گروه جهاد و مقاومت مشرق - عراق برای تجاوز به ایران در سه محور شمالی- میانی و جنوبی کشور تهاجم خود را آغاز کرد که در محور شمالی با هدف تسلط بر مرزهای مشترک و حضور فعال- در محور میانی با هدف دورسازی نیروهای خودی از مرز و ایجاد امنیت برای بغداد و در محور جنوبی با هدف اشغال خوزستان و جداسازی این استان از بقیه کشور و الحاق آن به عراق تحت عنوان استان عربستان.
در محور جنوبی (خوزستان) عراق با سه تلاش حمله خود را سازماندهی نمود.
در منطقه شمال خوزستان با هدف اشغال شهرهای شوش- دزفول- اندیمشک و قطع ارتباط استان از طریق شمال آن با بقیه کشور.
در منطقه میانی با هدف اشغال بستان- سوسنگرد و در نهایت اهواز بعنوان مرکز استان خوزستان.
در منطقه جنوبی با هدف اشغال شهرهای خرمشهر- آبادان- ماهشهر و ... و تسلط بر رودخانه اروندرود و سواحل خلیج فارس تا خور موسی.
با نگاهی به هدف گذاری عراق بنظر می رسد که از مهمترین اهداف عراق در جنگ، اشغال خوزستان و در اشغال خوزستان نیز مهمترین عراق اشغال اهواز بوده است. لذا تلاش عراق در جبهه میانی مهمترین و اصلی ترین تلاش است که در صورت موفقیـت، برای تحقـق همه اهداف خود تا حد بسیار زیادی امیـدوار می شد و اگر شکست می خورد در تحقق کل هدف ناکام و ناامید می گردید.
لذا مقاومت صورت گرفته در محور میانی و جلوگیری از رسیدن دشمن به هدف‌های از قبل تعیین شده در زمان مقرر باعث شد که کل سرنوشت جنگ تحت تأثیر این مقاومت قرار گیرد.
بنابراین اصرار عراق در اشغال شهرهای بستان و سوسنگرد و حرکت به سمت اهواز بی دلیل نبوده و اینکه بستان و سوسنگرد در چندین نوبت اشغال یا محاصره شده و توسط رزمندگان آزاد گردیده، بیانگر اهمیت این مهم برای ۲ طرف جنگ است.
هر چند مقاومت در سایر محورها بخصوص در محور خرمشهر دارای اهمیت فراوان است لیکن عدم موفقیت دشمن در محور بستـان- سوسنگرد- اهواز و مقاومت‌های صورت پذیرفتـه نقش بارز و تعیین کننده ای در شکست طرح دشمن جهت اشغال اهواز به عنوان مرکز استان داشته است. زیرا درصورتیکه دشمن موفق به اشغال اهواز می شد چه بسا مقاومت در خرمشهر و آبادان آن شرایط و معنای عینی خود را پیدا نمی کرد.
سوسنگرد شهر عاشقان شهادت:
شهرستان مرزی دشت آزادگان شامل بخش‌های هویزه و بستان با مرکزیت شهر سوسنگرد بوده است. این شهرستان در ۵۵ کیلومتری غرب اهواز واقع است و تا بستان ۳۰ کیلومتر و تا مرز چزابه ۵۵ کیلومتر می باشد. رودخانه کرخه از شمال آن گذشته و شعبه ای از کرخه به نام «رودخانه نیسان» از داخل شهر عبور کرده و شهر را به ۲ قسمت تقسیم می نماید.
جمعیـت دشت آزادگان بر اساس سرشماری سال ۱۳۵۵ تعداد ۱۴۰۰۰ نفر بوده است. مردم این شهر عرب زبان و شیعه مذهب بوده و شغل عمده مردم آن کشاورزی می باشد.
