به گزارش مشرق، دیماه سه سال پیش، به دنبال توافق گروه ۱+۵ ، برنامه جامع اقدام مشترک (Joint Comprehensive Plan of Action) موسوم به «برجام» پس از ۲۰ ماه، کش و قوس دیپلماتیک در هتل کوبورگ وین مورد تأیید کشورهای حاضر در این گفت وگوها قرار گرفت و به حالت اجرایی در آمد. پس از آن بود که افکار عمومی منتظر مشاهده برکات این توافقنامه بود. اما رفته رفته با تغییرات در کاخ سفید مشخص شد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده به دنبال ترک برجام است.

داستان ادامه یافت تا اینکه سه شنبه ۱۸ اردیبهشت سال جاری، دونالد ترامپ خروج آمریکا از برجام را طبق وعده‌های انتخاباتی خود اعلام کرد و عملاً ادامه راه این توافق را با اما و اگر مواجه کرد. هر چند همان شب روحانی در نطقی تلویزیونی خطاب به مردم ایران گفت: «برجام از ۱+۵، یک را از دست داده است. به وزارت خارجه دستور داده‌ام در زمانی کوتاه مذاکرات با پنج کشور دیگر را انجام دهد. اگر اهداف ایران را سایر طرف‌ها تأمین کنند، برجام برجا خواهد ماند. مردم هیچ نگرانی نداشته باشند؛ از مدتها پیش می‌دانستیم ترامپ قابل اعتماد نیست. به سازمان انرژی اتمی دستور داده‌ام در صورت نیاز برای غنی سازی صنعتی بدون محدودیت آماده باشند. کار ترامپ جنگ روانی و فشار اقتصادی بود؛ ملت ایران از امشب متحدتر است. خوشحالم که شر یک موجود مزاحم از برجام‌کم شده است».

*بیانیه آغازین روحانی در مدح برجام

هر چند امروز در مسیری قرار گرفته‌ایم که اروپا وعده‌های بسیاری برای تحقق در برجام دارد و همان طور که حسن روحانی تصریح کرد ایران برجام را با اروپا ادامه داده است اما برای آنکه بهتر بتوانیم جایگاه حاضر کشورمان در برجام را پیدا کنیم واکاوی سخنان روحانی و نوع معرفی برجام و وعده‌هایش در این ماجرا خالی از لطف نیست.

رئیس جمهور در آغازین ساعات اعلام پایان گفت‌وگوهای منتهی به برجام در بیانیه‌ای خطاب به ملت ایران گفت: «طومار تحریم درهم پیچیده شد، حقوق هسته‌ای ایران تثبیت گردید و اقتصاد ایران در مدار اقتصاد جهانی قرار گرفت.» «ما اکنون از گردنۀ خطرناک در اقتصاد، عبور کرده‌ایم» «می‌دانم در طول سال‌های تحریم و فشار، بر شما چه گذشته است. اما اکنون که زنجیرهای تحریم از پای اقتصاد ایران گسسته شده و عزت و استقلال کشور نمایان گشته است، اکنون زمان ساختن و بالیدن است. شما ملت، با صبر و متانت و سربلندی، تحریم را پشت سر گذاشتید. امروز دورانِ گذار از تحریم به توسعه است که نیاز به کار، ابتکار و سرمایه‌گذاری و استفاده از فرصت جدید از سوی همگان به‌ویژه جوانان عزیز دارد.»

روحانی در روز ۲۷ دیماه در نشست خبری با خبرنگاران در مورد برجام گفت: «از امروز تجار و کارآفرینان ما می‌توانند از مسیر قانونی و معمول نقل و انتقالات بانکی و فعالیت‌های تجاری و صادراتی خود را با تسهیلات بیشتر آغار کنند و بانک‌های کشور از بانک‌های جهانی خدمات لازم پولی و بانکی را اخذ کرده و به مردم ارائه خواهند داد.» «در همین مدت کوتاه از اجرای برجام، هزاران ال سی در بانک‌های مختلف دنیا باز شده است و می‌توانیم از آنها استفاده کنیم.» «در آمریکا هر گروهی بعداً دولت را در اختیار داشته باشند، تعهدی که امروز دولت آن در برجام به ما داده، تعهد دولت آمریکاست و این تعهدات استمرار پیدا می‌کند و فرقی نمی‌کند هر دولتی بیاید به این چارچوب متعهد است. قطعنامه ۲۲۳۱ برای همین است.» «به نظر من شرایط آینده شرایطی نیست که آمریکایی‌ها بخواهند تحریم‌های گذشته را برگردانند. تحریم‌های نفتی و بانکی برمبنای قطعنامه‌های شورای امنیت بود که آن قطعنامه‌ها زمینه را برای آن ترک‌تازی‌ها برای افراطیون آمریکا آماده کرده بود، اما امروز دیگر این زمینه وجود ندارد و افکار عمومی جهان هم خریدار آنها نیست.»

