سرویس جنگ نرم مشرق - بولتن دانشمندان اتمی آمریکا در گزارشی به قلم اولریش کوهن مدیر برنامه کنترل تسلیحاتی و فناوری‌های نوظهور اندیشکده تحقیقات صلح و سیاست امنیتی و پژوهشگر برنامه سیاست هسته‌ای اندیشکده کارنگی به بررسی سناریوهای احتمالی پس از حمله ارتش روسیه به اوکراین پرداخت و نوشت: روز ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ یک نقطه‌عطف تاریخی در حوزه صلح و امنیت جهانی به شمار می‌رود.

ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه، دستور یک حمله تمام و عیار علیه اوکراین را صادر کرده است. نیروهای روسیه دست‌کم از چهار جهت به داخل خاک اوکراین سرازیر شده‌اند و این امر در پی بمباران اولیه پایگاه‌های هوایی اوکراین، دارایی‌های پدافند هوایی، فرماندهی و کنترل، و سایر دارایی‌های راهبردی این کشور اتفاق افتاد. تحلیلگران ماه‌هاست که در خصوص وقوع چنین سناریویی هشدار داده‌اند. با این وجود، دیپلماسی به منظور جلوگیری از جنگ ضد اوکراین شکست خورده است.

مخاطبان گرامی، آنچه در ادامه می‌خوانید صرفاً ترجمه گزیده گزارش‌ها و مقالات مذکور است و محتوا و ادعاهای مطرح‌شده در این گزارش صرفاً جهت تحلیل و بررسی رویکردها و دیدگاه‌های اندیشکده‌ها، مؤسسات مطالعاتی و رسانه‌های غربی منتشر شده است و هرگونه ادعا و القائات احتمالی این مقالات هرگز مورد تأیید مشرق نیست.

احتمال «تشدید ناخواسته منازعه»

این کارشناس اندیشکده کارنگی می‌نویسد: رئیس‌جمهور بایدن و سایر رهبران غربی مکرراً این نکته را روشن ساخته‌اند که به اوکراین نیرو اعزام نمی‌کنند. به هر حال، اوکراین عضو ائتلاف ناتو نیست. بنابراین، انتظار نمی‌رود که رهبران غربی عامدانه تصمیم به جنگ با روسیه بر سر اوکراین بگیرند. با این حال، چنین چیزی معنایش آن نیست که اقدامات ناخواسته از طرف روسیه، بلاروس عامل نیابتی روسیه، یا کشورهای عضو ناتو آتش یک جنگ بزرگ‌تر را شعله‌ور نخواهد کرد. طی ساعات، روزها، و هفته‌ای آینده، خطر آنچه که راهبردشناسان «تشدید ناخواسته منازعه» می‌خوانند، افزایش خواهد یافت.

بر اساس یکی از گزارشات سال ۲۰۰۸ اندیشکده رند، تشدید ناخواسته منازعه زمانی اتفاق می‌افتد که «اقدامات عمدی یکی از طرفین ناخواسته از ماهیت تشدیدکننده برخوردارند، چرا که به لحاظ شدت یا گستره منازعه یا رویارویی فراتر از آستانه‌ای هستند که نزد دشمن اهمیت دارد، اما نزد طرف اقدام‌کننده کم‌اهمیت یا ناچیز قلمداد می‌شوند. این کوتاهی در زمینه پیش‌بینی تأثیرات تشدیدکننده یک اقدام می‌تواند از عدم شناخت نحوه نگرش دشمن به اقدام مورد نظر، پیش‌بینی غلط پیامدهای ثانویه یا ثالث اقدام مزبور، یا هر دوی اینها نشأت بگیرد.»

تبدیل مرزهای ناتو به پرده آهنین جدید

این گزارش می‌افزاید: در اوکراین، نیروهای روسیه و شاید بلاروس به احتمال خیلی زیاد طی ساعات و روزهای آینده کنترل مرزهای اوکراین با کشورهای عضو ناتو شامل لهستان، اسلواکی، مجارستان، و رومانی را در دست خواهند گرفت. این مرزها ــ به همراه مرزهای مشترکی که سایر کشورهای عضو ناتو شامل استونی، لتونی، لیتوانی، و لهستان با روسیه و بلاروس دارند ــ شاید به زودی به نوعی «پرده آهنین» جدید بدل شوند. چنین چیزی به خودی خود به اندازه کافی برای اروپا بد است. با این حال، حتی بدتر از این نیز ممکن است اتفاق افتد و این مرزها شاید به نقاط خطرناک برخورد نظامی تبدیل شوند و خطر تشدید ناخواسته منازعه در آنجا افزایش یابد.

