سرویس جهان مشرق - اهمیت پهپادهای نظامی روزبه‌روز در جنگ‌های امروزی بیش‌تر می‌شود. اگرچه این روزها نبرد پهپادها در آسمان اوکراین، این واقعیت را بیش از هر زمان دیگری اثبات کرده، اما اهمیت پهپادهای مسلح از سال‌ها قبل موضوع بحث در محافل مختلف نظامی بوده است. یکی از نقاط عطف در اهمیت استفاده‌ی نظامی از پهپادها، ترور شهید سلیمانی توسط تروریست‌های آمریکایی با استفاده از پهپاد در فرودگاه بغداد بود. کتاب «جنگ‌های پهپادی» نوشته «سث فرانتزمن» خبرنگار و نویسنده‌ی اسرائیلی-آمریکایی، در بخشی از توضیحاتش درباره‌ی سیر توسعه و اهمیت پهپادها در میدان جنگ، به عملیات ارتش آمریکا در فرودگاه بغداد و پیامد آن بر حوزه‌ی جنگ‌های پهپادی پرداخته است. در ادامه، ضمن معرفی فرانتزمن به خلاصه‌ای از مطالب این کتاب اشاره شده است.

در همین‌باره بخوانید:

›› ایران، یک - آمریکا، هیچ؛ بلوف‌های سازنده RQ-۴ درباره جنگ با ایران 

›› ایران تنها شکارچی گلوبال‌هاوک/ ۱۰ پهپاد دیگر آمریکا را هم بزنیم، جنگ نمی‌شود

›› آیا «شاهین» آمریکایی که شکار ایران شد تله سایبری بود؟

معرفی نویسنده

«سث فرانتزمن[۱]» خبرنگار و پژوهشگر اسرائیلی-آمریکایی حوزه‌ی سیاسی و امنیتی است. او سال ۲۰۱۰ دکترای «جغرافیای تاریخی» خود را از «دانشگاه عبری اورشلیم» در فلسطین اشغالی گرفت و در حال حاضر مدیر اندیشکده‌ی «مرکز تحلیل و گزارش خاورمیانه[۲]» در آمریکا، ستون‌نویس اندیشکده‌ی «انجمن خاورمیانه» و تحلیلگر و خبرنگار ارشد روزنامه‌ی اسرائیلی «جروزالم‌پست» در امور خاورمیانه است. رویکرد سیاسی فرانتزمن و رویکرد اندیشکده‌هایی که او با آن‌ها کار می‌کند محافظه‌کارانه و ضدایرانی است. فرانتزمن سال ۲۰۱۹ کتابی درباره‌ی داعش و تنش‌ها میان آمریکا و ایران نوشت که مورد استقبال خوانندگان قرار گرفت.

«سث فرانتزمن» (سوم از چپ) نویسنده‌ی روزنامه‌ی اسرائیلی «جروزالم‌پست» در دفتر این روزنامه در فلسطین اشغالی برای دانشجویان رشته‌ی خبرنگاری صحبت می‌کند. (+)

کتاب «جنگ‌های پهپادی[۳]» در یک انتشارات محافظه‌کار به نام «پست‌هیل‌پرس[۴]» به انتشار رسید. این انتشارات به چاپ کتاب‌های جنجالی و با زاویه‌ی دیدهای متفاوت شهرت داد. اغلب نویسندگان این انتشارات خبرنگاران و سیاستمداران راست‌گرا و محافظه‌کار هستند. فرانتزمن نیز در همین دسته قرار می‌گیرد. او مخالف توافق هسته‌ای ایران و موافق افزایش تحریم‌ها علیه تهران است. اما بر خلاف بسیاری از تحلیلگرانی که به سوی جمهوری‌خواهانِ آمریکایی تمایل دارند، معتقد است سیاست «فشار حداکثری» دولت ترامپ نه‌تنها موفق به انزوای ایران نشد، بلکه با چند اشتباه دیگر منجر به گسترش قدرت تهران در منطقه شد.