با پیروزی انقلاب اسلامی، رژیم بعث عراق کوشید تا با فعال کردن دستگاه تبلیغاتی و القای افکار پان عربیسم و ارسال پول و سلاح و همچنین انجام عملیات‌های مین گذاری و انفجار پل‌ها و مراکز شهری و با استفاده از نارسایی‌های موجود در منطقه، وضعیت نامطلوب امنیتی و سیاسی برای نظام اسلامی مان ایجاد نماید که با درایت و مقاومت مردم ولایت مدار و انقلابی منطقه دشت آزادگان ناکام ماند.
محور چزابه- بستان- سوسنگرد- حمیدیه به اهواز از مهم ترین محورهای تجاوز دشمن بعثی برای تصرف اهواز و سپس اشغال خوزستان بود و لذا صدام به لشکر قدرتمند ۹ زرهی عراق مأموریت اشغال سوسنگرد و تصرف اهواز را (به همراه لشکر ۵ عراق از محور طلائیه- پادگان حمید) واگذار نمود.
حماسه‌های مقاومت رزمندگان اسلام در سوسنگرد موجب تقویت و ساماندهی مردمی و نظامی در سایر جبهه‌های جنوب خوزستان و نیز ناکامی دشمن در این جبهه گردید و بدین ترتیب طرح صدام برای اشغال خوزستان به شکست انجامید. مهم ترین جبهه‌های این منطقه بستان- سوسنگرد- چزابه- دهلاویه- ارتفاعات اله اکبر و هویزه بود.
حماسه‌ها و رشادت‌های بی نظیر رزمندگان سلحشور اسلام متشکل از دریادلان بسیجی، ارتش قهرمان، سپاهیان سلحشور، جهادگران پرتلاش و غیورمردان ستاد جنگ‌های نامنظم سبب گردید سوسنگرد به «شهر عاشقان شهادت» معروف شود.
روز شمار نبرد سوسنگرد
۳۱/۶/۱۳۵۹
با حمله دشمن (توسط لشکر ۹ زرهی) به منطقه مرزی چزابه، عناصر تیپ ۳ لشکر ۹۲ زرهی خوزستان بعلت نابرابری در مقابل دشمن نتوانستند حملات آنان را دفع کنند و لذا برای کسب موقعیت بهتر، عقب نشینی نمودند.عده ای از پاسداران و نیروهای ژاندارمری با مقاومت خود موفق شدند، برای مدت کوتاهی حرکت دشمن را متوقف کنند اما با فشار دشمن به ناچار مجبور به عقب نشینی شدند.
۴/۷/۱۳۵۹
تلاش مدافعان بستان و تخریب پل بستان نتوانست از پیشروی دشمن جلوگیری کند و دشمن با نصب پل شناور روی رودخانه کرخه و رمیم، بستان را اشغال و به سوی تپه‌های ا... اکبر و پل سابله پیشروی کرد.
۵/۷/۱۳۵۹
با پیشروی دشمن در محور بستان- سوسنگرد این شهر از سمت غرب مورد تهدید قرار گرفت. دشمن در ناحیه سبحانیه قصد داشت با نصب پل روی کرخه وارد سوسنگرد شود، لیکن با بمباران شدید هواپیماهای خودی ناکام ماند.
۶/۷/۱۳۵۹
از صبـح فعالیت دشمن در منطقـه با اجرای آتش سنگیـن روی شهـر شروع شد. به دنبـال آن تانک‌های دشمن از کرخه عبور و وارد بخش‌هایی از شهر شدند. مقاومت‌های مردمی و تعداد محدودی از پاسداران و ژاندارمری نتوانست مانع سقوط شهر شود. عراقی‌ها با گماردن یک نفر از مزدوران خود به عنوان فرماندار، پیشروی خود را به طرف اهواز ادامه دادند.
۸/۷/۱۳۵۹
تیپ ۳۵ لشکر ۹ به حمیدیه در ۲۵ کیلومتری اهواز رسید. ارتش متجاوز خودش را برای پیشروی به اهواز و ورود به این شهر برای روز بعد آماده میکرد. تیپ ۴۳ لشکر ۹ عراق با نصب پل روی کرخه نور و اجرای آتش شدید روی حمیدیه تلاش نمود با تیپ ۳۵ الحاق نماید.
