به گزارش مشرق، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه در رأس هیئتی عالی‌رتبه به مدت دو روز به عربستان سفر کرد و در جریان آن با محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی دیدار کرد. این سفر درحالی انجام شد که از سال ۲۰۱۷ تا کنون اردوغان به عربستان سفر نکرده بود و از سویی قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار عربستانی موجب شده بود تا روابط این دو کشور دچار تنش شود.

سفر اردوغان سبب آب شدن یخ روابط میان دو طرف شده است و پس از این سفر بود که اعلام شد هواپیمایی عربستان پروازهای خود به استانبول را که از مارس ۲۰۲۰ متوقف کرده بود از سر می‌گیرد و از شنبه ۱۷ اردیبهشت دو پرواز از جده و ریاض به استانبول و از روز یازده ماه مه نیز پروازهای خود از مدینه منوره به استانبول را برقرار می‌کند. پروازهای جده و مدینه منوره هر روزه خواهد بود و پروازهای ریاض هم سه روز در هفته انجام خواهد شد.

عربستان به دنبال خرید پهپادهای بیرقدار ترکیه

علاوه بر آن روزنامه «خبر ترک» در گزارش (دوشنبه، ۲ می) خود، از تمایل عربستان سعودی برای خرید ۶۰ فروند پهپاد پیشرفته از آنکارا در چارچوب همکاری دو کشور در زمینه صنایع دفاعی و توسعه افق‌های همکاری دو جانبه در این بخش، خبر داد.

در همین راستا، عربستان سعودی خواهان خرید ۲۰ فروند پهپاد پیشرفته در کوتاه مدت و ۴۰ فروند در بلندمدت از ترکیه و توسعه همکاری در صنایع دفاعی بین دو کشور است.

مختومه کردن پرونده خاشقجی و در پیش گرفتن همگرایی با ریاض

اردوغان چندی پیش با مختومه اعلام کردن پرونده قتل خاشقجی و سرپوش گذاشتن بر اسنادی که دال بر لزوم پیگیری پرونده و احتمال مجازات ولیعهد عربستان است، به تنش در روابط ریاض و آنکارا پایان داد، به همین دلیل گمانه‌زنی‌ها نشان می‌دهد توقف روند قضائی پیگیری قتل خاشقجی، عامل اصلی سفر اردوغان به ریاض بوده است. این روزنامه‌نگار در داخل ساختمان سرکنسولگری عربستان سعودی در استانبول به طرز فجیعی کشته شد.

اردوغان قاطعانه اعلام کرده بود همه بانیان قتل خاشقجی در استانبول باید محاکمه شوند. اما با تصمیم غیرمنتظره‌اش، حکم به تبرئه ولیعهد سعودی داد و نشان داد پاشنه سیاست اردوغان بر همان دری می چرخد که منافعش باشد. این بار ولیعهد عربستان همان فردی بود تا به همه ثابت کند هر سیاستمداری یک قیمتی دارد وقتی اردوغان به پول عربستان محتاج باشد چرخش‌های سیاسی اردوغان دور از انتظار نیست تا قبل از این اردوغان قاطعانه اعلام کرده بود همه بانیان قتل خاشقجی در استانبول باید محاکمه شوند. اما با تصمیم غیرمنتظره‌اش، حکم به تبرئه ولیعهد سعودی داد و نشان داد پاشنه سیاست اردوغان بر همان دری می چرخد که منافعش باشد. این بار ولیعهد عربستان همان فردی بود تا به همه ثابت کند هر سیاستمداری یک قیمتی دارد وقتی اردوغان به پول عربستان محتاج باشد چرخش‌های سیاسی اردوغان دور از انتظار نیست. رئیس‌جمهور ترکیه به سیاق سابق که در برابر ناملایمات چرخش سیاسی نشان می‌داد، تغییر موضع داد.

نگاهی به چالش‌های داخلی ترکیه و رویکرد این کشور در قبال تحولات منطقه و فرامنطقه‌ای می‌تواند تصویر روشن‌تری از اهداف ترکیه در زمینه‌عادی سازی مجدد روابط با عربستان سعودی ارائه کند.

چالش‌های اقتصادی شکننده ترکیه که با کاهش قابل ملاحظه ارزش لیر، واحد پول این کشور همراه بوده ضمن اینکه موجب افزایش تنش‌های اجتماعی در این کشور شده، تقویت موقعیت مخالفان اردوغان را نیز به همراه داشته است.

رئیس جمهور ترکیه که بحران اقتصادی جدیدی را تجربه می‌کند در تلاش است تا با جذب سرمایه‌گذاری خارجی ضمن مدیریت بحران موجود، عقب ماندگی‌های اقتصادی ناشی از بحران اخیر را جبران کرده و بتواند جایگاه خود را تقویت کند.

اقتصاد ترکیه که به طور خاص در بخش گردشگری بر اثر ویروس کرونا آسیب دیده بود اکنون به علت جنگ اوکراین و کاهش شدید گردشگران روسی با مشکلات تازه‌ای روبرو شده و ناچار از گرایش به سمت پتانسیل‌های اقتصادی جدید است.

یکی از اهداف ترکیه در روند عادی سازی روابط با عربستان، رفع ممنوعیت ۴ ساله صادرات کالاهای ساخت این کشور به عربستان برای خارج کردن تولید این کشور از رکود است. در حوزه گردشگری و توریسم نیز خطوط هوایی عربستان که در دوران شیوع کرونا خسارت دیده بودند، چشم انتظار ازسرگیری پروازها به مقصد شهرهای توریستی ترکیه است.