خلاصه‌ی کتاب

کتاب «جنگ‌های پهپادی» که مورد ستایش «دیوید پترائوس» رئیس سابق سازمان اطلاعاتی آمریکا (سی‌آی‌ای) قرار گرفته، صنعت رو به گسترش پهپادهای نظامی را مورد توجه قرار می‌دهد؛ صنعتی که به طور ویژه در منطقه‌ی خاورمیانه مورد استفاده قرار گرفته و به نظر می‌رسد شکل نبرد را در سال‌های آتی تحت تأثیر قرار دهد. مطابق برخی آمارها، تنها در سال ۲۰۲۰ بیش از ۲۰ هزار پهپاد نظامی مورد استفاده قرار گرفته و پیش‌بینی می‌شود که در دهه‌ی پیش رو بالغ بر ۱۰۰ میلیارد دلار صرف ساخت و توسعه‌ی این نوع پهپادها شود. به نظر می‌رسد به‌زودی بودجه‌ی اختصاص یافته به پهپادها از هزینه‌ی تانک‌ها پیشی بگیرد.

جلد کتاب «جنگ‌های پهپادی: پیش‌قدم‌ها، ماشین‌های قتل، هوش مصنوعی، و نبرد بر سر آینده» نوشته‌ی «سث فرانتزمن» خبرنگار اسرائیلی-آمریکایی و کارشناس و ستون‌نویس روزنامه‌ی اسرائیلی «جروزالم‌پست» در مسائل خاورمیانه. کتاب جنگ‌های پهپادی ماه ژوئن سال ۲۰۲۱ (تیرماه ۱۴۰۰) در ۲۸۸ صفحه منتشر شده است. (+)

روایت کتاب با مسافرت فرانتزمن به شهر موصل در سال ۲۰۱۷ برای همراهی با سربازان عراقی و آمریکایی در بازپس‌گیری این شهر از داعش آغاز می‌شود. نویسنده توصیف می‌کند که نیروهای داعش پهپادهای غیرنظامی را مسلح کرده و علیه نیروهای عراقی و آمریکایی استفاده می‌کردند. این چالش او را به تهدیدها و فرصت‌های این صنعت جدید علاقه‌مند کرد. اما تمرکز کتاب بیش‌تر بر روی صنایع پهپادی آمریکا و رژیم صهیونیستی است. او معتقد است پهپادها ابتدا در فلسطین اشغالی و در دهه‌ی هفتاد به مرحله‌ی عملیاتی رسیدند، اما آمریکا بود که در این صنعت انقلابی به پا کرد.

تصویری که «سث فرانتزمن» (با عینک) در پایگاه اینترنتی شخصی‌اش با این توصیف مختصر منتشر کرده است: «یورش [برای آزادسازی] موصل، [در کنار نیروهای] پیشمرگه» (+)

تصویری که «سث فرانتزمن» (نشسته، راست) از خودش با این توصیف منتشر کرده است: «همراه نیروهای پیشمرگه در یک روستای آزادشده، کردستان عراق، جولای ۲۰۱۶» (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› گندم، پهپاد و ماهواره؛ هشدار وال‌استریت‌ژورنال درباره گسترش روابط ایران و روسیه

›› پهپاد در ازای سوخو-۳۵/ گمانه‌زنی‌ها درباره معامله تسلیحاتی میان ایران و روسیه

›› سفر پوتین به تهران و ارسال پهپاد به روسیه/ ایران در کانون توجه «انجمن امنیتی اسپن»

