به گزارش مشرق، آغاز تشکیل وزارت آب و برق (که بعدها به وزارت نیرو تغییر نام و وظیفه پیدا کرد) از اولین نظام نامه موسسه برق تهران مصوب بیست و پنجم مهر ماه ۱۳۱۵ که به منظور برق رسانی به منازل و معابر شهر تهران تاسیس شده بود و قانون اجازه تاسیس بنگاه آبیاری مصوب بیست و نه اردیبهشت سال ۱۳۲۲ که وظیفه اش توسعه و اصلاح امور آبیاری کشور بود؛ به وجود آمد.
وضعیت ساختار اداری دولت پس از مشروطه تا سال ۱۳۴۲ که وزارت آب و برق تاسیس شد، همیشه بگون‌های بوده که ضرورت تمرکز مربوط به امور آب و برق و انرژی در یک مجموعه منسجم احساس میشد.
به وجود آمدن تاسیسات سدهای مخزنی در نقاط مختلف کشور (لار، لتیان، درودزن، زرینه رود، و…) قانون اجرای انتقال برق از طریق خطوط هوایی (۱۳۳۹/۳/۲ (و وجود چندین دستگاه که متکفل مسئله آبرسانی و برق رسانی بودهاند نیز هیچگاه راهگشای حل معضلات جامعه نبوده است. بنابراین، دیدگاه‌های جدیدی که دخالت مؤثرتر دولت در امور زیربنایی در بخش‌های آب، برق و انرژی را ضروری می‌دانست؛ همچنان سبب بوجود آمدن طیف وسیعی از دستگاه‌های اجرایی موازی و مشترک گردید که به نحوی به مسئله تامین برق وآب (آشامیدنی، کشاورزی و سایر مصارف) مشغول بودند. اما مشکل اساسی این بود که این دستگاه‌ها از نظام و انسجام و هماهنگی خاصی برخوردار نبودند. به همین دلیل این معضل دولتمردان را برآن داشت تا با تاسیس یک سازمان که بتواند وظایف ارائه خدمات آب و برق را در سراسر کشور برعهده بگیرد؛ موافقت کنند و همین تفکر در نهایت منجر به تاسیس «وزارت آب و برق» شد.
لایحه قانون تاسیس وزارت آب وبرق مصوب بیست و ششم اسفند ۱۳۴۲ در واقع نقطه پایانی به تمامی سرگردان‌هایی بود که هم مصرف کنندگان آب و برق داشتند و هم شرکت‌هایی که دراین زمینه فعالیت می‌کردند.
بر اساس این مصوبه وظایف اصلی این وزارتخانه عبارت بودند از:
الف- نظارت بر منابع آب کشور و اجرای طرح‌های تامین آب و انتقال آن‌ها به مراکز مصرف
ب- نظارت بر نحوه جاری شدن فاضلاب شهرها و واحدهای صنعتی
ج- اجرای طرح‌های انتقال وتوزیع برق در قالب ایجاد شرکت‌های برق منطقهای و نظارت بر نحوه استفاده از برق «وزارت آب وبرق» از سازمان آب تهران، بنگاه برق تهران، بنگاه مستقل آبیاری، اداره کل لوله کشی آب تهران، آب و برق خوزستان، آب و برق کرج و اداره حفاظت از تاسیسات سدهای لار و لتیان و یا سایر سازمان‌های دولتی که برای احداث و بهره برداری از سدها و منابع آب وبرق کشور به وجود آمده بودند؛ تشکیل شد. به این وسیله هم مصرف کنندگان آب و برق و هم شرکت‌ها و سازمان‌های متولی این دو صنعت صاحب یک وزارت خانه با شرح وظایف مشخص شدند.
با تصویب قانون ایجاد «سازمان برق ایران» (مصوب ۱۹/ ۴ / ۱۳۴۶) وزارت آب و برق موظف به تشکیل شرکت‌های برق منطقهای جهت اجرای طرح‌های برق رسانی به سراسر کشور شد. همچنین تصویب قانون تاسیس «شرکت‌های بهره برداری از اراضی زیر سدها» در سراسر کشور در تاریخ ۱۳۴۷/۲/۳۰ وظایف وزارت آب و برق روز به روز کامل‌تر و مشخص‌تر میشد. پس از ایجاد «سازمان انرژی اتمی ایران»، قرار شد وظیفه مطالعه و بکارگیری سایر انرژی‌های تجدید پذیر به وزارت آب و برق داده شود و به همین دلیل مقدمات تشکیل وزارت نیرو برای انجام کلیه امور مربوط به آب و برق و انرژی‌های تجدیدپذیر به وجود آمد.
