به گزارش مشرق، یکی از عرصه‌های مفهومی مهمی که از دیرباز تاکنون تجلی آن را در مدیوم‌های تصویری مختلفی نظیر: سینما، تئاتر، موسیقی، کتاب و سایر مصادیق سپهر صنایع فرهنگی شاهد بوده‌ایم، عرصه دین و آئین است. قلمرو مفهومی موضوعات دینی و آئینی قلمرویی غنی، موسع و گیرا به شمار می‌آید و همین ویژگی‌ها باعث شده است که بسیاری از صانعان و مؤلفان آثار فرهنگی و هنری در اقصی نقاط دنیا سوژه‌ها و دستمایه‌هایمطبوع خود را از این قلمرو پرظرفیت انتخاب و نسبت به ساخت آنها اقدام کنند.
با مروری تاریخی بر مضامین فیلم‌ها، سریال‌ها، کتاب‌ها، تئاترها، موسیقی‌ها و سایر مصادیق متنوع ساخته شده در حوزه صنایع فرهنگی درمی‌یابیم که موضوعات و عناصر دینی و آیینی تا به امروز واجد چه نقش برجسته‌ای در قوام آثار و تولیدات عرصه فرهنگ و هنر بوده و در موارد متعدد دستمایه و زمینه ساخت آثار هنری درخشان و ماندگاری را رقم زده‌اند.
نمایی از فیلم سینمایی «روز واقعه»
با این مقدمه، می‌توان گفت که سینمای دینی و آیینی در کشور ما متضمن سوژه‌ها و ظرفیت‌های غنی و پرشمار بسیاری است که هریک از آنها می‌توانند دستمایه ساخت آثار فاخر و ماندگار هنری واقع شوند؛ ازجمله مهم‌ترینِ این ظرفیت‌ها، حماسه عاشورا و قیام حضرت حضرت سیدالشهدا(ع) و یاران باوفایشان است که در نوع خود حاوی بن‌مایه و خصایص دراماتیک منحصربه‌فردی است؛ با وجود این، پس از گذشت قریب به ۴۳ سال از وقوع انقلاب اسلامی، همچنان دست سینمای ایران در ساخت آثار سینمایی دینی و آیینی به‌ویژه آثاری با مضمون عاشورا و قیام امام حسین(ع) خالی است و جز معدود آثاری که شمار آنها به‌زحمت به تعداد انگشتان یک دست می‌رسد، سبد سینمای ایران از این ظرفیت بکر و ارزنده تهی مانده است.
اینک که در ماه سوگواری سید و سالار شهیدان امام حسین (ع) واقع شده‌ایم، فرصت را مغتنم شمردیم و به بهانه بررسی عملکرد سینمای ایران در حوزه تولید آثار و تولیدات فاخر ملی، دینی و آئینی به سراغ علی رویین‌تن نویسنده و کارگردان سینما رفتیم و با او درباره شرایط، مختصات، محدودیت‌ها و موانع حاکم بر ساخت آثار هنری آئینی به گفت‌وگو نشستیم.
در ادامه، مشروح گفت‌وگو با این نویسنده و کارگردان سینما را از نظر می‌گذرانید:
علی رویین‌تن در آغاز گفت‌وگو با تأکید بر پیوند گسست‌ناپذیری که میان آیین، فرهنگ و هنر وجود دارد، گفت: آیین مرادف با فرهنگ است و فرهنگ و هنر خالی از آئین، هویت ندارد. سینما برای ما مقوله‌ای وارداتی و انگاره‌ای به شمار می‌آید که از غرب وارد فرهنگمان شده است. فیلمسازی مثل کوروساوا سینما را از غرب وام می‌گیرد و فرهنگ ملی خود را به سینما دیکته می‌کند اما ما معمولا کمتر کارهایی از این جنس انجام می‌دهیم؛ چراکه به شدت تحت تأثیر سینمای غرب و نظام ترجمه هستیم؛ به همین خاطر آنگونه که باید به آیین و باورهایمان نمی‌پردازیم.
وی افزود: برخلاف ما، غربی‌ها در تولیدات هنری خود توجه ویژه‌ای به بازنمایی امور دینی و آیینی دارند و جالب اینجا است که آنها اساساً فرهنگ و آیین غنی و کهنی هم ندارند. درست است که آمریکا به‌عنوان مبدع صنعت هالیوود دغدغه پرداختن به انسان و امور انسانی را در تولیدات خود دارد اما این کشور قدمت، سابقه، تمدن و آیین خاصی ندارد که بخواهد حول آنها مانور دهد و ساخته‌های خود در باب این مفاهیم را به رخ مخاطبان بکشد. تنها دارایی قابل توجه آنها فرهنگ و آیین سرخپوستی است که هر از چندگاهی در فیلم‌هایشان به آن می‌پردازند.