* نامه مستانه به رهبر انقلاب!

اما مهمترین اقدام روحانی در روز ۲۸ دیماه ۹۴ کلید خورد. وی با اعطای نامه‌ای به رهبر انقلاب جملات غلوآمیزی را در مدح برجام بکار برد. در این نامه از سوی رئیس جمهور خطاب به رهبر معظم انقلاب آمده است «حمد و سپاس بیکران به پیشگاه قادر متعال که بار دیگر با لطف و عنایت خود ملت بزرگ ایران را از امتحانی سخت و تاریخی، موفق و سرفراز بیرون آورد و دشمنان کشور و نظام را مبهوت ساخت.» «راکتور تحقیقاتی آب سنگین اراک، در چارچوب یک همکاری بین‌المللی به یک راکتور تحقیقاتیِ مدرن و پیشرفته، و با استاندارد سطح بالای بین‌المللی، تبدیل خواهد گردید.» «باب همکاری‌های بین‌المللی با برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز کشورمان در عرصه‌هایی همچون تأسیس نیروگاه‌های هسته‌ای، راکتورهای تحقیقاتی، تولید سوخت، تحقیق و توسعه پیشرفته، گداخت هسته‌ای، پزشکی هسته‌ای، ایمنی هسته‌ای، آب شیرین‌کن، محافظت از محیط زیست باز شده است.» «حریم‌های اقتصادی و مالی مربوط به هسته‌ای شورای امنیت، اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا در حوزه‌های گوناگون همچون نقل‌وانتقالات مالی، فعالیت‌های بانکی، سوئیفت، سرمایه‌گذاری، خدمات بیمه، اعتبارات صادراتی، نفت، گاز، پتروشیمی، حمل‌ونقل، کشتیرانی، بنادر، تجارت طلا و سایر فلزات، خودرو، هواپیما برداشته شد و به این ترتیب زمینه لازم برای حضور توانمند ایران در اقتصاد جهانی، استفاده از فرصت‌های بازار صادراتی و دسترسی به بازار سرمایه بین‌المللی فراهم گردید.» «این موفقیت بزرگ را به رهبری معظم انقلاب تبریک می‌گویم و از صبر و بردباری ملت غیور ایران تشکر می‌کنم و از خدای بزرگ برای آنان که در مسیر تحقق این توفیق ملی با تدبیر و تحمل، تلاش شبانه‌روزی کردند پاداش مجاهدان را مسألت می‌کنم.» «اکنون با رفع تحریم‌های ظالمانه راه برای شکوفایی اقتصادی ایران از طریق اجرای جدی و مؤثر سیاست‌های اقتصاد مقاومتی باز شده است. دولت اعتقاد راسخ دارد که اگرچه رفع تحریم‌ها از باب رفع ظلم و احقاق حقوق ملت ایران کاری لازم و ضروری بود که صورت گرفت، لیکن لازمه قطعی گشایش اقتصادی و بهبود معیشت و اشتغال، پیگیری همه‌جانبة اقتصاد مقاومتی و حضور فعال همه مردم در صحنه سرمایه‌گذاری و کار و ابتکار است.»

اما روحانی در همایش استانداران، فرمانداران و معاونان ومدیران کل سیاسی و انتخابات در مورد ( JCPA ) ضمن اشاره به اینکه اکنون شاهد آن هستیم که تمامی تحریم‌های بانکی، بیمه، کشتیرانی، نفتی و غیره که در ارتباط با پرونده هسته‌ای ایران وضع شده بود، رفع شده‌اند، می‌گوید:« دستیابی به این توافق کاری بسیار بزرگ و نعمتی ارزنده است که شایسته قدردانی است و باید بدانیم که اگر شکر نعمت به جا نیاوریم، نعمت از دست ما خواهد رفت.»