آنچه این روزها برای آنکارا و اردوغان مهم است، نه پیگیری پرونده قتل خاشقجی (نسبت به عربستان) و نه موضوع جنایت علیه فلسطینیان (نسبت به اسرائیل) است، بلکه آنکارا در رؤیای کسب منابع اقتصادی کلان، جذب سرمایه‌گذاران سعودی و صادرات کالا به عربستان است؛ حتی اگر به قیمت سرپوش گذاشتن بر جنایت سعودی‌ها یا صهیونیست‌ها باشد.

اردوغان با تداوم سیاست خارجی پاندولی، تلاش می‌کند با بهبود روابط با عربستان در کنار کشورهایی همچون امارات، قطر و تا حدودی رژیم صهیونیستی، ضمن کاهش مشکلات اقتصادی خود، موقعیت مخالفین داخلی را نیز تضعیف کند. سیاست او مانند پاندول در حالِ چرخش، برای زمان‌ها و فرصت‌هایی کوک شده است.

اردوغان با تداوم سیاست خارجی پاندولی، تلاش می‌کند با بهبود روابط با عربستان در کنار کشورهایی همچون امارات، قطر و تا حدودی رژیم صهیونیستی، ضمن کاهش مشکلات اقتصادی خود، موقعیت مخالفین داخلی را نیز تضعیف کند. سیاست او مانند پاندول در حالِ چرخش، برای زمان‌ها و فرصت‌هایی کوک شده است.

سفر اردوغان به عربستان سعودی در واقع راهبردی به منظور احیای اقتصاد ترکیه در راستای آمادگی برای انتخابات سال آینده از هم اکنون است.

اگر نگاهی به سفر اخیر رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه به عربستان از زوایه برد و باخت بیاندازیم در واقع برنده آن محمد بن سلمان ولیعهد سعودی بود و بازنده آن هم اخوان المسلمین و تا درجه کمتری قطر متحد بارز رئیس جمهور ترکیه بود. قطر قادر به برآورده کردن همه مطالبات مالی اردوغان نبود به ویژه که قبلاً با تزریق دلار، لیره ترکیه را نجات داده بود.

در واقع می‌توان گفت که عامل اقتصادی در حال حاضر تعیین کننده سیاست خارجی ترکیه است به ویژه که تبعات جنگ اوکراین هم آن‌را تشدید می‌کند.

اردوغان با نزدیک شدن به انتخابات به عنوان سیاستمدار حرفه‌ای به هر ریسمانی برای ماندن خود و حزبش در رأس قدرت ترکیه چنگ می‌زند و در واقع پشت پرده امتیازاتی می‌دهد.

آیا سیاست بازگشت به «صفر مشکلات» اردوغان با همسایگان جدی است؟

رئیس جمهور ترکیه از مرحله‌ای سخن می‌گوید که به گفته او مرحله به دست آوردن دوست است نه دشمن تراشی و به دنبال توسعه روابط با همسایگان منطقه‌ای است. از نگاه برخی ناظران امور بازنگری جدی سیاست خارجی ترکیه از سوی اردوغان شاید کمی با تأخیر انجام شده است و به عبارت دیگر، دیر شده باشد.

به اعتقاد این ناظران بازگشت اردوغان به سیاست صفر مشکلات با همسایگان، با تردیدهایی روبرو است و اینکه این چرخش سیاسی جدید موفق شد، با تردیدهایی همراه است.

رأی الیوم درباره روابط عربستان و ترکیه آورده است: «برخی کارشناسان امور عربستان و ترکیه از طرح سه جانبه سعودی، مصر و امارات برای فشار اقتصادی بر ترکیه با هدف تضعیف اقتصاد آن و بهره برداری از این ضعف برای به زانو درآوردن منطقه‌ای آن و دور کردن آنکارا از قطر پرده برداشتند زیرا از نگاه این کشورها، عامل ایستادگی قطر در برابر ائتلاف سعودی-اماراتی، مصری و بحرینی که هدفشان تغییر نظام دوحه بود، حمایت ترکیه و پایگاه‌های نظامی این کشور در قطر و برقراری پل هوایی ترکیه به قطر برای شکستن محاصره دوحه از سوی چهار کشور عربی مذکور بود».

به هر حال آنچه می‌توان در پایان گفت این است که محرک اساسی تحرکات اردوغان به سمت عربستان، اقتصادی محض بود به ویژه که تورم در ترکیه اردوغان را به تکاپوی اقتصادی انداخته است.

در بعد سیاسی نیز ترکیه که در تحولات پس ازسال ۲۰۱۱ با حمایت از اخوان المسلمین به دنبال ایجاد خاورمیانه متفاوتی بود اکنون سعی دارد تا با توسعه روابط با کشورهای عربی، نقش خود در آینده خاورمیانه را تثبیت کند.

ریاض با ممانعت از ورود محصولات ترکیه به بازارهای سعودی و محروم کردن شرکت‌های ترکیه‌ای در پروژه‌های سعودی، آنکارا را تنبیه کرد و ضربه مهم را با ممانعت از حضور گردشگران سعودی در ترکیه زد.

اینکه عربستان سعودی موفق شده است ترکیه را نسبت به راهبردهای خود در منطقه نسبت به اخوان و برخی موضوعات دیگر به عقب براند، در واقع می‌تواند ترکیه را به عنوان رقیب منطقه‌ای خود در آینده کیش و مات کند، این سفر کوتاه مدت جایگاه بن سلمان را نیز تقویت خواهد کرد و اردوغان را نیز در داخل کشور خود نیز باانتقادات شدیدی مواجه خواهند کرد. در واقع سعودی‌ها خود را پیروز می‌دانند زیرا از نگاه آنها این اردوغان بوده که به سوی آنها آمده است و از بلندپروازی‌های منطقه‌ای خود دست برداشته است.