به گزارش مشرق، بالاخره شمع‌های کیک آشتی تهران و ریاض در کنار دیوار چین فوت شد. بعد از ۷ سال مذاکره میان مقامات ایران و عربستان به میزبانی عراق و عمان توافق برای از سرگیری رابطه در پکن به امضا رسید.
مهم‌تر از صرف برقراری رابطه، تأکید بر توافق راهبردی امنیتی دو کشور در ۱۳۸۰.۱.۲۸ و موافقت‌نامه عمومی همکاری‌های اقتصادی، بازرگانی، سرمایه‌گذاری، فنی، علمی، فرهنگی، ورزشی و جوانان در ۱۳۷۷.۳.۶ است. این نشان می‌دهد ریاض کاملاً متوجه شده چاره‌ای جز برقراری روابط سازنده و گسترش همه ظرفیت‌ها با تهران را ندارد. آنها دیگر نمی‌خواهند فقط رابطه داشته باشند.
حتی در دوره پهلوی هم رابطه راهبردی میان دو کشور به امضا نرسیده بود اما این امر در اوایل دهه ۸۰ محقق شد. در آن سال‌ها که روابط تهران و ریاض در شرایط مناسبی قرار داشت، سعودی‌ها به دلیل کاهش شدید تنش در منطقه ۳ سال خرید سلاح از آمریکا را لغو و نیز خواستار خرید خودرو از خودروسازان ایران شده بودند. شاید برای همین باشد که در واکنش به این توافق مقامات اسرائیلی گفتند همه نخ‌های ما پنبه شد!
واقعیت آن است دو کشور قرن‌ها است همسایه یکدیگر بوده و همسایه می‌مانند. چه بخواهند و چه نخواهند، امکان حذف یا نادیده گرفتن دیگری در بلند مدت میسر نیست.
هرچند طرفی ایرانی همواره مواضع مستقل خود را داشته و خواستار مذاکرات مستقیم و کاهش تنش‌ها بر پایه حسن همجواری بوده اما اثرپذیری سعودی‌ها از آمریکا مانع حل جدی بروز مشکلات میان تهران و ریاض بوده است.
رویکرد سعودی‌ها بخصوص پس از روی کار آمدن بن سلمان و پدرش، حذف و نادیده گرفتن ایران در منطقه بود. آنها در رقابت با دیگر شاهزاده‌های سعودی بیشتر به دامان جمهوری‌خواهان آمریکا پناه بردند و از ایران فاصله گرفتند.
حتی تلاش کردند، خود را در مذاکرات برجام وارد کنند. موضوعی که با پاسخ تحقیرآمیز ایران به آنها صورت گرفت. تهران گفته بود این موضوع در حد و اندازه شما نیست! حال زمزمه‌های احیای برجام با تثبیت مجدد قدرت ایران پس از ناآرامی‌های داخلی، پیام‌های مثبت مقامات غربی و نیز سفرهای نسبتاً موفق مقامات آژانس هسته‌ای به تهران، آینده ایران را در شرایط امیدبخشی قرار داده است و سعودی‌ها هم نگرانند، مبادا از حرکت قطار تحولات آینده جا بمانند. ریاض نیک می‌داند که اگر دیر اقدام کند ایران قوی‌تر شده و باید از موضوع ضعف بیشتر با تهران وارد مذاکره شود.
از سویی شرایط منطقه و جهان تغییر کرده است. سراب شکست ۳ هفته‌ای یمنی‌ها به باتلاقی ۸ ساله برای ریاض بدل شده است. هژمون آمریکا در جهان و نیز منطقه غرب آسیا کمرنگ شده و در مقابل سلسله کوه‌های مرتفعی ذیل پیمان‌های بزرگی مانند پیمان شانگهای و بریکس در حال شکل‌گیری است. ایران با همه مشکلات اقتصادی یکی از آن قلل اثرگذار و استراتژیک در کنار چین، هند، برزیل و روسیه خواهد بود.
واضح است اجبارهای زمانه و مشکلات یمن علت اصلی آن است که سعودی از این قهر کودکانه چند ساله برگشته و خواستار رابطه با تهران باشند. هرچند آنها ما را رقیب منطقه‌ای خود می‌دانند اما برای رهایی از چالش‌هایشان چاره‌ای جز دراز کردن دست به سوی تهران ندارد.
در توافق‌نامه اخیر امضا شده برقراری روابط بر پیمان راهبردی و امنیتی مهم سال ۱۳۸۱ میان دو کشور تاکید شده است، اما به نظر ورود دو کشور به مرحله همکاری‌های راهبردی را کمی زود می‌توان دانست. هرچند این تأکید چشم‌انداز مناسبی را در افق روابط دو کشور قدرتمند جهان اسلام نشان می‌دهد.
در عین حال داشتن روابط تاکتیکی، از نبود آن به مراتب مناسب‌تر است. این نوع رابطه فرصتی است تا دستکم بخشی از منافع دو کشور و منطقه و جهان اسلام تأمین شود. نفت، سفر حجاج، صادرات کالاهای ایرانی، خدمات فنی مهندسی در کنار کاهش مشکلات در عراق، سوریه، یمن و لبنان و نیز از همه مهم‌تر کاهش نفوذ قدرت‌های غربی و بخصوص رژیم صهیونیستی از جمله آنها خواهد است.
