به گزارش سرویس دفاع و امنیت مشرق، درخت پرثمر خانواده موشک های نقطه‌زن فاتح -۱۱۰ همچنان در حال میوه دادن است و آخرین محصول آن، موشک میانبرد دزفول با برد ۱۰۰۰ کیلومتر نام دارد. این موشک که در آستانه چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب رونمایی شد، موشکی سوخت جامد است که با توجه به برد خود در رده موشک هایی با برد متوسط قرار گرفته و به زودی موشک های قدیمی تر را از عرصه خارج خواهد کرد. به همراه رونمایی از موشک دزفول، برای اولین بار تصاویری از بخش مونتاژ نهایی یکی از کارخانه های زیرزمینی تولید موشک نیز از رسانه ملی پخش شد که انواع موشک های هرمز -۱ و ۲ و نیز فاتح -۱۱۰ را در دست تولید داشت؛ اتفاقی مهم که اهمیت آن کمتر از رسیدن به تکنولوژی ساخت موشک های مدرنی چون دزفول و خرمشهر نیست.

خبر رسمی از آزمایش موفق نسل اول این موشک که فاتح -110A نامیده می شد در شهریور سال ۱۳۸۱ اعلام شد. ریاست وقت سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع، در آن زمان اعلام کرد در پروژه ساخت این موشک، فناوری پیشران سوخت جامد مرکب پیشرفته پایه گذاری شده و آزمایش موفق سامانه های فوق مدرن هدایت و کنترل ساخته شده برای این موشک، از دستاوردهای بسیار مهم این پروژه به شمار می رود. وی همچنین گفت با توجه به دقت اصابت این موشک به هدف می توان با اطمینان اعلام کرد فاتح -110A از دقیق ترین موشک های زمین به زمین ساخته شده در جهان محسوب می شود. در واقع همین مطالب سبب شد تا از ابتدا فاتح -۱۱۰ سکاندار دقت در بین موشک های ایرانی باشد.

موشک سوخت جامد کوتاه برد فاتح -۱۱۰

از کجا شروع کردیم؟

ایده ساخت این موشک برای در اختیار داشتن سلاحی با برد کوتاه و سوخت جامد، توسط شهید طهرانی مقدم و از ترکیب قابلیت های راکت زلزال با موشک تندر -۶۹ ارائه شد. زلزال به عنوان یک راکت سوخت جامد با برد بیش از ۲۰۰ کیلومتر در برخی نمونه های خود و توان حمل سرجنگی چند صد کیلوگرمی نشان دهنده یک بستر مناسب برای رفع نیاز به موشکی دقیق و سریع بود. از سوی دیگر موشک تندر -۶۹ که هر چند بردی کمتر از زلزال داشت اما با برخورداری از سامانه های هدایت مختلف از دقت خوبی برخوردار بود که به واسطه استفاده از سطوح کنترلی تا انتهای مسیر امکان اصلاح خطاهای حرکتی را برای رسیدن به مختصات تعیین شده داشت.

وجود این قابلیت ها در موشک فوق سبب شده بود که با وجود مشکلات مختلف از خارج تهیه شود. اما تندر -۶۹ دارای یک پیشران اولیه سوخت جامد و پیشران اصلی سوخت مایع بود، بنا بر این بسیاری از مشکلات موشک های سوخت مایع سطح به سطح مانند اسکاد و شهاب را داشت. از این رو ترکیب قابلیت های دقت و هدایت آن با یک راکت سوخت جامد نوید دهنده رسیدن به سامانه مطلوب بود.

موشک تندر (سمت راست) و راکت زلزال -۳ (سمت چپ)

برد نسل اول فاتح -۱۱۰، برابر ۲۰۰ کیلومتر، نسل دوم ۲۵۰ و نسل سوم و چهارم آن ۳۰۰ کیلومتر عنوان شده است. تفاوت نسل سه و چهار فاتح -۱۱۰ در مسائلی نظیر افزایش دقت نقطه زنی، افزایش طول عمر موشک، کاهش زمان استقرار و آماده سازی برای شلیک، کاهش زمان آزمایش های قبل از پرتاب و حذف نیاز به بازدیدهای دوره ای کوتاه مدت و نیز خروج سریعتر پرتابگر از محل پرتاب بوده است.

