سرویس جهان مشرق - فارن پالیسی در گزارشی به بررسی فعالیت‌های و تلاش‌های گسترده اولیانوف فرستاده روسیه در مذاکرات وین پرداخت و با تشبیه او به قهرمان باورنکردنی توافق هسته‌ای نوشت: دسامبر سال گذشته، در شرایطی که ایران اجازه نظارت بین‌المللی بر روی یکی از تأسیسات هسته‌ای حیاتی‌اش را نمی‌داد و گفتگوها در وین بر سر برنامه هسته‌ای این کشور در آستانه شکست بود، مذاکره‌کننده ارشد روسیه در گفتگوها توافقی را از طریق میانجی‌گری جوش داد که دسترسی بازرسان را امکان‌پذیر می‌ساخت و مانع بروز یک بحران دیپلماتیک بزرگ می‌شد.
مخاطبان گرامی، آنچه در ادامه می‌خوانید صرفاً ترجمه گزیده گزارش‌ها و مقالات مذکور است و محتوا و ادعاهای مطرح‌شده در این گزارش صرفاً جهت تحلیل و بررسی رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌ها، مؤسسات مطالعاتی و رسانه‌های غربی منتشر شده است و هرگونه ادعا و القائات احتمالی این مقالات هرگز مورد تأیید مشرق نیست.
تأثیر دیپلماسی توئیتری اولیانوف در پیشبرد مذاکرات
این مجله آمریکایی می‌نویسد: میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در گفتگوهای هسته‌ای با ایران به قهرمان باورنکردنی توافق هسته‌ای تبدیل شده است، توافقی که جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا از آن به‌عنوان هدف اصلی سیاست خارجی خود در خاورمیانه یاد کرده است. مقامات ارشد آمریکا و دیگر ناظران اولیانوف را تحسین کرده‌اند و معتقدند که او به حفظ گفتگوها کمک کرده است.
در این راستا، اولیانوف به واسطه پیام‌هایش در توییتر تا حدودی معروف شده است. او در توییتر یک تنه نقش مورخ و مشوق توافق هسته‌ای را ایفا می‌کند و در عین حال تلاش‌های آمریکا به منظور اعمال فشار سیاسی و اقتصادی ضد دولت ایران را به چالش می‌کشد.
یک دیپلمات ارشد که با اولیانوف درباره دیپلماسی توییتری‌اش صحبت کرده و نمی‌خواست نامش فاش شود، در این خصوص اظهار داشت: «او پتانسیل شکل‌دهی به رسالت خبری در توییتر را مشاهده می‌کرد. او جای دنجی پیدا کرده بود.»
اولیانوف به سخنگوی غیررسمی مذاکرات تبدیل شده است
علی واعظ کارشناس امور ایران در گروه بین‌المللی بحران از مؤسسات حامی بازگشت به گفتگوهای هسته‌ای در این باره گفت: «پیام‌های توییتری اولیانوف بیش از همه شبیه به‌روزرسانی‌های آنی اخبار در خصوص تلاش‌های دیپلماتیک جاری در پشت درهای بسته هستند. دیپلمات‌های غربی در قالب ارزیابی‌های خود اندکی کم‌حرف هستند؛ ایرانی‌ها همیشه درباره میزان پیشرفت‌ها اغراق می‌کنند، و چینی‌ها حرف‌هایشان را در دل نگاه می‌دارند. در نتیجه، او [اولیانوف] به صورت پیش‌فرض به سخنگوی غیررسمی مذاکرات تبدیل شده است.»
واعظ افزود: «او یک دیپلماتیک کلاسیک است، چرا که به گونه‌ای خستگی‌ناپذیر دوست دارد نیمه پر لیوان را ببیند و در عین حال در نبردهای دیپلماتیک چندجانبه شرکت می‌جوید. او طی چند ماه گذشته ده‌ها بار گفتگوهای هسته‌ای با ایران را از شکست نجات داده و مانع برهم خوردن روابط میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شده است.»
اولیانوف حامی اصلی ایران است
اما منتقدان اولیانوف می‌گویند این دیپلمات روس صرفاً همسو با نقش سنتی دولت متبوعش به‌عنوان حامی اصلی ایران عمل می‌کند و دست به تلاش‌های دیپلماتیک می‌زند تا از اهرم فشار آمریکا بکاهد و بهترین توافق ممکن را برای یک کشور متکی رقم بزند. منتقدان معتقدند که آمریکا و دیگر دولت‌های غربی از روی نابخردی نقش بیش از حد برجسته‌ای برای نماینده روسیه به‌عنوان میانجی میان واشنگتن و تهران در نظر گرفته‌اند. آمریکا و ایران در وین مذاکرات مستقیم با یکدیگر ندارند.