روحانی دستاورد توافق هسته‌ای را نه متعلق به حزب و جناحی خاص بلکه متعلق به همه ملت دانست و اظهارداشت: این [برجام] نعمتی بزرگ از جانب خدا برای مردم عزیز ماست و همه باید آگاه باشیم که همانطور که کم‌فروشی حرام است، کم نشان دادن نعمت نیز حرام و موجب زایل شدن نعمت خواهد بود.»

روحانی در پنجمین روز بهمن‌ماه ۹۴ در دیدار با رئیس جمهور ایتالیا تاکید می‌کند که «جمهوری اسلامی ایران از ابتدا معتقد بود که راه حل مسائل جهانی و از جمله موضوع هسته‌ای مذاکره و دیپلماسی است و توافق هسته‌ای نشان داد که دیپلماسی بهترین راه برای حل و فصل مسائل و صلح پایدار است» و همچنین در نشست تجاری ایران و ایتالیا گفت «نتیجه مذاکرات برد – برد و به نفع همه بود در اقتصاد باید سیاست برد-برد را دنبال کنیم.

اما رئیس قوه مجریه ۱۱ بهمن ماه ۹۴ در حرم امام خمینی جملات مهمی را در باب توافق هسته‌ای مطرح کرد. وی تصریح کرد اگر حضور مردم در صندوق آرای خرداد ۹۲ نبود امروز پیروزی در مذاکرات هسته‌ای و پایان تحریم‌ها را تجربه نمی‌کردیم.» «ایام دهه فجر امسال از یک سو با پیروزی منطق و استدلال کشورمان در برابر شش قدرت بزرگ و نیز همگام شدن با پایان یافتن تحریم‌ها و از بین رفتن فشارهای نابجا و همزمان شدن با احترام بیشتر جهانیان نسبت به ملت ایران مواجه است و از طرف دیگر در اوایل اسفند دو انتخابات بسیار مهم پیش رو داریم.»

روحانی ۱۳ بهمن در گفت‌وگو تلوزیونی با مردم در مورد اهمیت برجام خاطر نشان کرد: «یکی از اهداف مهم ما در برجام این بود که مردم در رفاه بیشتر قرار بگیرند. در برجام همچنین به دنبال لغو قطعنامه‌ها، به رسمیت شناخته شدن حقوق هسته‌ای و رفع تحریم‌های ظالمانه بودیم» «با فرجام برجام، یک شرایط نو در فضای اجتماعی بوجود آمده است،» «دولت یازدهم با اجرای رسمی برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، موانع مسیر حرکت اقتصاد کشور را برداشت» «امروز شاهد اشتیاق دنیا برای تعامل با ایران هستیم» «امروز از برجام و از تحریم عبور کردیم. دیگر امروز بحث‌ها باید بر سازندگی و آینده کشور متمرکز شود. البته اشکالی ندارد که نقد و انتقاد دلسوزانه بشود و برای بهتر شدن امور کشور راه‌حل ارائه شود.»

حسن روحانی عصر چهارشنبه ۱۴ بهمن ۱۳۹۴ در جمع متخصصان و دانشمندان حوزه فناوری کشور گفت: همه باید با همدلی و وحدت، برای اجرای برجام ۲ به صحنه بیایند. امروز هیچ‌کس حتی سرسخت‌ترین دشمنان ملت ایران تردید ندارند که در توافق و معامله اخیر، ملت ایران سود برده است و صراحتاً به این موضوع اذعان دارند.

رئیس جمهوری در مراسم آغاز عملیات اجرایی برقی شدن راه آهن تهران- مشهد نیز اظهار داشت: «باید «برجام ۲» را برای توسعه کشور آغاز کنیم» «باید از امروز به دنبال این باشیم که تا از فرصت برجام برای توسعه کشور استفاده کنیم.»