نسل چهارم موشک فاتح -۱۱۰

از فاتح تا هرمز و ذوالفقار

نسل های مختلف فاتح -۱۱۰ و نمونه ضد کشتی توسعه یافته از روی آنها با نام خلیج فارس و همچنین نمونه های راداری ضد کشتی و ضد رادار با نام های هرمز -۱ و ۲ -که هر سه برد ۳۰۰ کیلومتری دارند- از جهت پیکربندی کاملاً مشابه فاتح -۱۱۰ هستند. سرجنگی این موشک ها در نمونه های مختلف بین ۴۵۰ تا ۶۵۰ کیلوگرم، سرعت نهایی آنها ۳ ماخ برای موشک خلیج فارس و تا ۵ ماخ برای سایر نمونه ها و خطای آنها کمتر از ۵ متر در نمونه های آخر ذکر شده است.

مدت زمان پرواز موشک های فاتح -۱۱۰ در بیشینه برد در حدود ۵ دقیقه برآورد شده که این زمان حتی با فرض کشف عملیات شلیک موشک، عملاً فرصت اندکی برای واکنش به دشمن می دهد در حالیکه معمولاً به دلیل ابعاد کوچک موشک و پرتابگر آنها، احتمال کشف پیش از شلیک پائین می آید.

موشک های هرمز -۱ و ۲ روی پرتابگر دو فروندی

اما پس از چند از سال از معرفی نسل چهارم در سال ۱۳۸۹، نسل بعدی با نام فاتح -۳۱۳ در سال ۱۳۹۴ معرفی شد که برد آن به ۵۰۰ کیلومتر افزایش یافته بود. این موشک تفاوت های جزئی در شکل بالک های پایدارساز انتهایی با نمونه های قبلی داشت. در زمان رونمایی از فاتح -۳۱۳ اعلام شد در این موشک علاوه بر سبک سازی بدنه، از نسل پیشرفته ای از پیشران سوخت جامد مرکب به علاوه سامانه های هدایت، کنترل و ناوبری جدیدتر استفاده شده که دقت نقطه زنی در اصابت به هدف را در آزمایش ها اثبات کرده است.

فاتح -۳۱۳

یک سال بعد در هفته دفاع مقدس، اما جهش دیگری در عرصه موشک های سوخت جامد کوتاه برد و راهکنشی (تاکتیکی) به نام موشک ذوالفقار معرفی شد که بعدها معلوم شد با وجود اینکه این موشک در سطح راهکنشی طراحی شده اما دارای آثار راهبردی است. این موشک دارای برد ۷۰۰ کیلومتر و مجهز به کلاهک ۵۷۹ کیلوگرمی معرفی شد. نمایش تصاویر نمونه های تولیدی این موشک در ۴ مهر سال ۱۳۹۵ نشان داد که ذوالفقار مراحل آزمایش را بی سر و صدا به پایان رسانده و آماده تحویل به نیروی هوافضای سپاه است.

موشک ذوالفقار

در تابستان سال ۱۳۹۷ یک نسل جدید از موشک های فاتح با جستجوگر تصویرساز حرارتی به نام فاتح مبین رونمایی شد. از مقایسه ابعاد به نظر می رسد این موشک بردی مشابه نسل آخر فاتح -۱۱۰ یعنی ۳۰۰ کیلومتر دارد. در این موشک از یک جستجوگر جدید و پیشرفته استفاده شده که فاتح مبین را در یافتن اهداف در شب و روز و شرایط آب و هوایی مختلف در خشکی و دریا توانمند می سازد. در زمان رونمایی وزیر دفاع به قابلیت توسعه این سرجستجوگر روی موشک های دیگر از جمله ذوالفقار اشاره کرد.

موشک دزفول نیز به عنوان جدیدترین محصول موشکی کشور که قاعدتاً از توسعه موشک ذوالفقار به دست آمده در ۱۸ بهمن ۹۷ رونمایی شد. در واقع می توان این دو موشک را در یک نسل تقسیم بندی کرد که از مقایسه مشخصات ظاهری و تفاوت های این دو با سایر اعضای خانواده فاتح -۱۱۰ نیز قابل تأیید است. تمامی موشک های خانواده فاتح و نسل های جدیدتر آن یعنی ذوالفقار و دزفول، قابلیت هدایت تا لحظه آخر اصابت به هدف را دارند.

