گذشت

جمعه سیاه چیست؟

اولین سؤالی که درباره «جمعه سیاه» وجود دارد این است که چرا نام این روز را جمعه «سیاه» گذاشته‌اند. اولین مورد استفاده از عبارت «جمعه سیاه» در نشریه «مدیریت و نگه‌داری کارخانه» در سال ۱۹۵۱ برمی‌گردد؛ اما چرا؟ تعطیلی عید شکرگزاری، چهارمین پنج‌شنبه از ماه نوامبر است و به طور طبیعی روزهای شنبه و یک‌شنبه هم به عنوان روزهای آخر هفته در تقویم میلادی، تعطیل هستند. این وسط، یک روز جمعه باقی می‌ماند که به‌اصطلاح ما ایرانی‌ها قاعدتاً باید «بین‌التعطیلین» اعلام شود. کارگران آمریکایی عادت داشتند که این روز جمعه را به دلیل (بخوانید: بهانه) بیماری سر کار حاضر نشوند تا از ۴ روز تعطیلی پشت سر هم لذت ببرند، بنابراین مجله «مدیریت و نگه‌داری کارخانه» نام این روز را جمعه سیاه گذاشت. با این حال، این معنا نبود که عبارت جمعه سیاه را ماندگار کرد. در همان سال‌ها، نیروهای پلیس در شهرهای فیلادلفیا و راچستر برای اشاره به جمعه بعد از عید شکرگزاری و شلوغی و ترافیک شدید این روز، از عبارت جمعه سیاه استفاده کردند و به نظر می‌رسد همین معنا تا امروز هم برای اشاره به شلوغی و هرج‌ومرج این روز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

جمعه سیاه به یکی از دغدغه‌های هر سال آمریکایی‌ها تبدیل شده است و ترفندهای متعدد برای حل این معضل هم تقریباً بلااستثنا ناموفق بوده است. تغییر ساعت آغاز به کار فروشگاه‌ها از صبح روز جمعه به نیمه‌شب روز پنج‌شنبه [۲] و حتی بعضاً بعد از ظهر روز عید شکرگزاری [۳] ، بی‌فایده بود و حتی موجب به وجود آمدن پدیده‌ای شد که عده‌ای به شوخی و عده‌ای به شکل جدی نام آن را «پنج‌شنبه سیاه»، «پنج‌شنبه قهوه‌ای» یا «پنج‌شنبه خاکستری» گذاشتند. کمپانی آمازون و به دنبال آن برخی کمپانی دیگر از جمله «وال‌مارت»، حتی یک روز را به عنوان «جمعه سیاه در ماه جولای» (چهار ماه زودتر و تحت عنوان تخفیفات تابستانه) هم معرفی کردند و قول دادند در این روز تخفیف‌هایی به اندازه، یا حتی بیش‌تر از جمعه سیاه ماه نوامبر بدهند [۴] ، اما این تاکتیک هم از حجم هرج‌ومرج در جمعه سیاه پیش از کریسمس کم نکرده است. انتقال بخشی از تخفیف‌های جمعه سیاه از فروشگاه‌های حضوری به فروش اینترنتی نیز اگرچه توانسته تا اندازه‌ای اوضاع را بهتر کند، اما هم‌چنان تصاویر باورنکردنی از حمله مشتریان به اجناس فروشگاه‌ها و به یک‌دیگر در هنگام خرید، هر سال هم‌زمان با جمعه سیاه منتشر می‌شود.

خشونت و وحشیگری در جمعه سیاه

حتی اگر تا پیش از آغاز قرن بیست‌ویکم هم استفاده از کلمه «سیاه» برای اشاره به جمعه بعد از عید شکرگزاری کمی اغراق‌آمیز به نظر می‌رسید، آمار نشان می‌دهد این روز طی سال‌های گذشته حقیقتاً روزی «سیاه» برای آمریکایی‌ها بوده است. اگرچه مشتریانی که بعد از ظهر یا فردای روز عید شکرگزاری برای خرید جلوی فروشگاه‌های بزرگ صف می‌کشند، پیه جراحت‌های سطحی و ناخواسته را به تن خود مالیده‌اند، اما وقوع حوادثی که منجر به جراحت‌های شدید و حتی مرگ افراد بر اثر بروز خشونت هم می‌شود، در این روز چندان دور از انتظار نیست. بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۸ (که آمار آن در خبرگزاری‌های مختلف منتشر شده است) تا کنون دست‌کم ۱۱ مورد مرگ و ۱۱۷ مورد جراحت شدید در جریان رویدادهای روز جمعه سیاه گزارش شده است [۵] . برخی از موارد عجیب، در زیر آمده است.