۹/۷/۱۳۵۹
پاسدارانی از سپاه خوزستان به فرماندهی شهید «علی غیور اصلی» طی یک عملیات شبیخون شبانه در ساعت ۲۴:۰۰ به دشمن در محور جاده حمیدیه سوسنگرد حمله بردکه منجر به عقب نشینی واحدهای دشمن به طرف سوسنگرد گردید این عملیات تا صبح ادامه داشت.
از اوایل صبح نیروهای عمل کننده و یگانهای هوانیروز با اجرای آتش شدید بر روی تانک‌های دشمن، موفق شدند تا عصر روز ۹ مهر، دشمن را تا پشت شهر سوسنگرد عقب برانند. با پیشروی رزمندگان، مشاهده شد، دشمن به تصور این که نیروی عظیمی در تعقیب وی می باشد تا نزدیکی مرز چزابه عقب نشینی نموده است.
علی غیور اصلی در شب ۱۰ مهر به هنگام شناسایی مواضع جدید دشمن در منطقه دهلاویه مجروح و پس از انتقال به اهواز به شهادت رسید
۱۹/۷/۱۳۵۹
نیروهای عراق مجدداً به سمت بستان حمله کرده ولی مقاومت‌های مدافعین شهر مانع تصرف آن گردید.
۲۱/۷/۱۳۵۹
یک واحد از نیروی دشمن به شهر بستان حمله و طی یک درگیری شدید ۲۴ ساعته با تعداد اندک از مدافعان شهر، بالاخره موفق شدند، این شهر را در ۲۲/۷/۱۳۵۹ اشغال نمایند.
۲۷/۷/۱۳۵۹
دشمن دوباره به سمت جاده حمیدیه حمله نمود ولی با تحمل تلفات وادار به عقب نشینی شد. اما نیروهای دشمن از شمال سوسنگرد (تپه‌های ا... اکبر) تا ۲ کیلومتری شهر پیشروی نمود.
۲۹/۷/۱۳۵۹
نیروهای دشمن با پشتیبانی ۲۰ تانک به نیروهای خودی حمله و آنها را مجبور به عقب نشینی کرد.
۳۰/۷/۱۳۵۹ تا ۲۲/۸/۱۳۵۹
حملات متعدد دشمن جهت اشغال سوسنگرد از محورهای مختلف با پایمردی و مقاومت رزمندگان ناکام ماند. حملات هوایی دشمن به شهر و مواضع رزمندگان بطور مداوم ادامه دارد.
نیروهای مردمی از جمله گروههایی از فارس، تهران، لرستان ،آذربایجان و خوزستان با مقاومت خود از شهر و مناطق اطراف آن محافظت می نمایند.
۲۳/۸/۱۳۵۹
از اولین ساعات، دشمن با آتش سنگین توپخانه و نیروی هوایی، سوسنگرد را کوبید و نزدیک ظهر از سمت کرخه خود را به جاده حمیدیه – سوسنگرد رسانید و با تصرف ابوحمیظه (جنوب و شرق)، دهلاویه (غرب) و ارتفاعات ا... اکبر (شمال) شهر را از همه طرف محاصره کرد. مقاومت‌های شدیدی به خصوص در ابوحمیظه و دهلاویه از سوی نیروهای پاسدار و مردمی که از استان آذربایجان، فارس، خوزستان و لرستان خود را به منطقه رسانده بودند، صورت پذیرفت. اما حجم آتش شدید دشمن و تانک‌های انبوه دشمن هرگونه مقاومتی را ناکام گذاشت. عراقی‌ها با شلیک مستقیم تانک روستای ابوحمیظه را به ویرانه ای تبدیل کردند و بیش از ۵۰ نفر از اهالی بی دفاع روستا را به شهادت رساندند.
گروه المهدی (عج) تبریز( آذربایجانیها ) به فرماندهی شهید علی تجلایی برای نجات سوسنگرد از دهلاویه عقب نشینی کرده و وارد سوسنگرد می شوند.