در شبکه‌های اجتماعی از آیین و فرهنگ خبری نیست
این کارگردان سینما ادامه داد: وقتی فیلمی مثل «رقصنده با گرگ‌ها» در سال ۱۹۹۰ توسط «کوین کاستنر» در ایالات متحده آمریکا ساخته می‌شود، می‌بینیم که این فیلم ظرف مدت کوتاهی به اثری شهیر و جهانی بدل می‌شود؛ چرا این اتفاق رخ می‌دهد؟ یکی از مهم‌ترین دلایلش این است که «رقصنده با گرگ‌ها» به بازنمایی فرهنگ و آیین سرخپوستی پرداخته و این مقوله برای انبوه مخاطبان جذاب است.
نمایی از فیلم «رقصنده با گرگ‌ها»
وی در بخش دیگری از سخنان خود به آسیب‌شناسی و تبیین عارضه بی‌توجهی به موضوعات آیینی در کشور پرداخت و در این زمینه گفت: رسانه‌های ما اکنون به شدت از شبکه‌های نوین اجتماعی متأثر شده‌اند و آنچه در این شبکه‌ها تولید و یافت نمی‌شود، فرهنگ و آیین ملی ما است. این وضعیت موجب شده است که رسانه‌ها نیز کمتر از گذشته به مقولاتی از جنس فرهنگ و آیین بپردازند و بدین ترتیب، در این زمینه با نوعی کم‌توجهی و کم‌کاری مواجه باشیم.
فرهنگ لاکچری جایگزین فرهنگ اصیل شده است
رویین‌تن بیان کرد: اکنون توجه به فرهنگ لاکچری و انعکاس مصادیق مربوط به این فرهنگ، جای تمرکز بر فرهنگ اصیل و مؤلفه‌های سازنده آیین را گرفته است. این وضعیت باعث شده است که ما امروزه کمتر به آیین‌های اصیل و کهن‌مان توجه کنیم و در وضعیت مواجهه با آنها قرار بگیریم.
این نویسنده و کارگردان سینما عنوان کرد: آیین عاشورا آیین عظیم و یگانه‌ای است. حتی اگر نخواهیم به این آیین با نگاهی دینی و مذهبی بنگریم، باید بگوییم که دهه نخست محرم دربرگیرنده بزرگترین و عمیق‌ترین اجتماع مردمی جهان است. این آیین بزرگ، همه ساله در کشور ما اتفاق می‌افتد اما ما حتی از این زاویه هم آنچنان که باید به بازنمایی این رخداد عظیم نپرداخته‌ایم. آیین ما آیین عشق و چراغ است و خاموشی در آن راهی ندارد.
هالیوود رمل و اسطرلاب را از ما گرفت و هری پاتر تحویلمان داد
کارگردان فیلم سینمایی «دلشکسته» با انتقاد از کم‌کاری در پرداختن به موضوعات و مصادیق فرهنگ بومی مطرح کرد: فرهنگ عیاری و طراری متعلق به ما است اما غرب این فرهنگ را از ما می‌گیرد و در عوض رابین‌هودش را به ما غالب می‌کند. رمل و اسطرلاب متعلق به ما است اما هالیوود آن را از ما می‌گیرد و به جایش هری پاتر تحویلمان می‌دهد. این موارد بیانگر این است که ما از داشته‌ها و ظرفیت‌های فرهنگی و آیینی‌مان آن‌طور که باید استفاده و بهره‌برداری نمی‌کنیم و آنها را دستمایه ساخت آثار هنری قرار نمی‌دهیم.
نمایی از فیلم «رابین هود»
وی یادآور شد: مفاهیمی مانند: عشق شرقی، فتوت شرقی، صلابت زنانه شرقی و... همگی بخش‌هایی از آیین ما را قوام می‌بخشند و اگر این مفاهیم در فیلم‌ها و سایر محصولات فرهنگی و هنری‌مان تجلی پیدا کنند، بدون شک اتفاقات خوبی رخ خواهد داد.
دغدغه نخست غالب مدیران فرهنگی حفظ صندلی‌هایشان است
رویین‌تن با انتقاد از وضعیت مدیریت فرهنگی و دغدغه‌های سطحی برخی از مدیران عرصه فرهنگ و هنر افزود: دغدغه اصلی و مهم کسر قابل توجهی از مدیران فرهنگی ما این است که چگونه می‌توانند به هر قیمتی که شده میز و صندلی خود را حفظ کنند. پس از مدتی هم صرفاً تلاش می‌کنند تا بیلان کاری چشمگیری برای خود دست و پا کنند. وقتی مدیر فرهنگی ما دغدغه‌ای از این جنس داشته باشد، چگونه می‌توان انتظار داشت که زمینه و شرایط لازم برای ساخت آثار فاخر و ماندگار دینی، آیینی و ملی فراهم شود؟
این سینماگر گفت: شما به من محبت داشته و معتقدید که من با ساخت فیلمی مانند «دلشکسته» به فرهنگ عاشورا ادای دین کرده، فیلمی مبتنی بر مختصات فرهنگ و آیین ملی و دینی‌مان ساخته‌ام. اکنون ۱۵ سال از ساخت این فیلم می‌گذرد اما طی این سال‌ها هیچ یک از مسئولین فرهنگی و هنری کشور با من تماس نگرفته‌اند و پیشنهاد حمایت یا کمک جهت ساخت اثری ملی و آیینی را به من نداده‌اند. طی سال‌های اخیر این همه کار در تلویزیون و شبکه‌های نمایش خانگی ساخته شده است و همچنان هم می‌شود اما تاکنون برای ساخت هیچ‌کدام به سراغ کسی مثل من نیامده‌اند. ماجرا این است که علی رویین‌تن در طبقه‌بندی آقایان جایی ندارد. در چنین شرایطی من نیز به‌عنوان فیلمساز هرگز به این آقایان پیشنهادی نمی‌دهم و از آنها کوچک‌ترین درخواستی مبنی بر دریافت حمایت یا کمک نمی‌کنم.