سال ۲۰۰۸: حدود ۲۰۰۰ مشتری از ساعت ۹ شب روز پنج‌شنبه جلوی یکی از شعبه‌های فروشگاه وال‌مارت در ایالت نیویورک صف بسته بودند و منتظر بودند تا ساعت ۵ صبح روز جمعه، درهای فروشگاه به روی آن‌ها باز شود. با این وجود، به محض آن‌که درها باز شدند، هجوم مشتریان به داخل فروشگاه موجب شد تا نه تنها درهای فروشگاه بکشند، بلکه یکی از کارمندان وال‌مارت نیز زیر دست و پا بماند [۶] . مشتریان که در هوای سردِ بیرون منتظر مانده بودند، بدون توجه به این موضوع و هشدارهای سایر کارمندان و حتی نیروهای پلیس، به یورش خود به داخل فروشگاه ادامه دادند و اولین مورد مرگ در روز جمعه سیاه به این ترتیب ثبت شد [۷] . البته همان سال، دو نفر دیگر هم در یک درگیری مسلحانه در فروشگاه اسباب‌بازی فروشی «تویز آر آس» در جنوب کالیفرنیا، کشته شدند [۸] .

سال ۲۰۱۰: نیروهای پلیس شهر مدیسون در ایالت ویسکانسین مجبور به دست‌گیری زنی شدند که مقابل یکی از فروشگاه‌های «تویز آر آس»، نوبت را رعایت نکرده و سپس مشتریان دیگری را که اعتراض کرده بودند، تهدید کرده بود با اسلحه‌اش به آن‌ها شلیک خواهد کرد [۹] . اگرچه در این مورد، پلیس اسلحه‌ای پیدا نکرد و مشخص شد، تهدید این زن، توخالی بوده، اما نیروهای پلیس ایالت فلوریدا با صحنه بسیار عجیب‌تری مواجه شدند. بعد از آن‌که مشتریان منتظر جلوی یک فروشگاه وال‌مارت، به پلیس گزارش دادند که یکی از مشتریان یک اسلحه با خود آورده، افسران پلیس او را دستگیر کردند و فهمیدند که وی هم‌چنین دو عدد چاقو و یک نارنجک اشک‌آور (اسپری فلفل) نیز با خود همراه داشته است [۱۰] .

سال ۲۰۱۱: وقتی یک از فروشگاه‌های کالیفرنیا کنسول‌های ایکس‌باکس ۳۶۰ خود را با تخفیف در معرض خرید قرار داد، صف مشتریان از کنترل خارج شد و زنی که دو فرزندش را با خود آورده بود، از عصبانیت دست به اسپری فلفل خود برد و ۲۰ نفر را مصدوم کرد. در یک حادثه تیراندازی در همین ایالت نیز ساعت ۱:۴۵ بامداد، مردی که از فروشگاه خرید کرده بود و با خانواده‌اش به سمت خودروی خود در پارکینگ می‌رفتند، توسط یک سارق زخمی شد [۱۱] . در این سال، هم‌چنین یک مرد ۶۱ ساله در ایالت ویرجینیای غربی بر اثر تجمع مشتریان مقابل یکی از شعبه‌های فروشگاه «تارگت»، پس از باز شدن درهای فروشگاه زیر دست و پا ماند و جان خود را از دست داد [۱۲] .

سال ۲۰۱۲: در اتفاقی نسبتاً عجیب، دو نفر بر اثر تیراندازی در نزدیکی یکی از شعبه‌های وال‌مارت در ایالت فلوریدا زخمی شدند. موضوع چه بود؟ دعوا بر سر جای پارک [۱۳] ! هم‌چنین در یک حادثه رانندگی تراژیک در ایالت کالیفرنیا، پدری که ساعت ۶:۴۹ صبح، همسر و چهار دخترش را با خودرو از خرید شبانه برمی‌گرداند، دچار حادثه شد و دو دخترش پس از آن‌که خودرو حدود هفت بار دور خودش چرخید، از خودرو به بیرون پرتاب شدند و فوت کردند [۱۴] . از آن‌جایی که خریدهای خانواده زیاد بود، آن‌ها مجبور شده بودند صندلی‌های عقب را خم کنند و خریدهایشان را آن‌جا بگذارند. بنابراین دو دختری که جان خود را از دست دادند، نتوانسته بودند کمربندهای ایمنی خود را ببندند.

سال ۲۰۱۳: یکی از مشتریان فروشگاه تارگت در شهر لاس‌وگاس ایالت نوادا که توانسته بود یک تلویزیون صفحه‌بزرگ را بخرد، پس از مواجهه با یک سارق و در حین دعوا بر سر تلویزیون، از ناحیه پا مورد اصابت گلوله قرار گرفت و زخمی شد [۱۵] . هم‌چنین در اتفاقی که شاید به بهترین شکل، جنون جمعه سیاه را به نمایش می‌گذارد، پلیس ایالت شیکاگو به ضرب گلوله، سارقی را هدف قرار داد که پس از سرقت از یک فروشگاه، در حالی فرار می‌کرد که یک افسر پلیس با دست، از خودرویش آویزان بود [۱۶] . ماجرا از این قرار بود که افسر پلیس برای دستگیری سارق وارد عمل می‌شود، اما سارق، درِ خودرو را روی دست‌های افسر می‌بندد و سپس همین‌طور که مأمور پلیس را با خودرویش روی زمین می‌کشد، اقدام به فرار می‌کند.

