سرویس جهان مشرق- بیستم مه ۲۰۱۷ میلادی، دانلد ترامپ رئیس‌جمهور جدید آمریکا چهار ماه بعد از ورود به کاخ سفید، اولین سفر خارجی خود را به عربستان انجام داد. معروف شده که هدف او به دست آوردن دل ریاض برای دوشیدن گاو بوده است. اما مگر دست دیگری غیر از آمریکا نیز در کار بوده؟ در واقع پرسش این است که پول سعودی‌ها چرا از اختیار آمریکایی‌ها خارج می‌شود و به جای آمریکا به کجا می‌رود؟

پول سعودی‌ها چرا از اختیار آمریکا خارج می‌شود؟

همه شواهد نشان می‌دهد چهار دهه بعد از ایران، حالا زمان آن رسیده که دومین پایه از هژمونی واشینگتن در منطقه نیز متزلزل شود، البته به دلیلی دیگر. در مورد ایران، این قدرتمندشدن مردم بود که ایالات متحده را بیرون راند اما در مورد عربستان،‌ این ضعیف‌شدن آمریکا است که دیگر زیر چترش ماندن را بیخاصیت کرده است. آمریکا نه می‌خواهد، و نه می‌تواند، باز هم خرابکاری‌هایش در منطقه را به دست عربستان انجام دهد و با حمایت مطلقش، ریاض را از پیامدها مصون نگه دارد.

دوران ریاست‌جمهوری اوباما و ترامپ نمونه‌هایی واضح از تغییر رابطه آمریکا با عربستان است. اگر پیش از این ریاض و واشینگتن در مسائل کلان منطقه با یکدیگر همراه بودند، این بار مواضع رسمی و علنی آنها بارها علیه یکدیگر منتشر شد که برجام یکی از آنها بود. در واقع عربستان همچنان توقع داشت که از منافعی که برای خود تعریف کرده، حمایت شود، اما نشد. 

اگر اوباما نمادِ نخواستن بود، ترامپ نماد نتوانستن شده است. واشینگتن در دوران ترامپ نتوانست بر افتضاح قتل خاشقجی و فاجعه انسانی در یمن سرپوش بگذارد یا از ورود ریاض به جنگی دیگر حمایت مالی به عمل آورد. به همین دلیل ترامپ بارها از ریاض خواست که اگر می‌خواهد آمریکا از جنگی دیگر توسط عربستان حمایت کند، خودش باید همه هزینه‌اش را بدهد. همین دوشنبه بود که یک پنل از متخصصان بار دیگر در گزارشی به جنایت جنگی عربستان و حامیان نظامی‌اش اشاره کرد.

این همه در حالی است که ترامپ برای اینکه عربستان از زیر چتر آمریکا خارج نشود، این کشور را محور برنامه خود برای غرب آسیا قرار داده بود یا به عبارت دیگر دست پیش گرفته بود تا پس نیافتد. ترامپ همچنین تلاش کرد رابطه دوستانه میان دامادش جرد کوشنر با بن سلمان را تقویت کند تا اعتماد ریاض را از دست ندهد. اما حالا بعد از سوریه، یمن نیز به نمایش کاملی از شکست پروژه‌های مشترک آنها تبدیل شده و احتمالاً معامله قرن نیز سومی خواهد بود.

پول سعودی‌ها به کجا می‌رود؟

مهمترین نامزد برای افزایش همکاری اقتصادی با عربستان، چین است. اساساً توسعه قدرت چین و روسیه در منطقه، شتابِ خروج عربستان از زیر چتر آمریکا را بیشتر کرده و روندها حاکی است عربستان بیش از آنکه بخواهد خود را درگیر پیامدهای همکاری سیاسی با آمریکا بکند، تمایل دارد همکاری اقتصادی با چین را گسترش دهد.

مارس ۲۰۱۷ بود که شی جین پینگ بعد از دیدار با پادشاه و ولیعهد عربستان گفت دستاورد گفتگوها «فراتر از انتظارمان» بوده است. فوریه سال جاری یک توافق اقتصادی و تجاری ۲۸ میلیارد دلاری میان دو کشور به امضا رسید که یکی از بخش های معظم آن، همکاری در تأسیس پالایشگاه برای چین است. عربستان قرار است صادرات نفتش به چین را افزایش دهد، نفتی که در این پالایشگاه چینی پالایش خواهد شد. این مهم است زیرا فروش نفت به آمریکا یکی از عوامل اصلی پیوند دو کشور بود اما آمارها نشان می‌دهد ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ میلادی کمتر از هر سال دیگری طی ۲۰ سال گذشته نفت خریده است.

آنتونی هاف مدیر برنامه بازارهای جهانیِ نفت در مرکز مطالعات سیاست انرژی دانشگاه کلمبیا می‌گوید «این تغییرات از جهتی ناشی از رشد اقتصادی چین و از جهت دیگر ناشی از وابستگی خاورمیانه به درآمدهای نفتی و گازی است». به نظر او حرکت برخی کشورهای منطقه به سمت صنایع پایین‌دستی به همین دلیل است که خریداران غربیِ نفت خام، کمتر شده‌اند.

جمع‌بندی

همه اینها بدان معنا نیست که قرار است به زودی قطع رابطه سیاسی یا همکاری اقتصادی میان عربستان و آمریکا انجام شود یا اینکه عربستان همان گونه که منحصراً به آمریکا وابسته بوده، قرار است مستعمره چین شود! بحث در مورد کاهش وابستگی اقتصادی عربستان به آمریکا، و در نتیجه تغییر شرایط همکاری سیاسی آنها در منطقه است. عربستان گزینه‌های دیگری نیز برای گسترش پیوندهای اقتصادی‌اش دارد، از جمله روسیه و هند.

اکنون ایالات متحده در یک دوراهی قرار گرفته است. هر چه جنگ تجاری آمریکا با چین اوج می‌گیرد، ترامپ بیش از پیش وسوسه می‌شود از متحدانِ واشینگتن در منطقه بخواهد از افزایش شتابان همکاری اقتصادی با چین منصرف شوند. اما از طرفی نیز بیم دارد سود این همکاری از سویی، کاهش قدرت آمریکا از سوی دیگر و منحصرنبودن همکارانِ جدید اقتصادیِ منطقه به چین موجب شود چنین درخواستی با دست ردِ متحدانش روبرو شود، به ویژه اینکه آمریکاستیزی در منطقه بالا گرفته و سران عرب می‌توانند با یک ژست استقلال‌طلبانه، دل‌هایی از شهروندان‌شان را به خود متمایل کنند.

منابع

https://www.usnews.com/news/the-report/articles/2019-08-23/saudi-arabia-longtime-us-ally-builds-ties-with-china

https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_international_presidential_trips_made_by_Donald_Trump

https://www.theguardian.com/world/2019/sep/03/uk-us-and-france-may-be-complicit-in-yemen-war-crimes-un-report

https://www.seattletimes.com/business/saudi-kings-visit-highlights-chinas-middle-east-engagement