قانون تاسیس «وزارت نیرو» در بیست و هشتم بهمن ۱۳۵۳ به تصویب رسید که هدف آن حداکثر استفاده از منابع انرژی و آب کشور و همچنین تهیه و تامین انرژی و آب برای انواع مصارف عمومی شهروندان عنوان شد.
وظایف اساسی وزارت نیرو نوع گسترده و همه جانبه‌ای از وظایف وزارت آب وبرق پیشین بود.
از جمله مهمترین این وظایف که در قانون تاسیس به آن‌ها اشاره شده است؛ عبارتند از:
الف- مطالعه و تحقیق درباره انواع انرژی و تعیین سیاست‌ها و اجرای برنامه‌های انرژی
ب- سیاستگذاری، هماهنگی، نظارت و بهره برداری از شرکت‌ها و موسساتی که وظیفه تولید، انتقال و توزیع انرژی در سراسر کشور را به عهده دارند.
ج- مطالعه و شناخت منابع آب کشور و بهره برداری از آن‌ها
د- احداث نیروگاه‌های برق و تاسیسات تصفیه و آبرسانی در تمام نقاط کشور ه- ساخت و تولید انواع کالاهای آب و برق
با تاسیس وزارت نیرو تمامی اختیارات وزارت آب وبرق به وزارت نیرو منتقل شد و حتی بر اساس ماده ۹ این قانون سازمان انرژی اتمی ایران از سازمان‌های زیرمجموعه وزارت نیرو محسوب شد و در اصلاح ماده ۱ قانون وزارت نیرو در بیستم اردیبهشت ۱۳۵۷، احداث، تکمیل و بهره برداری از نیروگاه‌های اتمی نیز از وظایف اصلی وزارت نیرو تلقی شد. براساس ماده ۸ این قانون شرکت ملی نفت ایران نیز موظف شد که برنامه‌های تولید، پالایش و توزیع نفت و گاز را در اختیار وزارت نیرو قرار دهد. هرچند پس از پیروزی انقلاب اسلامی و توجه به توسعه و ضرورت استفاده گسترده از انرژی اتمی، «سازمان انرژی اتمی» مستقل و از وزارت نیرو منفک شد.
در ادامه تکمیل وظایف وزارت نیرو در بیست ونهم تیرماه ۱۳۵۴ قانون تشکیل «شرکت‌های تامین و توزیع آب و تاسیسات آب و فاضلاب شهرها» به تصویب رسید. بر اساس این قانون ایجاد شبکه‌های جمع آوری و دفع فاضلاب نیز با همکاری شهرداری‌ها یا بخش خصوصی برعهده وزارت نیرو گذاشته شد.
با وقوع انقلاب اسلامی ایران و تشکیل «شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران»، با تصویب لایحه قانونی راجع به تغییرات وظایف وزارت نیرو مصوب بیست و یکم تیرماه ۱۳۵۹ بخشی از وظایف وزارت نیرو به سایر سازمان‌ها یا وزارتخانه‌ها منتقل شد. براساس این لایحه تامین و توزیع آب آشامیدنی شهرها به استانداری و شهرداری‌ها منتقل شد. ادارات آبیاری و تشکیلات مربوط به آن‌ها نیز به وزارت کشاورزی و عمران روستایی واگذار شد.
بدین ترتیب یک بار دیگر وظایف وزارت نیرو دستخوش تغییر و تحول شد.