دو فصل اول کتاب به طور کامل به تاریخ توسعه‌ی پهپادها از پرنده‌هایی سنگین و بزرگ برای دیدبانی تا پرنده‌های سبک و ارزان با قابلیت شلیک پرداخته است. اما فصل سوم با شرحی از چگونگی ترور سردار قاسم سلیمانی آغاز می‌شود. اگرچه سردار سلیمانی و همراهانش، از جمله ابومهدی المهندس، فرمانده‌ی حشدالشعبی عراق، تمهیدات عادی امنیتی را رعایت می‌کردند، اما پهپادهای آمریکایی سه موشک به سوی کاروان سردار سلیمانی شلیک کرده و همه‌ی آن‌ها را به قتل رساندند. فرانتزمن در صفحه‌ی ۴۳ کتابش می‌نویسد: «تنها چیزی که برای شناسایی سلیمانی، ژنرال عالی‌رتبه‌ی ایرانی، باقی مانده بود، یک انگشت خونین بود که یک انگشتر داشت.» 

«تنها چیزی که برای شناسایی سلیمانی، ژنرال عالی‌رتبه‌ی ایرانی، باقی مانده بود، یک انگشت خونین بود که یک انگشتر داشت.» بخشی از کتاب «جنگ‌های پهپادی» نوشته‌ی «سث فرانتزمن» که ماجرای ترور شهید سلیمانی در فرودگاه بغداد را روایت می‌کند. (+)

تصویر منتسب به دست و انگشتر شهید سلیمانی پس از حمله‌ی تروریستی آمریکا به کاروان او در اطراف فرودگاه بغداد (+)

ترور سردار سلیمانی نقطه‌ی عطف صنعت پهپادی

فرانتزمن گزارش می‌دهد که ساعاتی پس از انفجار خودروهای حامل سلیمانی و همراهانش در اطراف فرودگاه بین‌المللی بغداد، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده‌ی آمریکا، اعلام کرد که یک مأموریت ویژه با موفقیت به سرانجام رسیده است. ترامپ توصیف دراماتیکی از لحظه‌ی صدور فرمان ترور سلیمانی کرده و نویسنده‌ی کتاب نیز، که تحت تأثیر این توصیف قرار گرفته، آن را نقل کرده است. وی چهره‌ی سردار «حاجی‌زاده» فرمانده‌ی نیروی هوافضای سپاه پاسداران ایران، را به چهره‌ی «جورج کلونی» بازیگر مشهور آمریکایی تشبیه کرده و او را در مقابل از دست رفتن فرمانده‌اش «مبهوت» توصیف می‌کند.

کمی بعد مشخص شد که پهپاد قاتل از نوع «ام‌کیو-۹ ریپر» بوده که در زمره‌ی پهپادهای بزرگ و سنگین است. ایران نیز چند روز بعد به تلافی قتل سلیمانی، پایگاه هوایی عین‌الاسد در عراق را که محل استقرار نیروهای آمریکایی است، هدف موشک قرار داد. در همین حملات بود که آنتن کنترل‌ازراه‌دور پهپادهای آمریکایی آتش گرفت و برخی از آن‌ها از کنترل خارج شدند. از جمله یکی از پهپادهای «ام‌کیو-۱سی گری ایگل» به ارزش چندین میلیون دلار (طبق برخی گزارش‌ها بین ۲۱ تا ۳۱ میلیون دلار)، که سقوط کرد. فرانتزمن معتقد است پروژه‌ی ترور سلیمانی، یکی از نقاط عطف تاریخ پهپادها بود، چراکه پیش از این، پهپادها در کشتن اسامه بن‌لادن ناموفق عمل کرده بودند؛ و این اولین ترور بزرگ پهپادی بود. ادامه‌ی فصل سوم به شرح عملیات ترور اسامه بن‌لادن و یکی از عملیات‌های ارتش اسرائیل می‌پردازد.