۲۴/۸/۱۳۵۹
در ساعت ۱۶ بخشی از نیروهای لشکر ۹ زرهی با تانک‌های خود به بخش شرقی شهر وارد شدند. از سمت غرب نیز دشمن با عبور از دهلاویه به ۴ کیلومتری شهر رسیدند. کمبود شدید مهمات و عدم امکان انتقال مجروحین، رزمندگان را به شدت در فشار گذاشته بود و شدت آتش دشمن مانع فرود هلی کوپترها برای کمک رسانی می شد.
۲۵/۸/۱۳۵۹
مدافعان شهر متشکل از عشایر عرب بومی، سپاهیان، عناصر ژاندارمری و نیروهای مردمی باقی مانده با نوشتن وصیت نامه یا وصیت به همدیگر (حدود ۳۰۰ نفر) در گروه‌های ۹ نفره سازماندهی و در نقاط حساس شهر مستقر شدند. ساعاتی بعد شهر تبدیل به صحنه رزم رزمندگان با تانک‌های بعثی به خصوص در بخش شرقی شهر گردید و دشمن در پناه آتش شدید تانک‌ها خیابان به خیابان جلو می آمد. هر لحظه بر تعداد مجروحان و شهداء افزوده می شود، دیوار فولادین تانک‌های دشمن و رزمندگان شجاع از سپاه، بسیج، ژاندارمری و ارتش به نبرد نابرابر مشغولند. هیچ کس احتمال زنده ماندن خود را نمی دهد.
۲۶/۸/۱۳۵۹
طرح شکستن محاصره سوسنگرد در جلسه ای با شرکت نماینده حضرت امام(ره) در شورایعالی دفاع (مقام معظم رهبری) رئیس جمهور وقت، فرماندهان نیروهای مسلح و استاندار خوزستان آماده می شود. اما نگرانی برعدم اجرای طرح (همانند قبل) به علت کارشکنی بنی صدر خائن بر سرنوشت شهر و رزمندگان آن سایه انداخته است. اطلاع رسانی‌های نماینده حضرت امام(ره) و آیت اله شهید مدنی به حضرت امام(ره) و درخواست از معظم له برای صدور دستور، منجر به ابلاغ فرمان تاریخی حضرت امام(ره) در شب ۲۶ آبان ماه مبنی بر «تا فردا سوسنگرد باید آزاد شود» گردید. با مدیریت و نقش بی بدیل نماینده حضرت امام «مقام معظم رهبری»، سرانجام ساعت ۶:۳۰ بامداد عملیات شکست محاصره و آزادسازی بخش‌های اشغالی شهر با شرکت رزمندگان سلحشور تیپ‌های ۲و۳ لشکر ۹۲، پاسداران، بسیجیان، جهاد سازندگی و نیروهای ستاد جنگ‌های نامنظم و با حمایت هوانیروز از محور حمیدیه-ابوحمیظه آغاز شد و سرانجام در ساعت ۱۴:۳۰ نیروهای اسلام موفق شدند با انهدام وسیع نیروها و تانک‌های دشمن، فاتحانه وارد شهر شده و مدافعین جان بر کف شهر را در آغوش بگیرند.
بدینگونه شهر سوسنگرد، به «شهر عاشقان شهادت» اشتهار یافت.
برخی برجستگی‌های مهم جبهه سوسنگرد:
مهمترین محور دشمن برای رسیدن به اهواز و در نتیجه اشغال خوزستان بود.
اولین شهر در منطقه جنوب بود که در هفته اول تجاوز دشمن به جنوب، اشغال ولی با گذشت ۳ روز آزاد گردید. لذا سوسنگرد اولین شهری هم بود که در دوران دفاع مقدس از اشغال دشمن آزاد شد.