ایران یکی از کشورهایی است که از لحاظ موقعیت جغرافیایی در مناطق خشک ونیمه خشک کره زمین قرارگرفته است، به همین دلیل موضوع آب همواره مورد توجه افکار عمومی قرار گرفته و نبود قانون مشخصی دراین زمینه موجب بروز مشکلات حقوقی میشد. با تصویب قانون توزیع عادلانه آب درتاریخ شانزدهم اسفند ۱۳۶۱حدود و اختیارات یکی از اساسی‌ترین وظایف وزارت نیرو که همواره با چالش عمومی روبرو بود، تعیین و مشخص شد. این قانون در پنج فصل و۵۲ ماده و۲۷ تبصره، وضعیت چگونگی حفاظت و بهره برداری از منابع آب و حتی فاضلاب را تشریح و هدفمند کرد. درهمین راستا نیز قانون تشکیل کمیته بزرگ سدهای بزرگ و کمیته ملی آبیاری و زهکشی با هدف تسهیل عضویت در کمیسیون‌های بین المللی و انجام مطالعات علمی در این زمینه در سوم تیرماه ۱۳۶۶ به تصویب رسید.
با پایان یافتن جنگ هشت ساله تحمیلی عراق بر علیه کشور ایران بازسازی و اجرای طرح‌های عمرانی شدت بیشتری گرفت و دولت و مجلس شورای اسلامی نیز توجه خود را به تصویب قوانین و اجرای طرح‌های عمرانی معطوف داشتند. وضعیت بهداشت محیط شهرها و الزام و ضرورت جمع آوری، انتقال و ساماندهی فاضلاب وتاسیسات آبرسانی شهرها و واحدهای صنعتی، مقدمات تصویب قوانینی را دراین زمینه به وجود آورد. برهمین اساس قانون تشکیل «شرکت‌های آب وفاضلاب» درتاریخ چهارم اسفند ۱۳۶۹ تصویب و ابلاغ شد.
براساس این قانون ایجاد و بهره برداری از شبکه‌های توزیع آب شهری وجمع آوری وانتقال وتصفیه فاضلاب شهرها برعهده شرکت‌های مستقلی با عنوان شرکت‌های آب وفاضلاب استانی که زیر نظر وزارت نیرو انجام وظیفه میکنند؛ گذاشته شد.
بخشی از امور عمرانی مربوط آبرسانی روستاها و جمع آوری و دفع فاضلاب‌های روستایی هنوز تا این تاریخ دراختیار وزارت نیرو قرار نگرفته بود و کماکان برعهده وزارت جهاد سازندگی بود. به منظور یکپارچه سازی وظایف و واگذاری کلیه خدمات آب و برق به مردم ایران، بنا به تصویب هیئت وزیران در مردادماه ۱۳۸۱ وظایف آب و فاضلاب‌های روستایی نیز به وزارت نیرو واگذار شد. همچنین برق رسانی به روستاها نیز بر عهده وزارت نیرو گذاشته شد.
به این وسیله کلیه وظایف تامین و آبرسانی به شهرها و روستاها، ایجاد شبکه و تصفیه خانه‌های فاضلاب شهری و روستایی و تامین وتوزیع برق به شهرها و روستاها، مطالعه و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر از جمله اساسی‌ترین وظایف وزارت نیرو است که هم اکنون در حال انجام است.
توسعه جمعیت، تکثر شهرها و لزوم توجه به تجهیز روستاها از یک سو و تحولات و تغییرات شتابنده فن آوری از سویی دیگر موجب میشود که ساختار سازمانی دولت و به تبع آن وزارت خانه‌ها در دوره‌های متوالی دستخوش تغییرات شود. اما وزارت نیرو در گذر زمان تا سال ۱۳۸۶ وظایف و ماموریت‌هایی را دارد که دراین متن به آن‌ها اشاره شده است.
در حال حاضر علی اکبر محرابیان سکان وزارت نیرو را در دست دارد.
ساختار و چیدمان سازمانی وزارت نیرو
حوزه ستادی وزارت نیرو: در حال حاضر حوزه ستادی وزارت نیرو که وظایف سیاستگذاری، برنامه ریزی کلان و نظارت را بر عهده دارد، از ۴ معاونت و ۲۲ واحد سازمانی تشکیل شده است.
شرکت‌های مادرتخصصی و ساتبا: در زیرمجموعه وزارت نیرو علاوه بر سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره وری انرژی برق ساتبا (پنج شرکت مادرتخصصی وظیفه برنامهریزی، نظارت و ارزیابی شرکت‌های زیر مجموعه تخصصی خود را برعهده دارند و وظیفه اش اجرای سیاست‌های کلان وزارت نیرو توسط شرکت‌های زیر مجموعه است.
