۴ عاملی که ازدواج را به تأخیر می‌اندازد

دکتر امان‌الله قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس، درباره ازدواج و تأخیر در آن، پژوهش‌هایی را انجام داده است. او می‌گوید: «پیش از انقلاب، من و جمعی دیگر از همکاران پژوهشی درباره دلایل مربوط به پایین آوردن و بالا آوردن سن ازدواج ارائه کردیم. در آن پژوهش، موارد ۱- دانشگاه، ۲- سربازی، ۳-شغل، ۴- تفریحات بیرون از خانه را مطرح کردیم. در مورد نخست این نتیجه حاصل شد که دانشگاه، جوانان را چهار سال عقب می‌اندازد، و مورد دوم یعنی سربازی، نیز دو سال جوانان را از ازدواج عقب نگه می‌دارد، درباره مورد سوم یعنی شغل نیز دو سال زمان در نظر گرفتیم تا جوانی بتواند شغلی پیدا کند و خودش را در آن تثبیت کند، و برای مورد چهارم یعنی تفریحات بیرون از خانه، که به نظر می‌رسد نسبت به گذشته بیشتر شده است، نیز مورد دیگری از تعویق انداختن ازدواج جوانان به شمار آمد.»
وی ادامه می‌دهد: «به طور کلی در حاضر در ایران دو مشکل اشتغال و هزینه‌های سنگین زندگی و همین‌طور مراسم ازدواج، باعث شده تا ازدواج جوانان به تأخیر بیفتد.»

هدیه برای عروس و داماد، بدون برگزاری مراسم

برخی منتظر به پایان رسیدن ماه‌های محرم و صفر هستند تا جوری که انگار آب از آب تکان نخورده است عروسی را برگزار کنند. مریم والی می‌گوید: «دو ماه پیش از محرم و صفر نامزدی پسرم بود. در شرایط سختی نامزدی را برگزار کردیم. تنها چند نفری از نزدیکان به خانه عروس رفتیم و پسر و عروسم را با یکدیگر نامزد کردیم. قرار شد مراسم عروسی به سادگی نباشد. می‌خواهم تنها پسرم را آبرومندانه به خانه بخت بفرستم. یک عمر منتظر چنین روزی بودم. حالا چگونه به خاطر رواج یک بیماری از این کار صرف‌نظر کنم. به همه فامیل اعلام کرده‌ایم پس از ماه محرم و صفر عروسی را برگزار می‌کنیم. من مراسم را می‌گیرم، سعی می‌کنم موارد بهداشتی رعایت شود، ولی مهمان‌ها مختار هستند که به سالن عروسی بیایند یا نیایند. این دست خودشان است. شنیده‌ام برخی روش‌هایی پیدا کرده‌اند که راستش برای خانواده ما آبروریزی محسوب می‌شود. مثلاً یکی از همسایه‌های‌مان که پیش از ماه محرم پسرش را به خانه بخت فرستاد، مراسم عروسی نگرفت. مهمان‌ها گفته بودند عروسی نگیرد. همسایه ما هم انگار از خدا خواسته قبول کرد. اقوام گفته بودند عروسی نگیرد ولی همگی هدیه عروسی را به کارت پسرش یعنی آقاداماد، واریز کرده بودند. من که این‌ها را قبول ندارم. اگر یک نفر در خانواده ما چنین کاری کند، نمی‌تواند یک عمر سر بلند کند.

تفکر مادی و چشم و هم‌چشمی غالب شده است

کرونا با تمام رنجشی که برای مردم جهان فراهم کرده، فرصت‌هایی را نیز در اختیار ما قرار داده است. آیا می‌توان از فرصت طلایی به دست آمده برای ترویج ازدواج آسان استفاده کرد؟ به طور ریشه‌ای نگاه تجمل‌گرایانه و چشم و هم‌چشمی در فرهنگ مردم کشورمان که عروسی تشریفاتی بخشی از آن است، از کجا پدید آمده است؟ دکتر قرایی‌مقدم در این‌باره به نظرات جامعه‌شناسان اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «پیتریم سوروکین در یک تئوری عنوان می‌کند که ذهنیت بشر تا به حال سه مرحله را طی کرده است. دوره نخست دوره عقلانی، دوره دوم، دوره شهودی، دوره سوم، دوره حسی و مادی. در دوره سوم ظاهر افراد بیانگر شخصیت آنهاست. بنابراین در این شرایط فخرفروشی، اینکه النگوی من آن‌چنان باشد و زندگی‌ام فلان تجملات را داشته باشد و عروسی‌ها و مراسم‌هایمان فلان جور باشد، یک مسئله و عامل مهم شده است. در این دوره که در حال حاضر ما در آن قرار داریم، بیشتر مردم می‌خواهند خود را به رخ دیگری بکشند ولی اینکه این مسئله با شرایطی که در حال حاضر به دلیل بیماری در دنیا به وجود آمده است، برطرف می‌شود یا نه، باید گفت متأسفانه خیر، اما خوشبختانه در تغییر آن مؤثر است.»