پس از سد شدن پیشروی دشمن متجاوز در محور جنوب غربی (خوزستان) دشمن مجدداً با هـدف تصرف اهواز و دورزدن مقاومت‌های جنوب استان (خرمشهر و آبادان) در ۲۳ آبان ماه با قوای سنگین و بیشتری برای اشغال سوسنگرد اقدام نمود. در واقع مقاومت در سوسنـــگرد از اهمیت ویژه ای برخوردار بود زیرا چنانچه مقاومت در این منطقه صورت نمی گرفت، اهواز سقوط کرده و مقاومت در خرمشهر و آبادان نیز معنی پیدا نمی کرد. بعبارتی اهمیت مقاومت در سوسنگرد از لحاظ حماسی و نظامی کمتر از حماسه مقاومت در خرمشهر نبود. (در خرمشهر ۳۴ روز مقاومت بود، اما در سوسنگرد ۴ ماه)
اهمیت و نقش سوسنگرد در طرح‌های دشمن بعثی و آینده دفاع مقدس به نحوی بود که حضرت امام خمینی(ره) با درک دقیق شرایط و تحلیل اهداف و راهبردهای دشمن، فرمان تاریخی خود مبنی بر اینکه «سوسنگرد بایستی تا فردا آزاد شود» را در شامگاه ۲۵/۸/۵۹ صادر فرمودند و حضرت امام(ره) در طول دفاع مقدس فقط در مورد آزادسازی و شکست حصر سه شهر دستور صادر فرمودند که یکی از آنها سوسنگرد بود.
حضور متعدد و نقش بی بدیل مقام معظم رهبری به عنوان نماینده حضرت امام(ره) در کمک رسانی و اعزام نیرو به سوسنگرد و نهایتاً رفع حصر و آزادسازی آن از دیگر ویژگی‌های برجستــه این خطّه از دفاع مقدس می باشد.
علیرغم کارشکنی‌ها و تعلل بنی صدر خائن در اعزام نیروهای کمکی به سوسنگرد جهت دفاع از شهر، مقاومت جانانه ۳ روزه رزمنـدگان اسلام در داخل شهر بـه محاصره در آمده، در نوع خود بسیـار بی نظیــر می باشد.
حضور گسترده و حماسی عشایر قهرمان عرب بومی در دفاع از شهر و از طرفی جنایات بی رحمانه ارتش بعث در کشتار مردم بی دفاع عرب منطقه (وجود ۱۲۰۰ شهید در شهرستان سوسنگرد)، پوچی تبلیغات کاذب و شعارهای عوام فریبانه صدام عفلقی در طرح نبرد قادسیه، آزادسازی اعراب و دفاع از خلق عرب را به اثبات رسانید.
مقاومت و حماسه جاویدان رزمندگان اسلام در سوسنگرد، سبب شکست استراتژی (طرح‌های راهبردی) دشمن در اشغال خوزستان و براندازی جمهوری اسلامی و همچنین ایجاد یأس در نیروهای دشمن و امید به پیروزی در دل رزمندگان اسلام و مردم عزیز کشورمان گردید.
اولین عملیات مشترک موفق ارتش، سپاه، نیروهای مردمی و جهاد در این منطقه صورت پذیرفت.
اولین عملیات آفندی سپاه در دوران دفاع مقدس در مورخه ۲۶/۱۲/۵۹ به نام امام مهدی(عج) در این جبهه با موفقیت به انجام رسید که این اقدام سبب تغییر در راهبرد دفاعی جمهوری اسلامی (از حالت رکود و دفاعی به وضعیت آفندی) و نیز نقطه عطفی در برنامه‌ها و موفقیت‌های بعدی رزمندگان در جنگ گردید.
تصرف سه شهر مهم غرب خوزستان یعنی آبادان، خرمشهر و سوسنگرد از اهداف مهم دشمن بود. که آبادان محاصره و خرمشهر به اشغال دشمن درآمد ولی سوسنگرد پس از مدت کوتاهی آزاد گردید.
رزمندگان داوطلب ۱۴ استان کشور (آذربایجان شرقی، اصفهان، البرز، بوشهر، تهران، خراسان رضوی، خوزستان، فارس، قم، قزوین، سمنان، لرستان، مازندران و یزد) در قالب نیروهای مردمی بسیج و ستاد جنگ‌های نامنظم- سپاه- ارتش و جهاد سازندگی در آزادسازی و دفاع از شهر عاشقان شهادت مشارکت داشتند.