نمایی از فیلم «دلشکسته»
آرزو دارم درباره حضرت زینب(س) و امام صادق(ع) فیلم بسازم
وی در ادامه تصریح کرد: مدیران عرصه فرهنگ و هنر چه سراغ من بیایند و چه نیایند، من با دین، آیین و باورهای مشترکی که با مردمم دارم زندگی می‌کنم و هر فیلمی که بسازم مبتنی بر همین مفاهیم و عناصر مشترک ملی و آیینی خواهد بود.
این نویسنده در پاسخ به این پرسش که موضوع و مضمون آیینی مورد علاقه‌اش برای ساخت آثار سینمایی چیست، گفت: آرزو دارم که روزی بتوانم فیلم‌هایی درباره حضرت زینب(س) و امام صادق(ع) بسازم. اگرچه با این وضعیت مدیریت فرهنگی و این ترکیب مدیران فرهنگی ساختن چنین فیلم‌هایی بسیار سخت است اما چه آنها به من پیشنهاد بدهند، چه ندهند، دست از تلاش برنخواهم داشت و امیدوارم روزی بتوانم این فیلم‌ها را بسازم.
سه فیلمنامه در دست ساخت دارم
رویین‌تن در پاسخ به این پرسش که وضعیت اکران فیلم سینمایی «زمهریر» پس از گذشت ۱۲ سال از نخستین نمایشش در جشنواره فیلم فجر چگونه است، گفت: فیلم همچنان در وضعیت توقیف به سر می‌برد و تلاشی برای رفع توقیف آن صورت نگرفته است. «زمهریر» اجر من از سینمای ایران است. به هر ترتیب سینمای ایران در آن مقطع به یک ذبح نیاز داشت و برای این ذبح قرعه به نام «زمهریر» افتاد.
این سینماگر در پاسخ به این پرسش که اکنون مشغول انجام چه کاری است، گفت: این روزها مشغول تدارک فیلمنامه «اکبرشاه» برای سینما هستم. همچنین فیلمنامه «شهین و مهین» را هم برای تولید در شبکه نمایش خانگی در دست آماده‌سازی دارم و در نهایت اینکه چند روزی است متأثر از حوادث و اتفاقات اخیر کشور در زمینه کرونا و فضای ناشی از آن، مشغول نگارش فیلمنامه‌ای سینمایی با موضوع کرونا هستم و سعی دارم در آن به ترسیم فرهنگ ایثار و ازخودگذشتگی‌های مدافعان سلامت بپردازم. این فیلنامه «عشق‌جامگان» نام دارد و من همه تلاش خود را به کار خواهم بست تا مفاهیمی مانند: عشق، آرمان و شهادت را در آن بگنجانم. به هرحال، هنر فرزند زمان خویش است و باید در مواقع لزوم در کنار درد و رنج مردم بایستد. لازم است که این حجم انبوه از ایثار و
ازخودگذشتگی‌های کادر درمان و مدافعان سلامت در جبهه مبارزه با کرونا سهم و نمودی عینی هم در سینمای ایران داشته باشد.
امیدوارم «اکبرشاه» آخرین حضور قریبیان در پرده سینما نباشد
وی در واکنش به این خبر که فرامرز قریبیان بازیگر شناخته‌شده کشور اعلام کرده است حضور در «اکبرشاه» آخرین پروژه سینمایی او در سینمای ایران خواهد بود، گفت: فرامرز قریبیان یکی از سرمایه‌های بزرگ و ارزنده سینمای ایران در حوزه بازیگری است و امیدوارم حضور در «اکبرشاه» آخرین حضور او در قاب سینمای ایران نباشد؛ چراکه سینمای ایران به حضور بازیگران توانمند و متبحری چون قریبیان نیاز مبرم دارد.
علی رویین‌تن در بخش پایانی سخنان خود خاطرنشان کرد: تقاضایم از مسئولین و متولیان دولت سیزدهم این است که به فکر مردم باشند و بیش از اینها مردم را دریابند. امیدوارم دولت سیزدهم محرم درد مردم و عملکرد همه مسئولین و دست‌اندرکاران آن به گونه‌ای باشد که در نهایت مردم رنجور و مأیوس نشوند.
