به گزارش مشرق، اندیشکده «استیمسون» در مقاله‌ای به قلم «جنیو عبدو»به بررسی رویکرد و موضع کشورهای عربی خاورمیانه در قبال توافق هسته‌ای ایران پرداخته است. نویسنده این مقاله معتقد است در حال حاضر نگرانی بسیاری در میان کشورهای سنی خاورمیانه از توافق هسته‌ای ایران وجود دارد. در واقع حکومت‌های سنی منطقه بر این باورند که گرم‌شدن روابط ایران و غرب به افزایش قدرت ایران در این منطقه، تضعیف قدرت حکومت‌های سنی و همچنین ایجاد ائتلاف اقلیت‌های خاورمیانه به رهبری ایران منجر خواهد شد.
*متن کامل این مقاله بدون تأیید دیدگاه‌های مطرح شده و محتوای آن جهت استفاده کارشناسان و مخاطبان محترم در ادامه آمده است.
■ هراس کشورهای عربی منطقه از تمدید مذاکرات هسته‌ای ■
بیروت – تمدید مدت زمان مذاکرات میان ایران به عنوان یک کشور شیعه و قدرت‌های جهانی بر سر برنامه هسته‌ای ایران و همچنین چشم‌انداز روشن برای دستیابی به توافقی دائمی با غرب، به هراس حکومت‌های سنی منطقه دامن زده است و آنهااکنون نگران مسائلی فراتر از موضوع هسته‌ای ایران هستند. گرم‌شدن روابط ایران با غرب به واسطه ادامه رویکرد دیپلماتیک می‌تواند به ایجاد اتحاد در میان گروه‌های اقلیت در خاورمیانه منجر شود، گروه‌هایی که همگی دارای منافع استراتژیک مشترکی هستند که همان مخالفت با حکومت سنی‌ها در منطقه است.
■ دستیابی به یک توافق نهایی موجب افزایش قدرت ایران در منطقه خاورمیانه خواهد شد ■
این سناریو چندان هم بعید و دور از ذهن به نظر نمی‌رسد. بسیاری از سنی‌ها بر این باورند که تمدید زمان مذاکرات تنها به نفع منافع ژئوپلیتیک ایران خواهد بود. آنها معتقدند تمدید مذاکرات می‌تواند در نهایت به گرم‌تر شدن روابط ایران و غرب خواهد بینجامد و در نتیجه ایران به آسانی می‌تواند به حمایت‌های خود از حکومت بشار اسد در سوریه ادامه دهد، به منظور حفظ دولت شیعی در عراق با قدرت‌های جهانی و غرب هماهنگی داشته باشد و در نهایت با جلوگیری از اعمال فشار بر حزب‌الله لبنان و حمایت از این گروه از ظهور گروه‌های افراطی سنی در داخل لبنان جلوگیری نماید.
چندی پیش در بندر طرابلس واقع در شمال لبنان، با بسیاری از محققان و پژوهشگران سلفی در این باره گفتگو داشتم و آنها نیز نگرانی خود را در مورد دستیابی به توافق نهایی هسته‌ای ابراز کردند. آنها معتقد بودند در صورت دستیابی به یک توافق دائم میان ایران و شش قدرت جهانی موسوم به گروه ۱+۵، این امکان وجود دارد که ایران و حزب‌الله به متحدان آمریکا در منطقه تبدیل شوند. در آن زمان من چنین عقایدی را بیشتر به عنوان نمودی از تئوری توطئه خاورمیانه می‌پنداشتم و آن را رد کردم.