همکاری ایران و عربستان جهان را تکان می‌دهد
محمد رضا نوری شاهرودی سفیر سابق ایران در عربستان با اشاره به بهبود روابط میان تهران و ریاض، گفت: ایران و عربستان دو کشور مسلمان همسایه که در خیلی زمینه‌ها دارای منافع مشترک می‌باشند. این دو کشور اگر با یکدیگر همکاری کنند می‌توانند در زمینه‌های منطقه‌ای و جهانی، اثرگذار باشند.
وی با اشاره به آخرین توافق مهم میان ایران و عربستان در خصوص نفت، اظهار داشت: ایران و عربستان در حدود ۲۰ سال پیش که بنده در عربستان سفیر بودم، در زمینه نفت توافقی کردند که در نتیجه آن و طی چند سال قیمت نفت از بشکه‌ای ۱۲ دلار به ۲۵ دلار و طی چند سال بعد به ۱۱۵ رسید. توافقی که جهان را تکان داد.
سفیر سابق ایران در عربستان ادامه داد: قیمت نفت در اوایل دولت هفتم افت زیادی کرد و دولت و هیأت مسئول حاکم در کشور، این را بزرگترین ضربه در عدم تأمین زندگی مردم می‌دانستند. آن زمان علی‌رغم موج گسترده حملات مطبوعات در دو کشور با انجام رفت و آمدهای زیاد و گفتگوهای ۳-۴ ماهه با مسئولین وقت سعودی، توانستیم به توافق رسیده و قیمت نفت را واقعی کنیم که در تاریخ اوپک بی‌سابقه بود.
سفیر سابق ایران در عمان تأکید کرد: ایران و عربستان در خیلی زمینه‌ها می‌توانند با یکدیگر همکاری کنند. از جمله موضوع حج، خلیج فارس و نیز تأمین نیازهای اقتصادی و پزشکی آنها که از راه‌های دور تأمین می‌شود، در حالی‌که ایران کنار آنها قرار دارد.
مشترکات زیاد تهران و ریاض
وی افزود: مشترکات و آن چیزهایی که می‌تواند ایران و عربستان را به هم نزدیک کند از مسائلی که آنها را از هم دور می‌کند، به مراتب بیشتر است. این دو کشور به یکدیگر نیاز دارند.
نوری شاهرودی با اشاره به اینکه هر کشور دو نیازمند گفتگو با یکدیگر هستند، تصریح کرد: عربستان در شرایط خاصی در تصمیم‌گیری‌ها تحت تأثیر فشار قدرت‌های جهانی برای فاصله گرفتن از کشورمان، عمل کرده است؛ اما سعودی‌ها این توانایی را برای بازسازی روابط دو کشور دارند و لازم است هرچه زودتر برای پیوند دو کشور مسلمان و قوی اقدام کنند.
سفیر سابق ایران در لیبی با اشاره به برخی مشکلات پیش آمده در گذشته، اظهار داشت: متأسفانه در چند سال اخیر کارهایی از سوی سعودی‌ها انجام گرفت که از جمله جسارت به آن دو نوجوان ایرانی در عربستان و یا شکل گیری شبکه فارسی زبان اینترنشنال بود. در مقابل در ایران هم حمله به کنسولگری سعودی در مشهد که با عدم رضایت مقام معظم رهبری و سایر مقامات عالی رتبه کشور انجام شد. این امور موجب تخریب روابط دو کشور شده است،
باید نگاه از گذشته به آینده تغییر کند
وی افزود: باید نگاه‌ها از گذشته به آینده تغییر کند و در افقی جدید روابط و منافع دو طرف تعریف شود.
سفیر سابق ایران در عربستان تأکید کرد: این امر نیاز به اراده‌ای قوی از سوی سعودی‌ها دارد تا بدون در نظر گرفتن نظر قدرت‌های جهانی از سوی دولت ریاض، پی‌گیری شود. البته عربستان قدم‌های اولیه را برای بهبود روابط با ایران برداشته اما کافی نیست.
نوری شاهرودی ادامه داد: آنچه موجب فاصله میان تهران و ریاض شده است مسئله یمن است که هر دو کشور با تفاهم و گفتگو می‌توانند این مشکل را حل کنند.
عربستان تقاضا کرده تا باب گفتگو با ایران را باز کند
سید هادی سید افقهی کارشناس سیاسی غرب آسیا با اشاره به برقراری روابط ایران و عربستان گفت: عربستان سعودی خود تقاضا کرده تا باب گفتگو با ایران را باز کند و این موضوع از زمان دولت قبلی، شروع شد.
وی افزود: در آن زمان ۴ دور مذاکره در بغداد صورت گرفت. بعد از آن هم یک دور مذاکرات در زمان دولت فعلی انجام شد، تا اینکه با ناآرامی‌های داخلی امسال مواجه شدیم.