حسن روحانی صبح دوشنبه ۱۹ بهمن در مراسم تجلیل از خانواده شهدای هسته‌ای و افتخار آفرینان برجام، به ۲۸ نفر از اعضای تیم مذاکره کننده هسته‌ای کشورمان و نیز خانواده معظم شهدای هسته‌ای نشان‌های لیاقت، خدمت و لوح یادمان زرین اهدا کرد. در این مراسم وی تاکید کرد «روزها و ساعات سختی را پشت سر گذراندیم و به همان میزان که در عملیات‌های کربلای ۴ و ۵ تصمیم‌گیری‌ها سخت و سرنوشت ساز بود به همان نسبت شب توافق ژنو نیز دشوار بود و از ابتدای شب تا ساعت ۵ صبح پی در پی در تماس بودیم اما مهم این است که هیچ گاه راه را گم نکردیم و خدا نیز ما را تنها نگذاشت. مذاکره کنندگان هسته‌ای کشورمان تلاش کردند تا سخنی از رهبر معظم انقلاب بر زمین نماند و اگر لازم بوده برای این هدف چندین شبانه‌روز به بحث و گفتگو پرداختند و به دکتر ظریف تأکید داشتم که سخنی از حضرت آقا بر زمین نماند و البته وی نیز با توانمندی، شهامت، ایستادگی و کاردانی این کار بزرگ را انجام داد.» «شکسته شدن و ترک برداشتن دیوار تحریم را دو سال پیش اعلام کردم و امروز این ساختمان تحریم و دیوار بی‌اعتمادی در برابر دیدگان جهانیان فروریخت و افتخار آن از آن جناح، حزب، دولت و فرد خاصی نیست بلکه از آن ملت بزرگ ایران است.» «به ما می‌گویند حالا که برجام انجام شده دولت باید برای مردم رفاه بیاورد مگر ما برجام را آورده‌ایم، برجام را خود ملت آورد و ما خادم مردم هستیم و پیروزی ملت اراده خدای متعال بود و همان خدا هم برای این ملت رفاه و سربلندی بیشتر خواهد آورد و چنین ملتی که توانسته است برجام را بسازد، کشور را هم خواهد ساخت و ما هم به قدرت این ملت بزرگ افتخار خواهیم کرد.» «آیا افتخار نمی‌کنیم به اینکه رئیس جمهور آمریکا که به ظاهر بالاترین قدرت اقتصادی و نظامی دنیا را برعهده دارد در برابر فتوای رهبر معظم انقلاب سر فرود آورده و می‌گوید به صلح آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران به خاطر فتوای تاریخی رهبر ایران اعتماد دارم. این بدان معناست که دنیا هم رهبری مقام معظم رهبری را به خوبی درک کرده و می‌داند که فتوا در یک جامعه اسلامی چه جایگاه بزرگی دارد و به خوبی آگاه است که اگر رهبری ایران سخنی می‌گویند دنیا باید به این سخن و قول ایشان اعتماد کند.» «می‌گویند با برجام دولت برای ملت رفاه بیاورد، مگر ما برجام را آورده‌ایم؟ ما خادم مردم هستیم، برجام را خدا آورد. پیروزی ملت اراده حق بوده و همان خدا هم برای ملت سربلندی و رفاه بیشتر خواهد آورد.»

روحانی در سخنان خود و در جمع با شکوه راهپیمایی ۲۲ بهمن همان سال در تهران گفت: «ما نیاز به برنامه جامع اقدام ملی (برجام ۲) داریم و همه باید برای ساختن ایران به یک اقدام مشترک ملی دست بزنیم. توان ملت ایران، تحصیلات جوانان ما، امکانات مادی و طبیعی کشور همه و همه می‌تواند ما را به خوبی به قله پیشرفت و سرافرازی در زندگی مادی و معنوی برساند.» «دنیا امروز فهمیده است دوران تحریم و تحقیر ملت ایران پایان یافته است و باید با ملت ایران تنها با زبان تعظیم و تکریم سخن گفت.»