«این عملیات‌ها[ی پهپادی] تحت اختیار هیچ یک از کشورهایی نبودند که آمریکا با آن‌ها همکاری داشت یا آن‌ها را اشغال کرده بود.» بخشی از کتاب «جنگ‌های پهپادی» نوشته‌ی «سث فرانتزمن» که ادعا می‌کند آمریکا در برخی از کشورهای منطقه‌ی غرب آسیا و آفریقا اقدام به «جنگ سایه» می‌کند و از اختلافات مرزی یا مکان‌هایی که مرز میان کشورها مبهم است، برای انجام عملیات‌های پهپادی سوءاستفاده می‌نماید. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› آمریکایی‌ها چه واقعیتی را در عین‌الاسد مخفی می‌کنند؟

›› تا الآن ۶۹ نفر؛ موشک‌باران عین‌الاسد هنوز از آمریکایی‌ها تلفات می‌گیرد!

عملیات‌های نابودگر آمریکا با استفاده از پهپاد روزبه‌روز بیش‌تر می‌شود. سث فرانتزمن گزارش می‌کند که دولت بوش از سال ۲۰۰۴ به بعد تنها ۴۸ عملیات پهپادی داشت، اما دولت اوباما حداقل ۳۵۳ عملیات پهپادی ثبت‌شده داشت. در عملیات‌های دولت اوباما بالغ بر ۲۶۸۳ هدف، و در کنار آن‌ها ۱۶۲ غیرنظامی، کشته شدند. اوباما که تحت تأثیر دقت حملات پهپادی قرار گرفته بود، پهپادهای آمریکایی را به سوی اهداف آفریقایی در چاد، نیجر و لیبی نیز روانه کرد. گسترش فعالیت پهپادها دغدغه‌های حقوقی را برای آمریکایی‌ها بیش‌تر کرد. فصل چهارم کتاب به این دعواهای حقوقی می‌پردازد. توجیه حقوقی برای نفوذ به مرزهای کشورها و انجام عملیات نابودگر بیش از همه بحث‌برانگیز بود. برخی مرزهای آمریکا را دارای «شکاف‌های غیریکپارچه» خواندند و برخی دیگر ترور اهداف را در کشورهای دیگر با اصطلاحاتی مانند «مقابله با تروریسم» یا «دفاع از خود» توجیه کردند. این در حالی است که ترور سلیمانی هنوز هم از لحاظ حقوقی محل بحث است.

آشنایان و همسایه‌ها اطراف خودرویی جمع شده‌اند که سال ۲۰۲۱ توسط پهپادهای آمریکایی در افغانستان هدف قرار گرفت. ۱۰ عضو یک خانواده، از جمله ۷ کودک، در این حمله کشته شدند. (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› کشتار غیرنظامیان «وحشیانه» است؛ مگر توسط آمریکایی‌ها

›› جنگ اوکراین محکوم است؛ اما جنگ‌ها و جنایات آمریکا چه‌طور؟

پهپادها در دو سوی خاکریز

فصول بعدی کتاب به پهپادهای توسعه‌یافته توسط دشمنان آمریکا یعنی ایران، یمن، سوریه و چند کشور دیگر می‌پردازد. در این مرحله، کشورهای دیگر هم به این سلاح مجهز شدند و آمریکا و اسرائیل به فکر دفاع در مقابل پهپادها افتادند. فرانتزمن معتقد است بیش از هر چیز، تجهیز حزب‌الله لبنان و حماس فلسطین به پهپادهای ایرانی، اسرائیل را نگران می‌کرد. لبنان در جنگ سی‌روزه در سال ۲۰۰۶ نیز از پهپادها استفاده کرد. اسرائیل برای مقابله با پهپادهایِ سبکِ حزب‌الله مجبور به استفاده از جنگنده‌ی اف-۱۶ بود؛ روشی که به هیچ عنوان مقرون‌به‌صرفه نبود. از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۲ حزب‌الله به کمک ایران پهپادهای خود را ارتقا داد و به یک تهدید تمام‌عیار تبدیل شد. از سوی دیگر، عراق و یمن و سوریه نیز تجهیز شدند. گروهی از یمنی‌ها که سث فرانتزمن آن‌ها را «روستایی و بی‌تمدن» می‌خواند، به کمک ایران مجهز به پهپادهای پیشرفته شدند و هر روز تهدیدهای جدیدی علیه متحدان آمریکا و اسرائیل ایجاد کردند.