طی نخستین ساعات پیکار، هواپیماها و موشک‌های زمین به زمین روسیه بخش اعظم دارایی‌های ضدهوایی اوکراین را منهدم کردند. روسیه اکنون عملاً از سلطه هوایی بر حریم هوایی اوکراین برخوردار گردیده است. پشتیبانی هوایی روسیه از عملیات‌های زمینی به احتمال خیلی زیاد طی ساعات و روزهای آینده مشاهده خواهد شد. در حال حاضر نمی‌توان گفت چنین چیزی دقیقاً چه معنا و مفهومی دارد و نبردهای زمینی به چه نحو خواهند بود. با این حال، مشخصاً این خطر وجود دارد که جت‌های جنگنده روسیِ دخیل در عملیات‌های پشتیبانی زمینی ناخواسته حریم هوایی ناتو را بر فراز آسمان لهستان، اسلواکی، مجارستان، یا رومانی نقض کنند.

احتمال افزایش رویارویی‌های خطرناک میان قوای روسیه و ناتو

حوادثی از این دست طی سال‌های اخیر اتفاق افتاده‌اند و نیروهای ناتو معمولاً بی‌درنگ واکنش نشان می‌دهند و هواپیماهای روسی را به خارج از حریم هوایی ناتو هدایت می‌کنند. اما امروز تفاوت مهم در این است که حوادث مشابه در پس‌زمینه جنگ جاری در مرزهای ناتو رخ خواهند داد. اینکه خلبانان روسی که به خاطر درگیری در نبرد پیشاپیش تحت فشار قرار دارند، در مواجهه با عملیات‌های گشت‌زنی هوایی ناتو واکنش مسئولانه‌ای از خود نشان دهند، جای سؤال دارد.

نخستین حادثه طی ساعات اولیه حمله روسیه اتفاق افتاد و در جریان آن یک فروند هواپیمای سوخوی ۲۷ متعلق به نیروی هوایی اوکراین وارد حریم هوایی رومانی شد و جهت فرود فوری به سمت پایگاه هوایی ۹۵ باکائو هدایت گردید. شمار رویارویی‌های هوایی نزدیک و خطرناک میان قوای روسیه و ناتو ممکن است طی روزهای بعد افزایش یابد.

سناریوی چالش‌های ارسال تسلیحات کشورهای اروپایی به اوکراین

بولتن دانشمندان اتمی ادامه داد: یک سناریوی احتمالی دیگر در خصوص تشدید ناخواسته منازعه به درخواست‌ها در غرب به منظور مسلح‌سازی نیروهای اوکراینی مربوط می‌شود. یک روز قبل از حمله روسیه، بوریس جانسون نخست‌وزیر انگلیس اعلام کرد «انگلیس به زودی یک بسته پشتیبانی نظامی دیگر برای اوکراین ارسال می‌کند. این بسته شامل کمک‌های مرگبار در قالب تسلیحات دفاعی و کمک‌های غیرمرگبار می‌شود.» این درخواست‌ها هرچند در فضای کنونی به لحاظ اخلاقی موجه به نظر می‌رسند، اما یک سؤال این وسط مطرح می‌گردد: اکنون که روسیه بر آسمان اوکراین مسلط شده است، تسلیحات به چه نحو به اوکراین منتقل خواهد شد؟ این تسلیحات تقریباً به‌طور قطع از راه هوا فرستاده نمی‌شوند و باید از مسیرهای زمینی یا دریایی ارسال شوند. بنابراین، اعمال کنترل سریع بر مرزهای غربی اوکراین با ناتو به نفع نیروهای مسلح روسیه خواهد بود. تلاش‌های احتمالی از طرف کشورهای عضو ناتو به منظور ارسال تجهیزات نظامی بیشتر از طریق مرزهای زمینی اوکراین ممکن است با مقاومت شدید روس‌ها مواجه شود و به زد و خورد میان پرسنل روسیه و ناتو منجر شود.

حمایت آمریکا از شورشیان تحت حمایت ناتو

یک سناریوی ناخوشایند مشابه نیز هنگامی رخ خواهد داد که آمریکا یا سایر متحدان تصمیم بگیرند از شورش در اوکراین حمایت به عمل بیاورند و اوکراینی‌ها را در قلمرو ناتو در مجاورت آن کشور تعلیم دهند و مجهز سازند. مقامات آمریکا ظاهراً پیشاپیش موضوع کمک به شورش در اوکراین از طریق ارائه آموزش در لهستان، رومانی، و اسلواکی را مورد بحث قرار داده‌اند. شورشیان تحت حمایت ناتو مجبور خواهند بود از مرز اوکراین عبور کنند و در نتیجه ممکن است با اقدام نظامی احتمالی از طرف روسیه مواجه شوند.