■ ایجاد «ائتلاف اقلیت‌های خاورمیانه» به رهبری ایران موجب وحشت حکومت‌های سنی منطقه خواهد شد ■
اما در طی سفر دیگری در اواسط ماه ژوئیه، دریافتم که نگرانی آنها از بهبود روابط ایران و آمریکا بی‌مورد نبود و تحلیل آنها از این موضوع نیز کاملاً دقیق بوده است. لزومی ندارد که نظر آمریکا به طور مشخص به ایران جلب شود، بلکه جریانی با نام «ائتلاف اقلیت‌ها» به رهبری ایران نیز می‌تواند نظر آمریکا را به سوی خود جلب کند. بر طبق گفته‌های «عماد سلامه» استاد علوم سیاسی دانشگاه آمریکایی لبنان، بسیاری از سنی‌ها از روند رو به رشد ائتلاف گروه‌هایی نظیر شیعیان، دُروزی‌ها، علویان، کردها و در برخی کشورها مانند لبنان، مسیحیان، به شدت هراس دارند. به گفته وی این گروه‌ها و اقلیت‌ها با حکومت سنی‌ها که برای چندین دهه است تمام خاورمیانه را تحت سلطه خود درآورده‌اند به شدت مخالف هستند.
در حال حاضر سیزده کشور از نوزده کشور منطقه خاورمیانه تحت حکومت سنی‌ها هستند. اگر زمانی ائتلاف نوپای اقلیت‌ها به طور کامل شکل گیرد، به اکثریتی تبدیل خواهند شد که برتری و تسلط عرب‌های سنی در منطقه خاورمیانه را به شدت تهدید خواهد کرد. این پیوند سیاسی مصلحتی میان گروه‌های غیرسنی می‌تواند قدرت سیاسی بیشتری را در اختیار اقلیت شیعه که هم‌اکنون در عراق و سوریه حکومت می‌کنند، قرار دهد. ایران به عنوان بزرگ‌ترین کشور شیعه، با همکاری و حمایت از رهبران دولت‌های شیعی عراق، سوریه و لبنان، در این امر پیشرو بوده است.
■ اتحاد میان ایران و غرب موجب تضعیف قدرت حکومت‌های سنی در منطقه خواهد شد ■
ایده ائتلاف اقلیت‌ها به رهبری ایران در حال تبدیل شدن به یکی از موضوعات ثابت بحث‌های عمومی در جهان عرب است. گزارشی که در هفدهم جولای در روزنامه”العرب” به چاپ رسید عنوان می‌کند که هدف از اتحاد میان ایران و غرب ایجاد تفرقه و چند دستگی در منطقه و تضعیف آن است. «سیف الدین العامری» نویسنده این گزارش در ادامه می‌گوید: «سیاست ایران در منطقه آن است تا کشورهای عرب همسایه را تا حد ممکن تضعیف کند، بنابراین ایران قادر خواهد بود به عنوان یک قدرت برتر در منطقه ظاهر شود و کنترل سیاستی، اقتصادی و همچنین مسیرهای بسیار مهم و حیاتی خلیج‌فارس و مصر را به دست گیرد.
در دورانی که هویت‌های مذهبی و قومی به واسطه شورش‌های جهان عرب (بهار عربی) در منطقه خاورمیانه بسیار مهم و چشمگیر هستند، ظهور و بروز یک ائتلاف سیاسی متشکل از اقلیت‌ها و هویت‌های مختلف منطقه ممکن است کمی متناقض به نظر برسد. در شرایطی که کردهای عراق (به عنوان یک حکومتِ خُرد) عملاً اجرای امور خود را به دست گرفته‌اند، مسیحیان به واسطه آزار و اذیت‌های مذهبی در حال ترک مصر، عراق و سوریه هستند و در بسیاری از کشورهای عربی میان نیروهای شیعه و سنی درگیری‌های فرقه‌ای به وجود آمده است، ائتلاف اقلیت‌ها و همکاری میان آنها تقریباً امری غیرممکن به نظر می‌رسد.