وجود فضای بسیار معنوی و روحیه شهادت طلبانــه در بین رزمنــدگان این جبهه و حماسه‌های بی نظیر آن بویژه در عملیات آزادسازی سوسنگرد، باعث گردید سوسنگرد به «شهر عاشقان شهادت» اشتهار یابد.
جبهه سوسنگرد از مناطق نادری است که بیشترین عملیات در آن صورت پذیرفت. برخی از آنها عبارت است از:
۱) عملیات «شبیخون» شهید غیور اصلی (۹/۷/۱۳۵۹)
۲) عملیات آزادسازی و شکست حصر سوسنگرد (۲۶/۸/۱۳۵۹)
۳) عملیات نصر (۱۶/۱۰/۱۳۵۹).
۴) عملیات امام مهدی(عج) (۲۶/۱۲/۱۳۵۹).
۵) عملیات امام علی(ع) (۳۱/۰۲/۱۳۶۰).
۶) عملیات شهید چمران (طراح ۰۵/۰۵/۱۳۶۰).
۷) عملیات شهیدان رجایی و باهنر (کرخه نور ۱۰/۰۶/۱۳۶۰).
۸) عملیات شهید مدنی (۲۶/۶/۱۳۶۰).
۹) عملیات طریق القدس (۸/۹/۱۳۶۰).
۱۰) عملیات امیرالمؤمنین(ع) (چزابه ۱/۱۲/۱۳۶۰).
حماسه‌های جاویدان «هویزه» و «چزابه» با ویژگی‌های منحصر بفرد خود در این منطقه صورت پذیرفت.
تربیت و آبدیده شدن ده‌ها تن از فرماندهان آتی جنگ و کشور در این جبهه: از درون این جبهه حداقل ۴۰-۵۰ نفر از فرماندهان و مدیران برجسته آینده جنگ و کشور برخاسته اند که نقش اساسی در مدیریت دفاع مقدس و کشور داشته اند که برخی از آنها که به درجه رفیع شهادت در دیگر جبهه‌ها نائل آمده اند عبارتند از:
مصطفی چمران- نورعلی شوشتری- مهدی زین الدین- حسن آبشناسان- اسماعیل دقایقی- علی‌هاشمی- سیدهاشم ساجدی- محمد طرحچی- ذبیح اله عاصی زاده- بهروز غلامی- حسین علم الهدی- رمضانعلی قصاب زاده- غلامحسین برونسی- علیرضا خیاط ویس- مرتضی یاغچیان- علی تجلایی- علیرضا نوری- حمید رمضانی- سعید شجاعی- سروان ایرج رستمی-مسعود تجویدی-محمدحسن نظرنژاد(بابانظر)- مسعود منفرد نیاکی- مرحوم محمد خستو و مرحوم محمد باقر خوشنویسان.
از ۷ فرمانده سپاه سوسنگرد در دوران جنگ ۶ نفر از آنها در دفاع مقدس به شهادت رسیدند: شهیدان حبیب اله شریفی- محمد رضا پورکیان- حمید معینیان- غلامحسین بسطامی- اسماعیل دقایقی و علی‌هاشمی.
اولین یگانهای رزم سپاه در این منطقه تشکیل و مبنایی برای تشکیل سازمان رزم سپاه و توسعه آن در دفاع مقدس گردید.
با وجود این حماسه‌های بزرگ و بی نظیر، متأسفانه در دوران دفاع مقدس و پس از آن غبار فراموشی بر حماسه‌ها و جان فشانی‌های شهداء و رزمندگان جبهه سوسنگرد فراگرفته و علیرغم سهم مهم آن در پیروزی رزمندگان اسلام و شکست نقشه‌های دشمن، از آن بسیار کم سخن رفته و بسیاری از وقایع و زوایای برجسته آن ناشناخته مانده و نسل کنونی ما از آن بی اطلاع می باشد و در یک جمله می توان گفت: «حماسه سوسنگرد با وجود ویژگی‌های برجسته و بعضاًً خاص خود، در ۳۰ سال گذشته مظلوم واقع شده است.»