سال ۲۰۱۶: در یک مورد تیراندازی، یک مرد ۲۱ ساله که به تازگی پدر شده بود [۱۷] در ایالت نیوجرسی کشته شد. هم‌چنین طی یک درگیری دیگر ظاهراً باز هم بر سر جای پارک مقابل یک فروشگاه وال‌مارت در ایالت نوادا، یکی از راننده‌ها اسلحه‌اش را بیرون آورد و راننده ۳۳ ساله دیگر را کشت [۱۸] . در نقاط دیگر آمریکا نیز [۱۹] تعدادی بر اثر تیراندازی در جمعه سیاه مقابل فروشگاه‌های بزرگ زخمی شدند [۲۰] .

سال ۲۰۱۸: اگرچه آمار سال جاری هنوز کامل نیست، اما گزارش‌ها حکایت از کشته شدن دست‌کم ۱ و زخمی شدن ۲ نفر تنها در یک حادثه تیراندازی در ایالت آلاباما و درون یک فروشگاه دارد. در این حادثه، پس از شروع دعوا میان دو نفر، یکی از آن‌ها دیگری را با دو گلوله هدف قرار داد. سپس مأمور پلیسی که مسئول امنیت فروشگاه بود، ضارب را هدف گرفت و کشت. در این میان، یک دختربچه ۱۲ ساله نیز مورد اصابت گلوله قرار گرفت [۲۱] . هم‌زمان، دو حادثه تیراندازی، یکی در شهر «ممفیس» ایالت تنسی [۲۲] و دیگری در ایالت نیوجرسی [۲۳] منجر به زخمی شدن دو نفر شدند. دو نفر هم در ایالت نیویورک در یک فروشگاه با چاقو زخمی شدند [۲۴] .

روی دیگر سکه «جمعه سیاه»: کارمندان ناراضی

هر سال گزارش‌های زیادی درباره این‌که چرا مشتریان آمریکایی در روز جمعه سیاه دست به خشونت و وحشیگری می‌زنند [۲۵] منتشر می‌شود [۲۶] . عده‌ای با رویکرد علمی به سراغ این قضیه می‌روند و از مفاهیمی مانند حس «مالکیت ذهنی» صحبت می‌کنند [۲۷] . عده‌ای هم دلایل دیگری را برای «دعواهای افسانه‌ای» جمعه سیاه برمی‌شمارند [۲۸] . برخی حتی خطرناک‌ترین و ایمن‌ترین ایالت‌های آمریکا از نظر وقوع خشونت در جمعه سیاه را به ترتیب، فهرست کرده‌اند [۲۹] . با این حال، (احتمالاً به استثنای مشتریانی که هر سال با توسل به خشونت، به تخفیف‌های رؤیایی می‌رسند) شکی ندارد که جمعه سیاه، یک سنت وحشتناک است که باید کنار گذاشته شود [۳۰] ، چنان‌که همین الآن هم بسیاری از آمریکایی‌ها در قالب روز «هیچ نخرید [۳۱] » هم‌زمان با جمعه سیاه، این روز را تحریم کرده‌اند.

اگرچه تا این‌جای گزارش درباره مشتریان در روز جمعه سیاه توضیح دادیم، اما جمعه سیاه، یک روی دیگر هم دارد: کارمندان [۳۲] . در حالی که مشتریان ممکن است برای رسیدن به تخفیف‌های بزرگ حاضر باشند جان خود را به خطر بیندازند، کارمندان فروشگاه‌های بزرگ مجبورند برای آن‌که صاحبان فروشگاه به سود بیش‌تر برسند، هم جان خود را به خطر بیندازند و هم در خوش‌بینانه‌ترین حالت، از گذراندن عید شکرگزاری در کنار خانواده‌هایشان محروم شوند. به همین خاطر هم هست که امسال، بسیاری از کارمندان فروشگاه‌های بزرگ هم‌زمان با جمعه سیاه، از این فرصت استفاده کرده و دست به اعتراض علیه شرایط کاری خود زدند. صدها کارمند آمازون، از جمله این معترضان بودند و در دست‌کم پنج انبار محصولات این شرکت جمع شدند تا به شرایط طاقت‌فرسای کاری، از شکسته شدن استخوان و بی‌هوشی، تا برق‌گرفتگی و حتی مشکلات مربوط به بارداری اعتراض کنند [۳۳] .