در همین‌باره بخوانید:

›› یمنی‌ها چگونه با پهپادهای چنددلاری پدافند چندمیلیارد دلاری شکار می‌کنند

›› پهپاد آرش-۲؛ تل‌آویو و حیفا چگونه با خاک یکسان خواهند شد؟

از سوی دیگر، سامانه‌های دفاعی نیز در ایران و کشورهای دیگر توسعه یافت. به عنوان مثال، پهپاد آرکیو-۱۷۰ که یکی از پیشرفته‌ترین انواع پهپاد است و برخی اطلاعات آن در سال ۲۰۲۰ هنوز محرمانه بود، سال ۲۰۱۱ توسط سپاه پاسداران ایران هک شد و به سلامت در خاک این کشور فرود آمد. اگرچه آمریکا، اسرائیل، ایران و برخی کشورهای دیگر سال‌هاست به دنبال سامانه‌های ضدپهپادی هستند، اما هنوز راه‌حل نهایی برای دفاع در مقابل پهپادها پیدا نشده است. فرانتزمن اذعان می‌کند ابداع ایران در سال ۲۰۱۹ برای «یورش فوجی» پهپادها هنوز هیچ پاسخی در جهان ندارد. کتاب فرانتزمن نتیجه می‌گیرد که جهان با سرعت زیادی به سوی ارتش‌های پهپادی پیش می‌رود، ولی هنوز سامانه‌های دفاعی مقابل این جنگجویان جدید به نتیجه‌ی نهایی نرسیده‌اند. هرچند که امروز سامانه‌های پهپادی و دفاعی به هوش مصنوعی مجهز شده‌اند و این میدان روزبه‌روز پیچیده‌تر می‌شود.

در همین‌باره بخوانید:

›› ایران در آستانه دستیابی به فناوری نظامی هوش مصنوعی و «یورش فوجی»

›› ماجرای «یورش فوجی» قایق‌های سپاه پاسداران به ناوگروه آبراهام لینکلن آمریکا

›› هشدار مجله آمریکایی درباره انقلاب نظامی ایران در رباتیک، هوش مصنوعی و «تسلیحات خودمختار»

جمع‌بندی

کتاب «جنگ‌های پهپادی» نوشته‌ی سث فرانتزمن رویکرد گزارشی دارد. ارجاع فراوان به اخبار حوزه‌ی پهپادی و تحقیقی جدی روی تاریخچه‌ی توسعه‌ی پهپادها، زمینه‌ی نگارش کتاب بوده است. نویسنده معتقد است رژیم صهیونیستی مبدع پهپاد است و آمریکا این صنعت را گسترش داد، ولی اذعان می‌کند که ایران با سرعت زیادی این فناوری را از آمریکا و دیگر کشورهای جهان گرفت و اکنون به عنوان قطب صنعت پهپادهای نظامی محسوب می‌شود. ترور سردار سلیمانی در سال ۲۰۱۹ به عنوان نقطه‌ی عطف این صنعت محسوب می‌شود، زیرا فرمانده‌ی سابق نیروی قدس سپاه پاسداران ایران بزرگ‌ترین شخصیتی است که با نقشه‌ی جامعی از اطلاعات امنیتی و با استفاده از پهپادهای نظامی آمریکا ترور شد. هنوز هم بحث و جنجال بر سر ابعاد حقوقی، امنیتی و نظامی این ترور به سرانجام نرسیده است.

در همین‌باره بخوانید:

›› ادعای سرنگونی یک جنگنده اوکراینی در جریان رهگیری پهپاد «شاهد»

›› رادارگریز و مرگ‌بار؛ تأثیر پهپادهای ایرانی بر جنگ اوکراین