امکانات بیشتر عربستان در جنگ شناختی
سید افقهی اظهار داشت: در موضوع اغتشاشات آنها نقش فعالی را ایفا کردند. عربستان در موضوع رسانه، جنگ شناختی، ادراکی و فضای مجازی با در اختیار داشتن امکانات بهتر و بیشتر از ما، اقداماتی کردند که موجب افزایش کدورت میان تهران و ریاض شد. اما به خاطر لجن پراکنی‌های برخی رسانه‌ها، منافع کلی دو کشور و منطقه را نمی‌توان نادیده گرفت.
وی تصریح کرد: البته ایران در این خصوص با لحن تهدیدآمیزی گله‌مند سعودی‌ها شد و اعلام کرد ریاض باید عواقب حمایت‌های خود از این شبکه را متحمل شود. پس از آن دیدیم شبکه اینترنشنال مقر خود را از لندن به آمریکا منتقل کرد.
این کارشناس سیاسی غرب آسیا بیان کرد: سعودی‌ها قبل از حل شدن موضوعات بین دو کشور در خصوص شهدای منا، تروریسیم و دخالت در امور منطقه، در ابتدا موضوع یمن را که ۸ سال در آن درگیر هستند مطرح می‌کنند و به دنبال کمک و حل کردن آن از سوی ایران هستند.
استقبال تهران از رابطه با ریاض
وی تأکید کرد: به طور کلی رابطه با سعودی‌ها به شرطی که منجر به تأمین منافع هر دو طرف باشد، مثبت و با استقبال ایران مواجه است. این رابطه فراتر از موضوعات امنیتی خواهد بود زیرا تهران به دنبال حل و تنظیم مسائل سیاسی است.
سید هادی سید افقهی با بیان اهداف عربستان از درخواست رابطه با ایران، تشریح کرد: اهداف عربستان برای در خواست رابطه با ایران به دلیل تحولات مهم جهانی و خروج جهان از تک قطبی بودن است. آنها می‌دانند در جهان چند قطبی یک قطب جدیدی با حضور چین روسیه هند و ایران شکل خواهد گرفت و موضوع پیمان شانگهای و احیای سازمان اقتصادی اکو، دلیل آنها برای این تغییرات جهانی و منطقه‌ای است. عربستان به دنبال تعریف جدیدی از جایگاه خود در جهان است. لذا به دنبال توسعه روابط با چین روسیه و ایران می‌باشد.
وی با اشاره به اینکه برای سعودی‌ها و حتی برخی کشورهای دیگر جنوب خلیج فارس، دیگر آن اطاعت محض از آمریکا وجود ندارد، تصریح کرد: آنها برای همین می‌خواهند تکلیف خود را با سخت‌ترین رقیب خود یعنی ایران که با حضور فعال در پیمان‌های منطقه‌ای و جهانی با کشورهای شرقی، شرایط امنیتی و سیاسی خود را تثبیت کرده است، زودتر مشخص کنند تا در موضع ضعف قرار نگیرند.
این کارشناس ارشد سیاسی غرب آسیا اذعان داشت: البته ایران هم شرط و شروط خود را دارد و به راحتی هر آنچه آنها بخواهد را در اختیارشان قرار نمی‌دهد. آنها باید کارشکنی‌ها و دخالت‌هایشان در لبنان سوریه و عراق را برطرف کنند.
بدین ترتیب ریاض با تعجیل و حتی نوعی سراسیمگی به دنبال آغاز رابطه با ایران و بازگشایی مجدد سفارت خانه‌ها است. در مدت کوتاهی پیام‌های زیادی از سوی تنی چند از مقامات کشورهای همسایه رد و بدل و حتی رسانه‌ای شد، که مهمترین بسترسازی برای آن در سفر ابراهیم رئیسی به چین توسط رئیس جمهور چین صورت گرفت. در سفر ابراهیم رئیسی به چین بستر حل مشکلات ریخته شد و با حضور چند روزه علی شمخانی دبیر شورای امنیت ملی کشورمان و برگزاری چند دور مذاکره با همتای سعودی خود شمع‌های کیک آشتی دو کشور فوت و آن کیک بریده شد.
هرچند دو کشور سال‌ها به خاطر نگاه غیر واقع‌بینانه ریاض، از داشتن رابطه سازنده سیاسی محروم بودند اما پافشاری تهران بر مواضع اصولی خود، ریاض را مجبور کرد نگاه واقع‌بینانه‌ای از خود بروز دهد. ریاض همواره تابع سیاست‌های واشنگتن بوده است، اما امضای توافق در چین می‌تواند گواه تغییر نسبی رویکرد عربستان در جهان جدید باشد. موضوعی که می‌تواند زیر بنای خوبی برای توسعه روابط با ایران شده و آثار بسیار مثبتی را در منطقه، جهان اسلام و حتی جهان بگذارد.
توافق تهران و ریاض با ابتکار چین، نشانه دیگری از افول آمریکا و افق پیش‌رو از نظم نوین جهانی است. جهانی که شاید هنوز مختصات ایجابی آن کاملاً روشن نباشد اما بدون شک واشنگتن دیگر کدخدای آن نیست.
۲۲:۴۰ - ۱۴۰۱/۱۲/۲۰