موشک های فاتح -۱۱۰ (بالا)، ذوالفقار و دزفول

مهمترین ویژگی های فنی و عملیاتی موشک دزفول

از مقایسه تصاویر موشک فاتح -۱۱۰ نسل چهارم و نیز نمونه های شلیک شده در رزمایش های پیامبر اعظم (ص) با موشک های ذوالفقار و دزفول می توان به افزایش نسبی طول و قطر موشک های جدید پی برد. بنا بر اطلاعات منتشر شده از موشک ذوالفقار، طول این موشک ۱۰.۳ متر و قطر آن ۶۸ سانتیمتر است که به ترتیب حدود ۱۷ و ۱۱ درصد افزایش را نسبت به فاتح -۱۱۰ نشان می دهد. به نظر می رسد قطر بدنه در دزفول، مشابه ذوالفقار حفظ شده اما طول موشک کمی نسبت به آن افزایش داشته که به خصوص در ناحیه سرجنگی نیز این افزایش طول مشهود است. بدیهی است که افزایش طول دزفول در ناحیه بدنه، صرف افزایش میزان سوخت در پیشران سوخت جامد شده است. موشک ۴۶۲۰ کیلوگرمی ذوالفقار نسبت به فاتح -۱۱۰ حدود ۳۹ درصد سنگین تر است.

به علاوه تفاوتی نیز در چیدمان اجزای هدایتی در راستای طولی در ذوالفقار و دزفول نسبت به نسل فاتح دیده می شود. نکته بسیار مهم دیگر، تغییر شکل دماغه ذوالفقار و دزفول است. ب ا مراجعه به منابع معتبر علمی در اینترنت در زمینه دانش موشک ها می توان دید این شکل زمانی استفاده می شود که سرعت موشک، هایپرسونیک (بالای ۵ برابر سرعت صوت) بوده و برای کاهش حرارت تولیدی در این سرعت ها، راهکار افزایش انحنای نوک دماغه به کار گرفته می شود که سبب انتقال حرارت کمتری به موشک می شود. به علاوه در کنار استفاده از این طرح از مواد فنا شونده که در اثر حرارت از بین می روند تا بخش زیرین سالم بماند نیز استفاده می شود که تصاویر موشک های ذوالفقار و دزفول مؤید همین مطلب است.

بخش دماغه در فاتح -۱۱۰ (راست) و ذوالفقار (وسط) و دزفول (چپ)

مشابه همین رویه در ناحیه بالک کنترلی موشک های ذوالفقار و دزفول نیز دیده می شود که در مقایسه با فاتح-۱۱۰، تغییراتی داشته است. نکته دیگر اینکه بالک های پایدارساز موشک، نشان می دهد "دزفول" نسبت به ذوالفقار به طور کلی به سرعت های بالاتری تا پیش از جدایش بدنه دست می یابد.

فاتح -۱۱۰ (راست بالا)، ذوالفقار (چپ بالا) و دزفول (پائین)

بنا بر این سرعت موشک های ذوالفقار و دزفول از نسل های قبلی فاتح-۱۱۰ که ۱.۵ کیلومتر بر ثانیه (نزدیک ۵ برابر سرعت صوت) سرعت داشتند بیشتر شده که البته برای گرفتن فرصت واکنش از دشمن و طی مسیر طولانی تر برد موشک ذوالفقار در زمان مناسب و نه خیلی بیشتر از فاتح -۱۱۰ امری مهم است. دزفول علاوه بر پرتابگرهای مرسوم تک فروندی احتمالاً از پرتابگر دو فروندی و چهار محوره توسعه یافته برای ذوالفقار استفاده خواهد کرد.

پرتابگر دو فروندی موشک ذوالفقار

کلاهک پیشرفته، پیام مهم به مخاطبان "دزفول"

قابلیت متفاوت موشک های ذوالفقار و دزفول نسبت به سایر سامانه های برد کوتاه تا متوسط، امکان جداشدن سرجنگی آنها است. در واقع این دو موشک از این نظر مشابه موشک های بالستیک برد متوسط و بلند عمل می کند. این امر ضمن کاستن از اثرات منفی اتصال بدنه به سرجنگی در فاز نهایی حمله بر روی خطای اصابت و برد موشک، سبب کاهش امکان ردیابی و کاهش احتمال اصابت موشک های پدافندی دشمن به سرجنگی می شود. خطای موشک ذوالفقار در کلیپ تصویری بخش شده از صدا و سیما کمتر از ۱۰ متر عنوان شده که به موشک آن امکان حمله به انواع مختلفی از اهداف شامل ساختمان ها، امکان حساس، رادارها و … را می دهد.