انتقاد شدید مؤسسه ضدایرانی از نقش روسیه در احیای برجام
این گزارش در ادامه می‌افزاید: ریچارد گلدبرگ مشاور ارشد اندیشکده بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها از مؤسسات منتقد توافق هسته‌ای در این خصوص اظهار داشت: «اولیانوف متحد ایرانی‌ها و تحت امر مسکو است. اگر فرمان رانندگی در مذاکرات با ایران را به روس‌ها دهید، نتایجی که رقم می‌خورند آشکارا روس‌ها را همه‌کاره می‌سازند.»
گلدبرگ افزود: «وقتی بحث محافظت از کشورهای وابسته‌ای به میان می‌آید که به خاطر مسائل مرتبط با کنترل تسلیحاتی در معرض فشارهای جامعه بین‌المللی قرار دارند، من اولیانوف را یکی از مأموران اصلی پیکار دروغ‌پراکنی روسیه می‌دانم.» گلدبرگ در توییتر با اولیانوف بگومگو داشته است. او گفت که اولیانوف هدایتگر تلاش‌ها در وین به منظور ایجاد تردید در خصوص استفاده بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه از سلاح‌های شیمیایی و محافظت از حکومت وی در برابر انتقادات یا تحریم‌ها بوده است. گلدبرگ اظهار داشت: «او یکی از بزرگ‌ترین حامیان علنی حکومت اسد بوده است.»
اولیانوف در بیرون هتل گراند وین واقع در شهر وین، جایی که گفتگوهای هسته‌ای با ایران پشت درهای بسته در حال انجامند
روابط دوستانه آمریکا و روسیه در وین برخلاف موضوع اوکراین
با این وجود، دیپلماسی روسیه در قضیه ایران با رویکرد خصمانه این کشور در قبال طیف دیگری از مسائل کاملاً در تضاد است. روسیه از جمله بیش از ۱۰۰۰۰۰ نیرو در امتداد مرکز با اوکراین مستقر کرده که این امر موجب بیم و نگرانی در میان مقامات اوکراینی و آمریکایی شده مبنی بر اینکه روسیه قصد حمله دارد.
در حقیقت، گفتگوهای وین در شرایطی در حال انجام است که آمریکا و روسیه در مسیر تشدید رویارویی قرار دارند. بایدن مشغول تفکر و تأمل در خصوص احتمال اعزام هزاران سرباز آمریکایی به کشورهای حوزه دریای بالتیک در مجاورت اوکراین است و وزارت امنیت داخله آمریکا هشدار داده که مسکو اگر به این نتیجه برسد که پاسخ آمریکا یا ناتو به حمله احتمالی روسیه به اوکراین امنیت ملی‌اش را تهدید می‌کند، شاید آماده حمله سایبری به زیرساخت‌های حساس آمریکا باشد. ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه اخیراً تهدید کرده که اگر آمریکا و متحدانش در ناتو به آنچه که او اقدامات پرخاشگرانه در امتداد مرز روسیه می‌انگارد ادامه دهند، «تدابیر نظامی ـ فنی تلافی‌جویانه» ضد آنها اتخاذ خواهد کرد.
اما روابط میان آمریکا و روسیه در وین قطعاً دوستانه بوده است. آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا در پی ملاقات با سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه در وین در روز ۲۱ ژانویه گفت که گفتگوها درباره ایران «مثالی است از اینکه چگونه آمریکا و روسیه می‌توانند در خصوص مسائل امنیتی مورد نگرانی دو طرف با یکدیگر همکاری کنند.» بلینکن گفت که روزنه باریک دستیابی به توافق به سرعت در حال بسته شدن است و اینکه بازگشت به توافق هسته‌ای در صورت عدم حصول توافق طی چند هفته آینده شاید ناممکن گردد.
اختلاف در تیم مذاکره‌کننده آمریکا
در همین حال، تیم مذاکره‌کننده آمریکا تحت هدایت رابرت مالی نماینده ویژه این کشور به نظر در خصوص میزان انعطاف‌پذیری در گفتگوهای هسته‌ای دچار اختلاف‌نظر است. روزنامه «وال‌استریت ژورنال» گزارش داد که ریچارد نفیو معاون رابرت مالی و یکی از معماران توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ پس از طرفداری از اتخاذ یک رویکرد سخت‌تر در قبال ایران از تیم مذاکره‌کننده جدا شده است. دو عضو دیگر تیم مذاکره‌کننده آمریکا نیز طبق گزارش مذکور به دلایل مشابهی از این تیم جدا شده‌اند. سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا به درخواست ایمیلی جهت اظهارنظر درباره این گزارش پاسخی نداد. اما یک مقام دیگر آمریکایی در گفتگو با نشریه «فارین پالیسی» بر اصل ماجرا صحه گذاشت. اما این اختلافات داخلی احتمالاً تأثیر چندانی بر تعاملات آمریکا و متحدان غربی‌اش با روسیه در خصوص گفتگوها پیرامون توافق هسته‌ای موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام نداشتند.
سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا به نشریه «فارین پالیسی» گفت: «روسیه شریک مهمی در این گفتگوهاست. ما تعاملات سازنده‌ای با روسیه و از جمله اولیانوف در خصوص بازگشت دوسویه به برجام داریم، چرا که روسیه نیز مشترکاً علاقمند است تا مطمئن شود که ایران هرگز به سلاح هسته‌ای دست پیدا نمی‌کند.»
یک دیپلمات ارشد غربی به شرط فاش نشدن نامش به نشریه «فارین پالیسی» گفت: «روسیه همانند ما ایرانِ هسته‌ای را یک تهدید بی‌ثبات‌کننده [در خاورمیانه] قلمداد می‌کند. بنابراین، اگرچه [در خصوص ایران] کاملاً همفکر نیستیم و در رابطه با موازنه میان فشار و تحریم و مشوق‌ها و مجازات‌ها اختلاف‌نظر داریم، اما فکر نمی‌کنم در خصوص چگونگی نگریستن به مسئله تا این حد از هم دور باشیم.»
موضوعات دیگر را وارد موضوع توافق هسته‌ای نمی‌کنیم
اولیانوف ماه قبل در گفتگو با نشریه «فارین پالیسی» اظهار داشت: «ما آدم‌های عاقل و بالغی هستیم؛ ما عملگرا هستیم.» او توضیح داد که مسائل ستیزه‌جویانه‌ای نظیر درگیری بر سر اوکراین به گفتگوها بر سر ایران سرایت نمی‌کنند. اولیانوف افزود: «ما آماده همکاری با یکدیگر در خصوص مسائل مشترک هستیم. ایران نمونه‌ای از آنهاست. ما مشترکاً علاقمند به احیای برجام هستیم و این اهداف عملگرایانه را با یکدیگر قاطی نمی‌کنیم.»
او اظهار داشت: «ما هرگز درباره اوکراین، آمریکای لاتین، یا استرالیا یا موارد دیگر گفتگو نمی‌کنیم. ما این اهداف عملگرایانه را [با] دیگر مسائل خارجی که ربطی به گفتگوهای هسته‌ای با ایران ندارند، اضافه نمی‌کنیم. وظیفه ما بسیار عملگرایانه است و ما بر روی آن تمرکز می‌کنیم.»
اولیانوف گفت که تصمیم دونالد ترامپ رئیس‌جمهور وقت آمریکا در خصوص خروج از توافق هسته‌ای در ماه مه ۲۰۱۸ و تشدید تحریم‌ها ضد تهران به‌عنوان بخشی از «پیکار فشار حداکثری کاملاً به ضرر آمریکا، اسرائیل، و عملاً همه تمام شده است، چرا که ایران به این نتیجه رسید که اگر طرف دیگر، یعنی آمریکا، به تعهداتش عمل نکند، در آن صورت می‌تواند از تعهدات خود در قبال برجام به میزان چشمگیری عدول کند ــ به نظر من حق با آنها بود. پیامد این امر کاملاً منفی است و بهتر است که هرچه زودتر این روند را معکوس سازیم.»
یکی از کارکنان در حال برداشتن پرچم ایران از روی صحنه پس از عکس دسته‌جمعی وزرای امور خارجه و نمایندگان آمریکا، ایران، چین، روسیه، انگلیس، آلمان، فرانسه، و اتحادیه اروپا در جریان گفتگوهای هسته‌ای در وین در روز ۱۴ جولای ۲۰۱۵
روس‌ها در مذاکرات کاملاً سازنده بوده‌اند
به گزارش «ان‌بی‌سی نیوز»، روسیه طی هفته‌های اخیر به ایران فشار آورده تا یک توافق موقت را مدنظر قرار دهد، توافقی که رفع محدود تحریم‌ها در ازای وضع برخی محدودیت‌ها در رابطه با برنامه هسته‌ای ایران را شامل می‌شود.