بعلاوه، اینگونه فعالیت‌های تعلیمی به احتمال خیلی زیاد پرسنل اطلاعاتی را نیز در بر می‌گیرد و این پرسنل در صورت دستگیری به دست روس‌ها ممکن است نزد عموم به نمایش گذاشته شوند تا طرف مقابل ضعیف نشان داده شود. در سال ۲۰۱۴، پرسنل روس یک افسر ضداطلاعات استونی متعلق به سازمان امنیت استونی موسوم به «کاپو» را دستگیر کردند و درست دو روز پس از دیدار باراک اوباما رئیس‌جمهور وقت آمریکا از استونی، او را بر روی صفحه تلویزیون روسیه به نمایش گذاشتند.

بحران هجوم موج جدید پناهجویان به کشورهای اروپای شرقی

کارشناسان امنیتی بحث و جدل در خصوص سناریوهای دیگر را آغاز کرده‌اند. ویلیام آلبرک مقام سابق ناتو خاطرنشان ساخته که هجوم احتمالی موجی از پناهجویان به سمت کشورهای اروپای شرقی می‌تواند به بروز حوادث فرامرزی در خصوص مدیریت وضعیت آشفته انسانی یا عملیات‌های نفوذ و ساختگی بینجامد. آلبرک همچنین به خطرات ناخواسته‌ای اشاره کرد که شاید از شکل‌گیری یگان‌های داوطلب احتمالی متشکل از نیروی نامنظم از کشورهای عضو ناتو نظیر لهستان به منظور درگیری با نیروهای روسیه در اوکراین نشأت بگیرند.

به‌طور واضح، می‌توان و باید به بحث و جدل در این خصوص پرداخت که آیا سناریوهای مزبور اصلاً واقع‌بینانه و شدنی هستند یا نه. اما یک نکته قطعاً واقعیت دارد: با توجه به جنگ جاری در اروپا، نیروهای روسیه و ناتو ممکن است طی ساعات، روزها، و هفته‌های آینده با یکدیگر زد و خورد کنند ــ حتی اگر در وهله نخست قصد تشدید منازعه نظامی را نداشته باشند.

پیشنهادهایی برای جلوگیری از جنگ ناخواسته ناتو با روسیه

اولریش به مقامات غربی پیشنهاد داد: برای آنکه مبادا ناتو در نهایت ناخواسته درگیر جنگ با روسیه شود، متحدان غربی باید سه کار را انجام دهند:

نخست، آنها باید از نزدیک رایزنی کنند و در میان خودشان به ارزیابی این مسئله بپردازند که کدام مخاطرات را قابل قبول می‌دانند و از کدام مخاطرات می‌خواهند اجتناب ورزند و چه هزینه‌ای در این راه حاضرند متحمل شوند. بازنگری برخی از مکانیسم‌های عملی که به منظور کاستن از تنش‌های نظامی میان آمریکا و روسیه در سوریه طراحی شده‌اند، شاید برای متحدان غربی مفید و سودمند باشد.

دوم، متحدان غربی باید پیشامدهای غیرمترقبه‌ای که شاید تاکنون در کانون تمرکز خود قرار نداده‌اند را مدنظر بگیرند. انجام شبیه‌سازی‌هایی با مشارکت کارشناسانی از حوزه‌های مختلف می‌تواند به بررسی سناریوهای مختلف کمک کند.

سوم، کشورهای عضو ناتو باید متحد و یکپارچه عمل کنند. به‌طور مشخص، موضوع ارسال تجهیزات مرگبار بیشتر برای اوکراین باید تنها در صورتی مدنظر قرار گیرد که همه کشورهای عضو ناتو کاملاً با آن موافق باشند. یکی از بدترین پیامدها می‌تواند تله تعهد باشد ــ یعنی وضعیتی که در آن یکی از کشورهای متحد بدون رضایت سایر متحدان حقایقی را در میدان رقم می‌زند و در نهایت درگیر رویارویی نظامی با روسیه می‌شود و بقیه متحدان نیز به ورطه این رویارویی کشیده می‌شوند.

دوره جدید بیشتر نظامی‌گرا و پرمخاطره خواهد بود

بولتن دانشمندان اتمی در پایان تأکید کرد: جنگ در اوکراین بر پایان یک دوره دلالت دارد، دوره‌ای که در آن طبق اظهارنظر معروف جورج بوش پدر در سال ۱۹۸۹، اروپا عمدتاً «یکپارچه و آزاد» بود. ما نمی‌دانیم که دوره جدید چه شکلی خواهد بود. با این حال، یک چیز قطعی است: دوره جدید کمتر صلح‌آمیز و ایمن و بیشتر نظامی‌گرا و پرمخاطره خواهد بود. آگاهی از برخی از این مخاطرات، شرط لازم جهت مسدود کردن مسیرهای ناخواسته تشدید منازعه خواهد بود. اما حتی این آگاهی نیز شاید در فضای مه‌آلود جنگ جهت ممانعت از یک جنگ ویرانگر احتمالی میان دشمنان هسته‌ای کافی نباشد.