طبیعتاً با توجه به دقت نقطه زنی چند متر برای موشک های با برد بیشتر از ذوالفقار که در ایران حاصل شده، برای موشک دزفول نیز قابلیت نقطه زنی و دقت احتمالاً بهتر از ۱۰ متر تثبیت شده است.

نمایش گرافیکی جدایش سرجنگی موشک ذوالفقار

در تصاویر گرافیکی منتشر شده از عملکرد موشک ذوالفقار به نظر می رسید که بخش سرجنگی پس از جدایش، از یک پیشران مجزا نیز بهره می برد. هر چند که منابع رسمی هنوز چنین قابلیتی را برای ذوالفقار بیان نکرده اند اما در صورت وجود این توانایی، قطعاً در موشک دزفول که توسعه یافته از موشک ذوالفقار است نیز این قابلیت ایجاد شده.

یک تفاوت ظاهری ذوالفقار و دزفول، تفاوت در شکل ناحیه جلویی سرجنگی دزفول است. بخش سرجنگی در موشک دزفول، کمی کشیده تر از ذوالفقار است که یک دلیل آن می تواند مربوط به مسائل پایداری دینامیکی باشد. به گفته فرمانده نیروی هوافضای سپاه، با وجود حجم یکسان مواد منفجره در دزفول و ذوالفقار، موشک جدید به واسطه به کارگیری نوع مواد منفجره پیشرفته تر، قدرت تخریبی ۲ برابر نسبت به ذوالفقار دارد.

ذوالفقار (بالا) و دزفول (پائین)

نکته دیگر در مورد موشک دزفول، نوع رنگ به کار رفته روی بدنه آن است. در تصاویر، یکی از موشک های در حال مونتاژ دارای یک رنگ خاکستری شبیه به طیف رنگ های جاذب امواج رادار به کار رفته در هواپیماهای مدرن غربی دیده می شد. در صورت صحت این گمانه، قطعاً بازتاب راداری موشک دزفول به به کارگیری چنین رنگی کاهش یافته و احتمال کشف آن توسط سامانه های دفاعی دشمن کاهش می یابد.

بدنه، بلوک هدایت و کنترل و ناوبری و نیز سرجنگی در ذوالفقار و دزفول (پائین)

همچنین از تصاویر کارخانه تولید موشک دزفول به نظر می رسد دقت بالایی در مراحل مونتاژ این موشک به عمل می آید.

عملیات هایی که موشک های نقطه زن سپاه شاهکار کردند

کمتر از یک سال از معرفی موشک ذوالفقار و به دنبال حمله تروریست ها به مرقد امام راحل و مجلس شورای اسلامی در خرداد ۱۳۹۶، نیروی هوافضای سپاه در ۲۸ خرداد حمله موشکی را با نام لیله القدر علیه مواضع گروه داعش در شهر دیرالزور سوریه انجام داد. در این حمله برق آسا ۴ موشک ذوالفقار و ۲ موشک قیام مورد استفاده قرار گرفته که همگی با دقت هر چه تمام به اهداف از پیش تعیین شده یعنی ساختمان های محل تجمع نیروهای داعش اصابت کردند.

شلیک یکی از موشک های ذوالفقار در عملیات لیله القدر

با این حمله علاوه بر نشان دادن توان عملیاتی موشکی، دقت بالای موشک های ایرانی در میدان عمل و در حال خدمت بودن موشک جدید ذوالفقار و نیز وجود سرجنگی هدایت شونده برای موشک قیام که دقت نقطه زنی را برای آن ایجاد کرده به یکباره اثبات شد. این موشک ها از دو منطقه در استان های کرمانشاه و کردستان شلیک شده مسافت هایی بین ۶۰۰ تا ۶۸۰ کیلومتر را طی کردند. تصاویر اصابت این موشک ها به هدف به طور زنده توسط پهپادهای سپاه به مراکز فرماندهی در کشور منتقل شده و پس از اعلام خبر این عملیات، در دسترس مردم نیز قرار گرفت.