وی ادامه می‌دهد: «هنوز بسیاری اعتقاد دارند که اگر فلان جهیزیه را به دخترمان ندهیم یا فلان تشریفات را برای پسرمان به‌جا نیاوریم، کلی حرف و حدیث برای دختر و پسرمان درست می‌شود. چون نهاد ازدواج پیچیده است و به قول سوروکین وقتی زندگی مادی می‌شود، مردم با استفاده از مادیات شخصیت کسب می‌کنند. به طور مثال در انتخاب همسر بیش از آنکه به اصل و نصب، اصالت و شخصیت واقعی جوانان توجه شود، به دارایی‌های آنان و خانواده‌هایشان توجه می‌شود. در این صورت حتی اگر شناختی از هم نداشته باشند، مبنای شناخت خود را بر ظواهر زندگی یکدیگر می‌گذارند.» وی در این‌باره خاطرنشان می‌کند: «یکی از دلایل رواج ازدواج پسران کم‌سن و سال با دختران بزرگ‌تر از خودشان همین است. چون می‌بینند زنی که چند سالی از خودشان بزرگ‌تر است، درآمد دارد و نه تنها می‌تواند خودش را، بلکه همسر جوانش را هم تأمین کند، و از آن جا که آن تئوری که مطرح شد حاکم است، و ذهنیت بسیاری را مادیات پر کرده است، می‌شود گفت ما در جامعه همان قدر ارزش پیدا می‌کنیم که یک ربات دارد.» وی می‌افزاید: «تغییر این نگاه و ذهنیت، نیاز به آموزش دارد و نیاز به پرورش. دختران و پسران را باید آگاه کرد. تا به حال این‌همه سعی شده که فرهنگسازی شود، ولی جو و فضای اجتماعی این را حکم می‌کند که جلوی در و همسایه آبرویمان می‌رود، پس آگاهی در این باره بهترین چاره است.»

آغاز زندگی مشترک با یک عصرانه و یک سفر مشهد

ظاهری ساده و چهره‌ای مهربان و آرام دارد. این بانوی ۲۵ ساله به نام مهپاره خرمی برای برگزاری مراسم ازدواج خود، کار جالبی انجام داده است. او متفاوت عمل کرده و توانسته در بین جوانان فامیل و آشنا نگاه متفاوتی را به وجود آورد. او می‌گوید: در حدود دو سال پیش ازدواج کردم. همسرم دندانپزشک است. درآمد و موقعیت مالی همسرم خیلی خوب و عالی است. چیزی از مال دنیا کم نداریم. هنگام برگزاری عروسی شوهرم از من خواست تا هر جایی را که برای گرفتن جشن عروسی با هر تعداد مهمان و هر مدل امکانات و غذایی که می‌خواهم انتخاب کنم. من هم وقتی با چنین موقعیتی برخورد کردم اولش کمی فکر کردم. می‌خواستم بپذیرم و بهترین‌ها را برای عروسی‌مان تدارک ببینم، اما دلم راضی به این کار نشد. از همسرم خواستم مراسم ساده‌ای با ساده‌ترین امکانات فراهم کند. به پیشنهاد من حتی شام هم ندادیم و فقط عصرانه با میوه و شیرینی و بستنی از مهمانان پذیرایی کردیم. این کار را انجام دادم تا همه ببینند که هر کس پول دارد قرار نیست از آن برای تجملات بیشتر استفاده کند. می‌دانستم بسیاری از جوانان فامیل امکان گرفتن همان مراسم عروسی با عصرانه را هم ندارند، برای همین واقعاً دلم راضی نمی‌شد مراسمی تجملاتی بگیرم. می‌دانستم با گرفتن یک مراسم آنچنانی دل خیلی‌ها به درد می‌آید و اگر هم نیاید، ممکن است ازدواج خیلی‌ها را به تأخیر بیندازد. چون شنیده بودم بعضی‌ها منتظر هستند تا موقعیت گرفتن عروسی را پیدا کنند و سپس ازدواج کنند. حتی یکی دو نفر از آنان نامزد بودند و اگر من عروسی مفصلی می‌گرفتم ممکن بود برای مقایسه و چشم و هم‌چشمی، ازدواج‌شان حالاحالاها عقب بیفتد. پس از جشن عروسی همان روز غروب با همسرم به مشهد رفتیم و زندگی مشترکمان را از آن‌جا در کنار حرم امام‌رضا (ع) شروع کردیم. جالب اینکه چند ماهی پس از ازدواج ما، سه نفر از جوانان فامیل مانند ما با یک مراسم عصرانه یا شام ساده، ازدواج کردند. یکی از آنان گفته بود عروسی مهپاره را دیدی؟ با آن همه دارایی که دارند، شام هم به مهمانان نداد، اگر ما عروسی ساده بگیریم و فقط یک مدل شام ساده بدهیم، چه بدی‌ای دارد؟ یکی دیگر هم گفته بود: او با آن موقعیت شوهرش، فقط عصرانه داد و رفت مشهد، پس لازم نیست ما هم شامی بدهیم، می‌توانیم جشن کوچکی بگیریم و زندگی‌مان را شروع کنیم.»