فارین پالیسی مدعی شد: یک دیپلمات آشنا با مذاکرات به شرط فاش نشدن نامش به نشریه «فارین پالیسی» گفت: «جدای از انگیزه‌های مربوطه، روس‌ها کاملاً سازنده بوده‌اند و پیام‌های جدی در خصوص رفتار مخاطره‌آمیز ایران برای ایرانی‌ها ارسال کرده‌اند. ایرانی‌ها گهگاه حتی روس‌ها را نادیده می‌گیرند، اما وقتی روسیه می‌گوید "آنچه انجام می‌دهید غیرقابل قبول است و ما از شما محافظت نمی‌کنیم"، توجه ایرانی‌ها جلب می‌شود. ایرانی‌ها لزوماً متقاعد نمی‌شوند، اما به اطراف خود می‌نگرند و می‌بینند که هیچ دوستی ندارند.»
دولت بایدن گفتگوهای هسته‌ای را در اوایل ماه آوریل ۲۰۲۱ آغاز کرد. گفتگوهای مذکور نخستین دور از شش دور مذاکره با دولت حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران بود. طرفین اصلی امضاکننده توافق سال ۲۰۱۵ ــ چین، فرانسه، آلمان، ایران، روسیه، انگلیس، آمریکا، و اتحادیه اروپا ــ دو کارگروه تشکیل دادند تا مشخص سازند آمریکا برای بازگشت به توافق کدام تحریم‌ها را باید بردارد و ایران چه محدودیت‌هایی باید در خصوص فعالیت‌های هسته‌ای‌اش وضع کند.
در ماه ژوئیه، دولت روحانی و دولت بایدن بر سر یک دستورکار اولیه برای گفتگوهای مشروح در خصوص تحریم‌ها و الزامات هسته‌ای توافق کردند. اما ابراهیم رئیسی جانشین حسن روحانی ــ که در ماه ژوئیه ۲۰۲۱ به‌عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شد و در اوایل ماه آگوست زمام امور را در دست گرفت ــ گفتگوها را به مدت چند ماه به تعویق انداخت.
تلاش روسیه و چین برای متقاعد کردن باقری کنی
هیئت جدید ایرانی تحت هدایت علی باقری کنی روز ۲۹ نوامبر هفتمین دور گفتگوها را از سر گرفت. باقری کنی در بدو امر زیر توافق ماه ژوئیه زد و اصرار داشت که گفتگوها به رفع همه تحریم‌های آمریکا محدود شود. این امر نگرانی‌هایی را در خصوص تمایل ایران جهت بازگشت به توافق هسته‌ای به وجود آورد.
باقری کنی به روشنی گفت که علاقه‌ای به گفتگو درباره تعهدات هسته‌ای ایران ذیل توافق سال ۲۰۱۵ ندارد، موضعی که به زعم آمریکا و متحدان اروپایی‌اش راه به جایی نمی‌برد. با این حال، روسیه و چین از هیئت ایرانی مصرانه خواستند تا توافق پیشین را بپذیرد. تا ماه دسامبر، مقامات آمریکایی و اروپایی در خصوص احتمال بازگشت به توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بطور فزاینده‌ای نومید شده بودند.
در همین حال، ایران درگیر خصومت با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بود و دسترسی آژانس به دوربین‌های نظارتی نصب شده در سایت‌های هسته‌ای‌اش از جمله تأسیسات هسته‌ای کرج را به شدت محدود کرده بود. ایران چهار دوربین نصب شده در تأسیسات کرج را جمع‌آوری کرد و دلیل آن را تحقیقات جاری در خصوص حمله خرابکارانه عنوان کرد که موجب از بین رفتن یکی از دوربین‌ها شده بود. تهران حمله مزبور را به اسرائیل نسبت داد.
اولیانوف برای حفظ گفتگوها بارها مداخله کرده است
اولیانوف برای حفظ گفتگوها بارها مداخله کرد. این دیپلمات روس در ماه نوامبر به مجاب‌سازی باقری کنی در خصوص قبول گفتگو درباره تعهدات هسته‌ای ایران موازی با گفتگوها درباره رفع تحریم‌ها کمک کرده است. اولیانوف همچنین به متقاعد کردن رهبران ایران جهت ملاقات با رافائل گروسی رئیس آژانس در تهران به منظور حل‌وفصل اختلافات در خصوص دسترسی بازرسان هسته‌ای آژانس کمک کرده است. او همچنین در خصوص متقاعد ساختن ایران جهت نصب مجدد دوربین‌های آژانس در سایت کرج و فراهم کردن زمینه برای هشتمین دور گفتگوها نقش مهمی ایفا کرده است. هشتمین دور گفتگوها روز ۲۷ دسامبر آغاز شد و انتظار می‌رود تا مقطعی در ماه فوریه ادامه یابد.