■ ایجاد چنین ائتلافی حتی برای گروه‌های غیرافراطی سلفی و رهبران سیاسی نیز نگران‌کننده است.■
اما عواملی چون ظهور دولت اسلامی عراق و شام موسوم به (داعش)، تصرف بخش وسیعی از خاک سوریه و عراق توسط این نیروها (که این امر می‌تواند موجب تغییر محدوده مرزهای برخی از کشورهای عربی شود)، افزایش شمار گروه‌های افراطی سلفی و همچنین به حاشیه رانده شدن دولت‌های میانه‌رو سنی توانسته موجب وحشت و هراس اقلیت‌های غیرسنی از حکومت‌های سنی و بالعکس شود.
ایجاد چنین ائتلافی حتی برای گروه‌های غیرافراطی سلفی و رهبران سیاسی نیز نگران‌کننده است. «داعی الاسلام الشهال» یکی از رهبران سلفی پرنفوذ و تأثیرگذاری که پدرش جنبش سلفی را در دهه ۱۹۵۰ میلادی در لبنان تأسیس کرد. وی طی مصاحبه‌ای در ماه ژوئن اینگونه عنوان کرد: «شرایط و وضعیت کنونی در سوریه و عراق حاکی از تلاش شیعیان به منظور تضعیف قدرت سنی‌ها است. تلاش و تمایل آمریکایی‌ها برای تضعیف قدرت حکومت‌های سنی منطقه یک رسوایی تاریخی است. وحشت آمریکایی‌ها از سنی‌ها سبب شده تا آنها از اقلیت‌هایی مانند شیعیان حمایت کنند.» این مصاحبه در حالی انجام گرفت که وی تحت حفاظت محافظان شخصی در منزل خود در طرابلس قرار دارد، چرا که وی عنوان می‌کند به تازگی پیام‌های تهدیدآمیزی را از سوی سازمان اطلاعاتی سوریه دریافت کرده است.
■ از دیدگاه حکومت‌های سنی منطقه، دستابی به توافق نهایی برای ایران منافع بسیاری را به همراه دارد ■
دیدگاه دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که ایران هیچ تمایلی برای دستیابی به یک توافق هسته‌ای دائمی و پایدار ندارد و تنها به خاطر دلایل استراتژیکی خود در منطقه، تلاش می‌کند این مذاکرات را تا حد امکان طولانی‌تر کنند. در واقع ایران در طول مذاکرات جاری از زمان استفاده خواهد کرد و همزمان با ادامه همکاری با قدرت‌های جهانی، به دنبال منافع خود در جهان عرب خواهد بود. در بیستم جولای ایران و قدرت‌های جهانی بر سر ادامه مذاکرات برای دستیابی به توافق نهایی و تمدید مدت زمان مذاکرات تا چهار ماه آینده با یکدیگر به توافق رسیدند. روزنامه "الشرق الأوسط” در یکی از مقالات خود به نقل از «سمیح المعایطه» سخنگوی دولت اردن نوشته است:«من هیچ‌گونه آینده و دورنمای مثبتی را در مورد توافق میان ایران با قدرت‌های جهانی بر سر برنامه هسته‌ای نمی‌بینم. نه به این خاطر که دستیابی به چنین توافق دشوار است، بلکه به این دلیل که ایران می‌خواهد از این موقعیت به نفع خود بهره‌برداری کند تا منافع خود را در سوریه، عراق، لبنان و خلیج‌فارس پیش ببرد»
نگرانی‌هایی از این دست کاملاً قابل‌قبول هستند. مقامات ایران در ماه‌های اخیر به صورت علنی در مورد موفقیت در موضوع هسته‌ای ابراز امیدواری کرده‌اند و امیدوارند تا حل این مسئله راه را برای گفتگوهای بیشتر با غرب بر سر مسائلی نظیر عراق و سوریه هموار کند. با توجه به اهداف توسعه‌طلبانه دیرین ایران در منطقه خاورمیانه و همچنین ظهور گروه‌های سنی افراطی در این منطقه که باعث می‌شوند ائتلاف اقلیت‌ها به رهبری ایران جذاب به نظر آید، نگرانی سنی‌ها چندان هم بی‌مورد نیست.
منبع: اشراف