این موشک ها تنها دقایقی پس از تأیید عوامل مرتبط با نیروی قدس سپاه مبنی بر حضور برخی سران داعش در ساختمان های یاد شده و نیز تجمع این نیروها شلیک شده و در زمانی که می توان آن را کمتر از ۱۰ دقیقه تخمین زد به هدف رسیدند. بنا بر اطلاعات کسب شده بیش از ۱۷۰ نفر از تروریست های داعشی شامل چند مهره کلیدی این گروه در عملیات فوق که به نام عملیات لیله القدر نامگذاری شده بود به هلاکت رسیدند.

با وجود تنبیه سخت تروریست های داعشی، سران جنایتکار آمریکا و کشورهای مرتجع منطقه از این گوشمالی سخت درس عبرت نگرفته و یک حمله ناجوانمردانه دیگر را به مراسم رژه نیروهای مسلح در ۳۱ شهریور ۹۷ در شهر اهواز ترتیب دادند. حدود ۱۰ روز بعد، نیروی هوافضای سپاه پاسداران با یک عملیات ترکیبی موشکی و پهپادی به نام ضربت محرم، مجدداً ۴ موشک ذوالفقار و دو موشک قیام را به سمت مواضع تروریست ها در شرق فرات در خاک سوریه شلیک کرد که با دقت تمام، ساختمان های مستحکم شده مراکز استقرار فرماندهان تروریست ها و اهداف دیگری را منهدم کرد.

شلیک موشک های ذوالفقار در عملیات ضربت محرم

دزفول تا اسرائیل می رسد؟

این دو حمله نشان داد که ذوالفقار موشکی چابک و آماده رزم با قابلیت اطمینان مناسب است که می توان در یک عملیاتی ضربتی و غافلگیرانه روی آنها حساب باز کرد. بنا بر این موشک دزفول نیز که بر اساس تجربه ذوالفقار و البته نسل فاتح توسعه یافته، تیر غیب دیگری بر پیکر دشمنان ایران اسلامی اما در برد بیشتر خواهد بود. دزفول ۱۰۰۰ کیلومتری با حدود ۴۲ درصد برد بیشتر نسبت به ذوالفقار قطعاً شهر راهبردی حیفا در سرزمین های اشغالی را به راحتی مورد اصابت قرار می دهد و اگر برد آن کمی بیشتر از ۱۰۰۰ کیلومتر باشد، تل آویو را نیز زیر تیغ خود خواهد داشت. این موشک در صورت رسیدن به برد ۱۱۱۸ کیلومتر، توانایی پوشش دادن تمام سرزمین های اشغالی را در صورت شلیک از مرز غربی کشور خواهد داشت. به گفته فرمانده نیروی هوافضای سپاه، موشک دزفول ظرف ۵ تا ۶ دقیقه آماده شلیک می شود. دزفول و ذوالفقار با برد ۱۰۰۰ و ۷۰۰ کیلومتری خود عملاً موشک اسکندر روسی را را پشت سر گذاشته اند؛ موشکی که غربی می گفتند زمانی ایران به دنبال آن بود اما اعتماد به متخصصان و متعهدان داخلی باعث شد همانها، فاتح -۱۱۰ و سایر نمونه های آنرا بسازند.

فاصله تا سرزمین های اشغالی از مرز غربی ایران

می توان انتظار داشت در آینده قابلیت ضدکشتی با جستجوگر اپتیکی و نیز قابلیت های ضد رادار و ضد کشتی موشک های هرمز -۱ و ۲ در موشک های ذوالفقار و دزفول نیز پیاده سازی شده و شاهد توسعه موشک های ضد کشتی و ضد رادار با برد ۷۰۰ و ۱۰۰۰ کیلومتر باشیم. در این صورت هواگردهای مستقر روی ناوهای هواپیمابر و موشک های کروز شلیک شونده از ناوشکن های دشمن باید از دستکم ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ کیلومتر دورتر از مرزهای ایران مأموریت خود را آغاز کننده به معنی کاهش توان نفوذ آنها به داخل کشور (با فرض عبور از پدافندهای مرزی) منجر می شود. روزگاری دشمن بیش از ۱۰۰۰ موشک به شهر دزفول در ایران شلیک کرد تا مقاومت آن را در هم بشکند اما امروزه موشک دزفول از ایران تا ۱۰۰۰ کیلومتر آماده در هم شکستن دشمن است.