رئیس جمهور در پیام نوروز ۹۵ خود خطاب به ملت ایران مجدداً برجام را محور سخنان قرار دادو بیان داشت: «ملت ما با همدلی برجام را به فرجام مطلوب رساند، زنجیرهای تحریم را پاره کرد و زمینه را برای فعالیت در زمینه‌های اقتصادی مهیا نمود. تحریم‌های بانکی، مالی، پولی، نفتی، پتروشیمی، بیمه، حمل و نقل و همه تحریم‌های هسته‌ای برداشته شد و شرایط برای فعالیت اقتصادی مردم ما آماده‌تر شد.» «گرچه ملت بزرگ ما که همیشه پیشگام بودند، «برجام دو» را در ۷ اسفند سال گذشته کلید زدند. «برجام دو» همان اقدام مشترک ملی در داخل کشور است که با وحدت، آشتی و با همدلی شروع خواهد شد؛ برجامی که قبل از اقتصاد از اخلاق آغاز می‌شود.»

*بازی دوگانه روحانی و سقوط برجام

با خروج قابل پیش‌بینی آمریکا از برجام روحانی دست به بازی جدیدی در صحنه سیاست خارجی زد. هر روز از گوشه و کنار پاستور اخباری از ایجاد کانال مالی با اروپا به اذهان می‌رسید بمانند این ادعا که ۲۱ آذر ۱۳۹۷ محمود واعظی رئیس دفتر رئیس جمهور در جمع خبرنگاران گفت:«اروپایی ها در حال طراحی مکانیزم اجرای کانال مالی (spv)هستند و به ایران هم گفته‌اند که حداکثر تا ۲ یا ۳ هفته دیگر این طرح اجرا خواهد شد.»

حسن روحانی روز چهارشنبه ۵ اردیبهشت ماه و قبل از خروج آمریکا از برجام در نشست خبری پایان سفر به آذربایجان شرقی در مورد ادامه مسیر برجام اظهار داشت: «اگر اروپایی‌ها قصد دارند، ترامپ را راضی نگه دارند، باید این کار را از جیب خود انجام دهند و ما اجازه نمی‌دهیم از جیب ملت ایران آقای ترامپ را راضی کنند. ایران تا جایی در برجام می‌ماند که منافع ملت ایران در آن تضمین شود.»

رئیس دولت تدبیر و امید ۱۵ مرداد سال جاری در مقابل مرتضی حیدری مجری گفت‌وگوی زنده تلویزیونی با مردم ایران با بیان اینکه ترامپ می‌خواست همه دستاوردها را از ما بگیرد، گفت: آمریکا نمی‌خواست به تنهایی برای تحریم روبروی ایران بیاید بلکه می‌خواست همه دنیا را وادار به تحریم ایران کند. هم اکنون نیز دنیا را به تحریم ایران دعوت می‌کند اما در این کار ناموفق بوده است و اروپایی‌ها هم با آن مخالفت کرده‌اند. همین امروز و در اولین قدم تحریم آمریکا، اروپایی‌ها در برابر آمریکا ایستادگی کردند و آن قانون ممانعت از تحریم یا انسداد را اعلام کردند و گفتند هر شرکتی که با ایران کار می‌کند اگر بخواهد حرف آمریکا را در تحریم قبول بکند و ایران را تحریم کند، اروپا آن را تحریم می‌کند.

روحانی با اشاره به اینکه اروپا امروز روبروی آمریکا ایستاده در حالی که همیشه متحد آمریکا بوده است، افزود: ما امروز در سراسر جهان تنها نیستیم یعنی همه کشورهای جهان به جز چند کشور معدود حامی و طرفدار ایران هستند و ایران را به عنوان، متعهدی که قابل اعتماد است و به عنوان کشوری که در هر تعهدی قابل اعتماد است، می‌شناسند.

مردم منتظرند تا ببینند بالاخره چه زمانی میوه‌های برجام به ثمر می‌نشیند و این نهال خشک شده از چه وقت بارور می‌شود و یا اصلاً این درخت جزو گیاهان میوه ده است و یا درختی برای پهن کردن سایه باقی ماندن در قدرت توسط اصلاح طلبان و یاران روحانی خواهد بود.

*بهره مندی متفاوت روحانی از برجام

رئیس جمهور بهتر از هر کسی می‌داند ایران سهمی از بهره‌مندی در برجام نخواهد داشت اما انزوای سیاسی این واژه می‌تواند پیامدهای منفی بسیاری برای وی داشته باشد لذا باید دید بالاخره چه زمانی تصمیمی صحیح از سوی دولت در مقابل بی‌تفاوتی اروپا به تعهدات خود در برجام را شاهد هستیم.