اولیانوف گفت که روسیه در جریان گفتگوها مصرانه از ایران خواسته تا هرگونه فعالیت ناقض توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ را متوقف کند و در عین حال به آمریکایی‌ها فشار آورده تا آنچه که او «سیاست فشار حداکثری» می‌داند را متوقف سازند «یا حداقل تحریم‌های جدیدی [در طول مذاکرات] وضع نکنند.»
اولیانوف در این خصوص اظهار داشت: «به نظر من، روسیه نقش یک میانجی صادق را ایفا می‌کند. ما جانبداری نمی‌کنیم. اگر با ایرانی‌ها اختلاف‌نظر داشته باشیم، بطور علنی یا در خلوت از آنها انتقاد می‌کنیم. اما اگر همکاران غربی ما نیز مرتکب اشتباه شوند، منتقد آنها می‌شویم.»
و رود اولیانوف جه ت شرکت در مذاکرات هسته‌ای در پشت درهای بسته در وین
هدف نهایی روسیه از کمک به ایران در مذاکرات
در بخش دیگری از این گزارش آمده است: دلیل کمک روسیه در خصوص ایران تا حدودی بدان خاطر است که به دولت بایدن نشان دهد «اگر در خصوص اوکراین بیش از حد سربه‌سرمان بگذارید، این خطر وجود دارد که در رابطه با این موضوع [مذاکرات با ایران] که برایتان اهمیت زیادی دارد، به شما ضربه بزنیم.»
دنی آیالون سفیر اسبق اسرائیل در آمریکا معتقد است که هدف غائی روسیه از دیپلماسی در خصوص ایران دستیابی به بهترین توافق ممکن برای تهران و بدین طریق تضعیف نفوذ واشنگتن در منطقه است. او گفت: «روسیه تمام تلاش خود را برای کاستن از قدرت آمریکا بکار خواهد بست.»
آندره کوزیرف وزیر امور خارجه روسیه در دهه ۱۹۹۰ گفته که آمریکا و روسیه در حوزه‌های انگشت‌شماری با یکدیگر همکاری کرده‌اند، می‌کنند، و خواهند کرد که مهم‌ترینشان منع اشاعه تسلیحاتی و حفظ حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل است ــ دو مسئله‌ای که جایگاه روسیه را به‌عنوان یک ابرقدرت جهانی تقویت می‌کنند.
رویارویی روسیه و آمریکا کماکان ادامه خواهد داشت
به‌رغم مداخله پیشین روسیه در اوکراین و الحاق کریمه به خاکش در سال ۲۰۱۴، این کشور به همکاری نزدیک با آمریکا، ایران، و دیگر قدرت‌های کلیدی سازمان ملل جهت جوش دادن توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ ادامه داد. آمریکا و روسیه به‌رغم اختلاف‌نظر در خصوص اوکراین به‌تازگی یک بیانیه مشترک صادره توسط پنج عضو دائم شورای امنیت را امضا کردند.
کوزیرف در این باره گفت: «بطور کلی، اوضاع از بد به سمت بدتر می‌رود و رویارویی در آینده نزدیک کماکان ادامه خواهد داشت، تا آن زمان که حکومت روسیه تغییر کند. اما به محض آنکه موضوع اشاعه یا منع اشاعه تسلیحات هسته‌ای مطرح شود، آمریکا و روسیه اصولاً موضع یکسانی ضد آن اتخاذ می‌کنند. اما روسیه بار دیگر تلاش خواهد کرد تا بار زحمت فراوانی بر دوش آمریکا بیندازد.»
روسیه قصد دارد تقصیرها را به گردان اسرائیل و آمریکا بیندازد
فارین پالیسی گزارش خود را با اظهارات وزیر امور خارجه اسبق روسیه به پایان رساند و در تلاش برای سیاه‌نمایی و تخریب وجهه و اهداف روسیه نوشت: کوزیرف معتقد است روسیه بدش نمی‌آید که برنامه هسته‌ای ایران از بین برود، البته در صورتی که تقصیر آن به گردن اسرائیل و آمریکا بیافتد. او در این خصوص اظهار داشت: «اگر اسرائیل یا آمریکا به ایران حمله کند و مانع تبدیل این کشور به یک کشور دارای سلاح هسته‌ای شود، فکر نمی‌کنم از این بابت اشک به چشمان روس‌ها بیاید... آنها اسرائیل و آمریکا را به خاطر کاربرد یکجانبه زور به باد انتقاد خواهند گرفت. فکر می‌کنم آنها کلاً علاقه‌مندند مانع دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای شوند. اگر به نقشه نگاه کنید، ایران به روسیه نزدیک‌تر است تا آمریکا.»