شرکت مادرتخصصی مدیریت منابع آب ایران: هدف از تشکیل شرکت مدیریت منابع آب ایران که یک شرکت دولتی است، ساماندهی فعالیت‌های تصدی وزارت نیرو در امور آب شامل ساماندهی، هدایت، راهبری و پشتیبانی فنی، مهندسی، حقوقی، مالی و اداری شرکت‌های زیرمجموعه در زمینه شناخت، مطالعه، توسعه، حفاظت، بهره برداری بهینه از منابع آب، تاسیسات و سازه‌های آبی و استحصال انرژی برق آبی و تاسیسات مربوطه است.
شرکت مادر تخصصی مهندسی آب و فاضلاب کشور: وظیفه اصلی این شرکت آبرسانی برای مصارف مختلف (خانگی، صنعت و… (جمع آوری، انتقال و دفع و تصفیه بهداشتی فاضلاب و سرمایه گذاری در طرح‌های آب و فاضلاب است.
شرکت مادرتخصصی مدیریت تولید، انتقال و توزیع نیروی برق ایران: وظیفه این شرکت راهبری و مدیریت انتقال و توزیع نیروی برق در سراسر کشور توسط شرکت‌های زیرمجموعه است.
شرکت مادرتخصصی تولید نیروی برق حرارتی: این شرکت ساماندهی فعالیت‌های تصدی دولت در زمینه تولید نیروی برق حرارتی متصل به شبکه انتقال و فوق توزیع برق کشور، راهبری شرکت‌های زیرمجموعه و برنامه ریزی، مدیریت توسعه و بهره برداری از نیروگاه‌های حرارتی در چارچوب سیاست‌های وزارت نیرو و تسهیل مشارکت بخش غیردولتی در تولید برق حرارتی را عهده دار است.
شرکت مادرتخصصی مدیریت ساخت و تهیه کالای آب و برق: وظیفه این شرکت ساماندهی و افزایش بهره وری و رقابت پذیری، مشارکت و سرمایه گذاری در شرکت‌های زیرمجموعه در زمینه‌های ساخت کالای آب و برق و پشتیبانی‌های صنعتی، بازرگانی، آموزشی و خدماتی در فعالیت‌های صنعت آب و برق، برق و آب و فاضلاب و همچنین مدیریت سهام در شرکت‌های زیرمجموعه است.
سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهرهوری انرژی برق: این سازمان به منظور ارتقای بهرهوری انرژی و استفاده هرچه بیشتر از منابع تجدیدپذیر و پاک از طریق فراهم نمودن زیرساخت‌های لازم در کشور و افزایش بهره وری عرضه انرژی و کاهش تلفات انتقال، توزیع و مصرف انرژی در کشور و استفاده از روش‌های تولید برق تجدیدپذیر و پاک، به عنوان یک موسسه دولتی وابسته به وزارت نیرو ایجاد شده است.
شرکت‌های زیرمجموعه شرکت مدیریت منابع آب ایران:
۳۰ شرکت آب منطقهای، شرکت سازمان آب و برق خوزستان و شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران شرکت‌های زیرمجموعه شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور: ۳۵ شرکت آب و فاضلاب
شرکت‌های زیرمجموعه شرکت توانیر: ۱۶ شرکت برق منطقهای، ۳۹ شرکت توزیع نیروی برق و شرکت مدیریت شبکه برق ایران
شرکت‌های زیرمجموعه شرکت تولید نیروی برق حرارتی: ۱۹ شرکت تولید نیروی برق،۱۸ شرکت مدیریت تولید نیروی برق و شرکت تعمیرات نیروگاهی ایران
موسسات آموزشی و پژوهشی: موسسات آموزشی و پژوهشی وابسته به وزارت نیرو شامل پژوهشگاه نیرو و موسسه تحقیقات آب است.
آدرس وزارت نیرو: تهران، خیابان ولیعصر، ابتدای بزرگراه آیت الله هاشمی رفسنجانی، پلاک ۴ - ساختمان وزارت نیرو
تلفن وزارت نیرو: ۸۱۶۰۶۰۰۰ - ۸۱۶۰۶۰۰۱ - ۸۱۶۰۶۰۰۲ - ۸۱۶۰۶۰۰۳