ایرانی بمانیم، اما به‌روز باشیم

این مدرس دانشگاه ادامه می‌دهد: «اگر این شرایط تغییر کند، سبک زندگی تغییر خواهد کرد و به ازدواج آسان کمک می‌کند. من معتقد هستم این شرایط در کاهش تشریفات و عروسی‌ها مؤثر است. سال‌ها پیش نیز در یک روزنامه نوشتم که بیگانگی با فرهنگ مالی، از کودکستان آغاز می‌شود. شعار ما باید بومی‌شده‌ی شعار معروفی باشد که می‌گوید: ژاپنی بمانیم، اما از تمدن غرب عقب نمانیم. یعنی اصالت فرهنگی‌مان را حفظ کنیم در حالی که از تکنولوژی و ابزار به روز بهره می‌بریم.»

دکتر قرایی‌مقدم با اشاره به این نکته که نحوه استفاده و درست قرار گرفتن امکانات و تکنولوژی روز که چشم و هم‌چشمی‌هایی را به وجود آورد و جایگاه درست خود را در زندگی‌مان پیدا نکرده است، می‌افزاید: «ما تأخر فرهنگی داریم. یعنی وسیله را گرفته‌ایم، اما طرز استفاده از آن را یاد نگرفته‌ایم. در کشوری که مثلاً دوچرخه‌ای تولید و به جهان صادر می‌شود، با پیشرفت مدل به مدل آن دوچرخه، فرهنگ استفاده از آن نیز مرحله به مرحله بالاتر می‌رود ولی ما بیشتر به دنبال تهیه آن محصول هستیم و اینکه کارمان را راه بیندازیم، نه اینکه نگاه‌مان را متناسب با پیشرفت مدل به مدل آن بالاتر ببریم. از این رو مراسم عروسی ما با ابزارهایی که به عناوین مختلف در جامعه به وجود آمده فقط با تشریفات بیشتر برگزار می‌شود، نه آن جور که صحیح است.» هر مشکلی راه‌حلی دارد، پس راه حلی هم می‌توان برای ترویج ازدواج آسان داشت. دکتر قرایی‌مقدم مدرس و جامعه‌شناس، در این باره به نظریه یک جامعه‌شناس توجه می‌کند. وی با اشاره به نظریه تکامل توضیح می‌دهد: «یک تئوری وجود دارد به نام تکامل. در این تئوری گفته می‌شود انسان به سوی تکامل در حرکت است. در زندگی تکاملی فرهنگ نیز در حال تکامل است. تئوری تایلور این را می‌گوید. در زمینه فرهنگی ما به‌روز نشده‌ایم، فرهنگ شیشه نیست که سریع با یک فوت تغییر شکل دهد و تغییر کند، برای تغییر فرهنگ نیاز به زمان داریم.»